بازگشایی مدارس روی آنتن؛ از تنوع تا نیاز به تحول در مدرسه تلویزیونی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با فرارسیدن فصل مهر و آغاز سال تحصیلی جدید، رسانه ملی بار دیگر جدول پخش خود را با رنگ و بوی مدرسه و آموزش رنگ‌آمیزی کرده است؛ از برنامه‌های قدیمی و تکراری گرفته تا ویژه‌برنامه‌های تازه‌نفس و مستندهای روایت‌محور. اما در کنار این تنوع ظاهری، خلأهایی همچون فقدان تحلیل محتوایی، پرداختن سطحی به دغدغه‌های واقعی آموزش‌وپرورش، و غیبت برنامه‌ریزی یکپارچه همچنان حس می‌شود.

بازگشت تلویزیون به کلاس‌های درس

هم‌زمان با شروع مهرماه، صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بار دیگر به استقبال از سال تحصیلی جدید رفته و مطابق سنت هر ساله، ده‌ها برنامه و ویژه‌برنامه در شبکه‌های سراسری، تخصصی و استانی روی آنتن رفته‌اند. این حضور پررنگ را می‌توان در قالب چند محور اصلی بررسی کرد:

حرکت به‌سمت تولیدات جدید و الهام‌بخش

برنامه‌هایی مانند مستند «زنگ امید»، «پشتیبان»، و «تاکسی مدرسه» تلاش دارند با روایت‌هایی واقعی، امیدآفرین و مبتنی بر تلاش‌های معلمان و دانش‌آموزان، الگوسازی مؤثرتر و ملموس‌تری برای مخاطبان نوجوان و خانواده‌ها ارائه دهند.

بازنمایی فضای شاد و پرنشاط مدارس

برنامه‌هایی مانند «سیمای مدرسه» و «نوروز دانش» با ساختاری ترکیبی از آیتم‌های نمایشی، پلاتو، سرود و گزارش‌های میدانی سعی دارند حال‌وهوای پرنشاطی را برای بازگشایی مدارس بازسازی کنند.

تمرکز بر موضوعات سلامت جسم و روان دانش‌آموزان

شبکه سلامت با برنامه‌هایی چون «کشیک سلامت» و «حال خوب»، به دغدغه‌های سلامت روانی و جسمی دانش‌آموزان و معلمان در آستانه بازگشایی مدارس می‌پردازد؛ موضوعی که در سال‌های گذشته کمتر به آن پرداخته می‌شد.

نقاط قوت رویکرد جدید رسانه ملی:

تعدد و تنوع برنامه‌ها:

از شبکه کودک تا شبکه مستند و افق، همگی با رویکردی متناسب با مأموریت خود به موضوع آغاز سال تحصیلی پرداخته‌اند؛ از قصه‌گویی‌های کودکانه تا تحلیل‌های علمی و گفتگو با چهره‌های دانشگاهی.

توجه به مستندسازی روایت‌های واقعی:

در چند شبکه، از جمله شبکه مستند و شبکه یک، مستندهایی پخش می‌شوند که به جای کلیشه‌پردازی، به زندگی واقعی معلمان، دانش‌آموزان نخبه، و خانواده‌های ایثارگر می‌پردازند.

حضور رسانه‌ای نخبگان علمی نوجوان و معلمان نمونه:

برنامه‌هایی مثل «حاضر» در شبکه امید و «زنگ امید» در شبکه یک، فرصت دیده‌شدن دانش‌آموزان موفق و معلمان دلسوز را فراهم کرده‌اند.

خلأها و چالش‌های جدّی:

فقدان یک راهبرد رسانه‌ای یکپارچه و منسجم:

تعدد برنامه‌ها در قالب گزارش، مستند، گفت‌وگو و نمایش، اگرچه نشان از فعالیت گسترده دارد، اما نبود یک نقشه راه و راهبرد کلان موجب پراکندگی، تکرار، و عدم انسجام محتوایی شده است.

