شش گام اساسی برای تربیت کنشگر

حجت الاسلام والمسلمین محمدحسن وکیلی، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، در تبیین نقش روحانیت برای سوق‌دادن مردم از تماشاگری اجتماعی به کنشگری گفت: کنشگری انسان تابع یک مکانیزم طبیعی است که خداوند در نهاد هر انسانی قرار داده است مانند منفعت‌طلبی، لذت‌طلبی و کمال‌طلبی بنابراین اگر انسان جایی منفعتی تشخیص دهد خودبه‌خود به سمت آن می‌رود و هرجا حرکتی نداشت یعنی یا شناختی ندارد یا آن امر را عامل منفعت و رشد نمی‎بیند و گزینه‌های بهتر از آن سراغ دارد.

علت تماشاگری به جای کنشگری؛ عدم باور به منافع و نتایج کنش

وی افزود: بر این اساس علت اینکه جامعه‌ای به جای کنشگری، تماشاگر است، این است که هنوز باور پیدا نکرده کنشگری چه منافعی برایش دارد؛ تصور می‌کند کنشگری نتیجه‌ای ندارد از این رو ترجیح می‌دهد به وضع موجود راضی باشد.

حجت الاسلام والمسلمین وکیلی امیدآفرینی را نخستین گام برای حرکت جامعه به سمت کنشگری دانست و گفت: برخلاف روال مرسوم که سیاه‌نمایی شده و بن‌بست ترسیم می‌شود، مردم باید نسبت به امکان کنشگری و فعالیت و اثرگذاری مثبت اطلاع پیدا کنند، در گام بعد لازم است اهمیت کنشگری را در ذهن مخاطب تبیین و او را قانع کنیم که فایده‌ این کار به هزینه‌اش می‌ارزد و اگر دست روی دست بگذاریم، دچار ضررهای جبران ناپذیر می‌شویم بنابراین عقلانیت انسان اقتضا می‌کند تلاش و اقدام داشته باشد.

استاد درس خارج حوزه ضمن تأکید بر نقش اهالی رسانه و صاحبان تریبون در این اقناع‌سازی ادامه داد: گام سوم در مسیر کنشگری، تبیین چگونگی آن است؛ بسیاری از افراد توجیه هستند، هدف و امید دارند و امکان کنشگری هم دارند؛ ولی نمی‌دانند باید چطور اقدام کنند.

وی ابراز کرد: مرحله چهارم، تبیین رابطه فرد و جامعه است؛ برخلاف غرب که نگاه‌های فردمحوری در آن حاکم بود و در جامعه ما هم رسوخ کرده است، در آموزه‌های اسلام، جامعه یک مجموعه به هم پیوسته و مرتبط است بنابراین فعال شدن کنشگری اجتماعی در فضای بومی، منوط به افزایش همبستگی اجتماعی است تا نگاه کلان اجتماعی در افراد ارتقا یابد و بدانند نتیجه کارهایشان در جامعه مانند منفعت‌طلبی و گران‌فروشی، در نهایت به خودشان بازمی‌گردد. 

حجت الاسلام والمسلین وکیلی اضافه کرد: فهم این آموزه که رفتار هر یک از اعضای جامعه بر دیگران اثرگذار است، نیازمند کار آموزشی تبیینی جدی است به همین دلیل در بسیاری از کشورها از دوره دبستان این آموزه تعلیم داده می‌شود تا افراد از ابتدا با روحیه جمعی رشد کنند.

ضرورت تبلیغات رسانه‌ای برای آموزه کنشگری

عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، تلاش برای فراموش نشدن کنشگری را پنجمین گام ورود به کنشگری معرفی و اظهار کرد: مردم گاهی به اهمیت و کارکردهای کنشگری واقف هستند ولی از سر غفلت سراغش نمی‌روند؛ از این رو حجم تبلیغات رسانه‌ای آموزه مقدس کنشگری و ابعاد، آثار و برکات آن باید به حدی باشد که نه تنها لابه‌لای انبوه اخبار و سیاه‌نمایی‌ها زنده بماند بلکه به یک اعتقاد دانسته شده و مورد توجه بدل شود.

وی برانگیختن احساسات و عواطف از طریق جمع‌های همدل مؤمنانه کنشگر را مرحله نهایی کنشگری برشمرد و افزود: اگر مؤمنان، در میدان خدمت به دیگران فعال باشند، عموم جامعه با چشیدن شیرینی خدمت به میدان می‌آیند و فعال می‌شوند؛ در این زمینه، روحانیت به عنوان یکی از مراجع جامعه که هم تریبون و هم توان پیام‌رسانی به اقشار خاص را دارد، وظیفه سنگینی بر عهده دارد؛ لازم است ضمن امیدآفرینی و تبیین مراحل فوق، خودش نیز در عرصه خدمتگزاری اجتماعی در شرایط بحران وارد شود تا یک الگوی موفق برای جامعه باشد.