سطحی‌نگری به چالش‌های واقعی نظام آموزشی:

برنامه‌ها بیشتر بر جشن و شادابی آغاز مدرسه متمرکزند، اما کمتر به مسائل جدی آموزش‌وپرورش مانند فقر امکانات، مشکلات معیشتی معلمان، عدالت آموزشی یا کیفیت پایین آموزش مجازی پرداخته‌اند.

ضعف در طراحی نوآورانه و تعاملی با نسل جدید:

رسانه ملی هنوز به‌طور جدی وارد حوزه تولیدات تعاملی و برخط (آنلاین) برای دانش‌آموزان نشده است. اغلب برنامه‌ها بر اساس الگوی سنتی تولید می‌شوند و با زبان نسل دیجیتال فاصله دارند.

تکرار چهره‌ها و الگوهای نخ‌نما:

در برخی برنامه‌ها همچنان شاهد چهره‌های تکراری و قالب‌های مشابه سال‌های گذشته هستیم. این مسئله به‌ویژه در برنامه‌های ترکیبی، منجر به افت جذابیت و تازگی شده است.

مدرسه تلویزیونی؛ بازگشت محتاطانه یا احیای جدّی؟

رئیس صداوسیما وعده داده است که «مدرسه تلویزیونی» دوباره روی آنتن خواهد رفت. این برنامه که در دوران کرونا نقشی حیاتی در آموزش از راه دور ایفا کرد، اگر با به‌روزرسانی محتوایی، فناوری‌های تعاملی و توجه به نیازهای واقعی دانش‌آموزان بازگردد، می‌تواند یکی از برگ‌های برنده رسانه ملی باشد.

اما در شرایط فعلی، خبری از تحول جدّی در قالب این برنامه به گوش نمی‌رسد و به نظر می‌رسد بازگشت آن صرفاً به شکل بازپخش یا فرم کلاسیک دنبال شود، بدون توجه به تجربه‌های جهانی در آموزش تصویری و دیجیتال.

نگاهی به برنامه‌های قدیمی، آیتم‌های نو و بازسازی روایت‌ها

در کنار برنامه‌های جدید، برخی قالب‌های آشنا مانند «همشاگردی سلام»، «پرسشگر» و «تا نیایش» همچنان ادامه دارند. این استمرار اگرچه به حفظ برند رسانه‌ای کمک می‌کند، اما تکرار بی‌نوآوری آن‌ها می‌تواند منجر به دل‌زدگی مخاطب شود.

در سوی دیگر، برخی برنامه‌ها مانند «فیلم‌آموز» با استفاده از فیلم‌های الهام‌بخش، تلاش کرده‌اند رویکردی خلاقانه به آموزش داشته باشند که قابل توجه است و می‌تواند توسعه یابد.

پیشنهادهایی برای بهبود آینده تلویزیون آموزشی:

ایجاد شبکه تخصصی «مدرسه تلویزیونی» با رویکرد تعاملی و دیجیتال

ورود به عرصه آموزش مهارت‌های نرم، سواد رسانه‌ای و تربیت شهروندی

طراحی برنامه‌های گفت‌وگومحور میان دانش‌آموزان و مسئولان

تولید محتوای چندرسانه‌ای برای شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های بومی

جذب مخاطبان با کمپین‌های چالشی، رقابتی و مشارکتی (پویش‌های مردمی)

نشاط، سن، و نقش رسانه؛ هر مقطع، یک نیاز

همزمان با شروع سال تحصیلی جدید، یکی از نکاتی که باید بیش از پیش به آن توجه شود، لزوم تولید محتوای هدفمند متناسب با گروه‌های سنی مختلف دانش‌آموزی است. در این میان، پرسش کلیدی این است: تلویزیون چقدر توانسته حال و هوای پرنشاط مدرسه را برای همه گروه‌ها بازسازی کند؟

برای کلاس‌اولی‌ها؛ آغازی با لبخند و امنیت

برای کودکانی که نخستین بار پای در مدرسه می‌گذارند، تجربه "اول مهر" باید با احساس امنیت، شادی، و پذیرش همراه باشد. شبکه کودک با برنامه‌هایی مانند «آقا معلم و بچه‌ها» و «سلام به آینده» تلاش کرده تا با زبان کودکانه، تصویری شیرین از مدرسه بسازد و اضطراب‌ها را کاهش دهد. اما این تلاش‌ها نیازمند استمرار، تخصص بیشتر در روانشناسی تربیتی و توجه به تجربه‌های موفق جهانی است.

برای نوجوانان؛ گفت‌وگوی هم‌نسل با هم‌نسل

در دوره‌ای که نوجوانان در آستانه بلوغ ذهنی و اجتماعی قرار دارند، تولید محتوای صرفاً آموزشی دیگر پاسخگو نیست. شبکه امید با برنامه‌هایی مانند «حاضر»، «بچه‌های کلاس هشتم» و گفت‌وگو با نوجوانان نخبه در «ایران دیجیتال»، تا حدی به این نیاز پاسخ داده و تلاش دارد زبان نسل Z را درک کند. گفت‌وگو، تعامل، چالش‌پذیری و نمایش خلاقیت نوجوانان، کلید تولید موفق در این بازه سنی است.

برای جوانان مستعد و کنکوری‌ها

جوانانی که در دوره متوسطه تحصیل می‌کنند، نیازمند محتوایی فراتر از شادابی یا انگیزش سطحی هستند. این گروه، با واقعیت‌هایی چون آینده تحصیلی، انتخاب رشته و فشار کنکور مواجه‌اند. در این میان، شبکه آموزش نقش کلیدی دارد. بازگشت احتمالی برنامه مدرسه کنکور، که در دوره قبلی مدیریت این شبکه با رویکردی علمی و مستقل جلوی موج تبلیغات موسسات تجاری را گرفت، اگر با برنامه‌ریزی جدید و بروزتر بازگردد، می‌تواند تحولی جدی در عدالت آموزشی ایجاد کند.

مدرسه تلویزیونی؛ فقط بازگشت یا بازتعریف؟

در صحبت‌های رئیس سازمان صداوسیما، وعده داده شده که مدرسه تلویزیونی بار دیگر به آنتن بازمی‌گردد. اما آیا بازگشت آن، صرفاً تکرار فرمول‌های گذشته خواهد بود یا فرصتی برای بازتعریف یک نهاد رسانه‌ای نوین در خدمت آموزش عمومی است؟

در دوران کرونا، مدرسه تلویزیونی به ضرورتی اضطراری بدل شد و توانست بخشی از مسئولیت آموزش را در دوران تعطیلی مدارس بر دوش بگیرد. اما در عصر جدید، کارکرد آن باید فراتر برود:

ایجاد کلاس‌های تعاملی با قابلیت‌های برخط
برنامه‌سازی بر اساس طبقه‌بندی سنی و تحصیلی
استفاده از معلمان منتخب و ساختارهای نمایشی جذاب
آموزش مهارت‌های زندگی، سواد رسانه‌ای، تربیت دیجیتال
بهره‌گیری از پلتفرم‌های مکمل و اپلیکیشن‌های آموزشی

چالش‌ها و خلأها؛ از پراکندگی تا تکرار

با وجود گستردگی برنامه‌ها، چند خلأ همچنان به‌چشم می‌خورد:

نبود راهبرد واحد در برنامه‌سازی آموزشی
پرداخت سطحی به چالش‌های واقعی آموزش و مدارس
تکرار چهره‌ها و قالب‌های قدیمی بدون نوسازی ساختار
عدم توجه به بسترهای نوین آموزش تعاملی و چندرسانه‌ای

در بسیاری از برنامه‌ها، توجه به "آغاز" مدرسه دیده می‌شود، اما کمتر برنامه‌ای به "ادامه" مسیر، مسائل روانی دانش‌آموزان، شکاف‌های آموزشی مناطق محروم، عدالت آموزشی و نیازهای مهارتی نوجوانان پرداخته است.