راهکارهای امیدآفرینی برای کنشگری

حجت الاسلام والمسلین وکیلی در این باره که امیدآفرینی برای کنشگری چگونه محقق می‌شود، تصریح کرد: امیدآفرینی در جامعه دو راه دارد: نخست، تدوین روندهای الهی تا بشود نشان داد که سنت الهی این است که در صورت استقامت‌ورزی اهل حق، خداوند درهای رحمت را به رویشان می‌گشاید؛ در اینجا روحانیت باید ابعاد مسأله را از جهت فلسفی، کلامی، قرآنی و روایی تبیین کند.

نویسنده و پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه نشان دادن روندهای تاریخی گذشته در عینیت جامعه، دومین راه امیدآفرینی در جامعه است، یادآور شد: مردم باید بدانند که گذشتگان هرجا در مسیر حق مقاومت کردند، پیروز شدند؛ در این راستا تبیین دستاوردهای مقاومت مقابل استکبار جهانی در کشورهای مختلف ضرورت دارد زیرا مردم در اثر سیاه‌نمایی‌های رسانه، گذشته و حال را متفاوت از واقع دیده و بر این اساس، آینده را هم تاریک تصور می‌کنند. علاوه بر این، خود کنشگری‌های اجتماعی مردمی به ویژه مؤمنان و روحانیت به عنوان الگوهای عینی، بیشترین اثر را در امیدآفرینی دارد.

مسئولیت‌پذیری از اقناع نخبگانی آغاز می‌شود

وی در توضیح راهکارهای مسئولیت‌پذیر شدن مردم و اقدام برای تحقق خیر و منفعت عمومی گفت: اول باید امکان رسیدن به موفقیت و باز بودن مسیر برایشان تبیین شود، در مرحله بعد باید نسبت به فواید و منافع مسئولیت‌پذیری و الگوهای رفتاری آگاه شوند؛ اما در مقام اجرا، مانند هر تغییر اجتماعی کلان دیگری، بعد از تبیین درست مبانی، باید به جامعه مرجع رجوع کرد که بخشی از آن روحانیت و حوزه‌های علمیه و بخشی دیگر، هنرمندان، سلبریتی‌ها، رسانه، وزارت علوم، آموزش و پرورش و ... هستند؛ محتوای لازم باید به دست شخصیت‌ها و نهادهای اثرگذار برسد و برای ارائه شناخت صحیح به جامعه و همراه کردن مردم، روی‌شان سرمایه‌گذاری شود زیرا فرآیند مسئولیت‌پذیری همیشه از اقناع نخبگانی و جامعه مرجع آغاز می‌شود.

از دیدگاه حجت الاسلام والمسلمین وکیلی، در مرحله بعد باید از سوی حاکمیت برای گام نهادن مردم در مسیر کنشگری تسهیل‌گری صورت گیرد و زمینه کارهای گروهی و خدمت‌رسانی‌های اجتماعی فراهم گردد چراکه روحانیت در تبیین علمی باورها و ارزش‌ها و ایجاد اقناع نخبگانی می‌تواند اثرگذار باشد و ادامه مسیر نیازمند مداخله حاکمیت و دستگاه‌های مرتبط است.

استاد درس خارج حوزه درباره نسبت کارآمدی و امیدآفرینی اظهار کرد: امیدآفرینی دریچه ورود به کارآمدی است؛ وقتی امیدی در کار نباشد و مردم احساس کنند کارها شدنی نیست، «گفتمان ما نمی‌توانیم» غالب می‌شود و کنشی انجام نخواهد شد؛ تأکید ویژه رهبر معظم انقلاب بر تزریق امید به جامعه نیز به همین دلیل است که امیدآفرینی، نقطه اول حرکت و فعالیت در جامعه است و در را به روی کنشگران باز می‌کند؛ بنابراین تمرکز بر امیدآفرینی با دو رویکرد تاریخی و الهی که قبلا اشاره شد، بسیار ضروری و واجب است.

اعتقاد به توحید ربوبی؛ رمز موفقیت در امیدآفرینی برای مؤمنان

وی در تبیین نسبت امیدآفرینی با توحید خاطرنشان کرد: امیدآفرینی اگر از رویکرد الهیاتی و معنویت نشأت بگیرد، به مسأله توحید در ربوبیت باز می‌گردد؛ اینکه انسان بداند خداوند صرفا خالق عالم نیست و انسان را رها نکرده بلکه هر لحظه امور عالم و انسان را تدبیر می‌کند و ربوبیت دارد؛ انسان در صورت پذیرش توحید ربوبی، متوجه می‌شود که همه‌کاره عالم، خداوند است و همه قوا در تصرف او هستند بنابراین در بن‌بست هم به اذن خدا راهی گشوده خواهد شد و ناممکن بودن پدیده‌های طبیعی نزد قدرت خدا معنا ندارد.

حجت الاسلام والمسلمین وکیلی گفت: با این نگاه، ناامیدی هرگز سراغ انسان نمی‌آید چون می‌داند اگر آنچه در توان دارد انجام دهد، دیر یا زود خداوند یا او را به هدفش می‌رساند؛ بنابراین اعتقاد به توحید ربوبی، رمز موفقیت در عرصه امیدآفرینی برای مؤمنان است.

خبرنگار: زهرا شریعتی

انتهای پیام/