پیشنهادهای راهبردی:

راه‌اندازی برند رسانه‌ای دائم به‌نام «مدرسه تلویزیونی» با ساختار تخصصی و تعاملی

احیای برنامه‌های آموزشی مهارتی برای نوجوانان با محوریت مهارت‌های زندگی و شهروندی

تولید برنامه‌های مشاوره‌ای و تحصیلی با حضور معلمان و مشاوران مستقل

طراحی بستر دیجیتال مکمل برای تعامل با دانش‌آموزان در قالب اپلیکیشن و وب‌سایت

تمرکز بر مناطق محروم و عدالت آموزشی از طریق روایت‌های مستند و مشارکتی

بازگشت مدرسه تلویزیونی، اگر تنها نسخه‌ای بازپخش از گذشته باشد، نمی‌تواند پاسخگوی نیاز نسل امروز باشد. اما اگر این بازگشت با رویکردی خلاقانه، فناورانه، و عدالت‌محور همراه شود، می‌تواند آغازی باشد برای تحول واقعی در آموزش رسانه‌ای و فرصتی برای هم‌افزایی مدرسه، خانواده و رسانه در مسیر پرورش نسلی دانا، پویا و آگاه.

برای جوانان مستعد در مقطع متوسطه؛ نیازمند نگاهی فراتر از سرگرمی

جوانان خلاق و خوش‌فکر دوره متوسطه، به‌خصوص آن‌ها که درگیر مسائل مهمی چون انتخاب رشته، کنکور و مهارت‌آموزی هستند، بیش از هر زمان دیگری نیاز به راهنمایی، برنامه‌ریزی، و محتوای کاربردی دارند. در این زمینه، نقش شبکه آموزش و سایر شبکه‌های تخصصی بسیار پررنگ است.

بازگشت احتمالی مدرسه کنکور تلویزیونی، که در دوره ریاست قبلی شبکه آموزش با عملکردی مقطعی اما تأثیرگذار، مانع از یکه‌تازی تبلیغات موسسات آموزشی کنکور در تلویزیون شد، می‌تواند اتفاقی راهبردی باشد. احیای چنین برنامه‌هایی، به‌ویژه اگر با تنوع، طراحی آموزشی هوشمند، و بهره‌گیری از کارشناسان مستقل همراه باشد، نه‌تنها فضای سالمی برای داوطلبان کنکور ایجاد می‌کند، بلکه مسیر رسانه ملی را از وابستگی به درآمد تبلیغاتی نهادهای بیرونی دور می‌سازد.

مدرسه تلویزیونی؛ بازگشت با نسخه‌ای به‌روزشده؟

در شرایطی که آموزش مجازی دیگر تنها یک پاسخ اضطراری نیست و به یکی از گزینه‌های جدی برای آینده بدل شده، مدرسه تلویزیونی می‌تواند با رویکردی نوین احیا شود. اما لازمه این بازگشت، پرهیز از ساختار ایستا، کلاسیک و یک‌طرفه گذشته است. مدرسه تلویزیونی باید به یک مدرسه رسانه‌ای پویا، تعاملی و چندسطحی بدل شود:

با امکان انتخاب سطح و موضوع توسط دانش‌آموز

با حضور معلمان خلاق و متعهد به‌جای مجریان رسمی و ضبط‌های خشک

با طراحی گرافیکی جذاب و بکارگیری عناصر بصری مدرن

با حضور در پلتفرم‌های مختلف: از تلویزیون تا اپلیکیشن و شبکه‌های اجتماعی

توصیه راهبردی:

اگر رسانه ملی قصد دارد در حوزه آموزش حضوری مؤثر و ماندگار داشته باشد، باید از نگاه تقویمی و مقطعی عبور کند و مدرسه تلویزیونی را به‌عنوان یک برند دائمی و چندلایه تعریف کند. از آموزش درسی تا مهارت‌های زندگی، از تربیت شهروند دیجیتال تا سواد رسانه‌ای و مهارت‌های شغلی، همه باید بخشی از این مدرسه نوین باشند.

انتهای پیام/