بازخوانی اقدامات امام حسن عسکری(ع) علیه جریان‌های انحرافی
امام حسن عسکری(ع) در مواجهه با فرقه واقفیه که امامت را پس از امام کاظم(ع) انکار می‌کردند و فرقه غلات که در تعظیم امامان افراط کرده و اباحه‌گری را ترویج می‌دادند و فرقه مفوضه که ریشه در جریان غلات داشت، موضعی قاطع اتخاذ کرد.
به گزارش گروه حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، سیده رباب سیدکاظمی، طلبه حوزه علمیه خواهران استان قم در یادداشتی به اقدامات امام حسن عسکری در عرصه رویارویی دقیق و هوشمندانه با اندیشه‌های انحرافی و شبهات فکری پرداخت و نوشت: بر اساس شواهد تاریخی، در طول تاریخ هدایت بشری، در کنار جریان‌های حق‌طلب، همواره جریان‌هایی انحرافی و استبدادی فعالیت کرده‌اند که با ادعای راهنمایی دینی و با انگیزه‌های دنیوی، در پی جذب پیروان و تشکیل پایگاه‌های اجتماعی بوده‌اند تا از این طریق دین حقیقی را از مسیر اصلی منحرف ساخته و در نهایت به تقویت حاکمان مستبد کمک کنند. ائمه معصومین به عنوان وارثان رسالت ابلاغ شریعت محمدی، همیشه در مقابل این انحرافات ایستاده و مسیر حق را روشن کرده‌اند. امام حسن عسکری علیه‌السلام به عنوان یازدهمین امام شیعیان نیز علی‌رغم محدودیت‌های شدید سیاسی و فضای اختناق‌آلود دوران حکومت عباسی، با قاطعیت در برابر این جریان‌های انحرافی و استبدادی مقاومت کرد و رسالت هدایتگری خود را ادامه داد. ایشان در دوران امامت خود (254–260 هجری قمری) با چالش‌های متعددی از جمله جریان‌های انحرافی فکری و استبداد عباسیان مواجه بود. به همین جهت با روش‌های هوشمندانه‌ای مانند مناظره، نامه‌نگاری (توقیعات)، طرد، تربیت شاگردان و نمایندگان، و رعایت تقیه، به حفظ اسلام ناب و هدایت شیعیان پرداختند. این اقدامات نه تنها در برابر انحرافات فکری (مانند غلات، مفوضه، واقفیه، صوفیان، معتزله، اشاعره و ثنویه) مؤثر بود، بلکه با تقویت شبکه وکالت و حمایت مالی و فرهنگی از شیعیان، جامعه را در برابر فشارهای سیاسی عباسیان تقویت کرد و برای عصر غیبت آماده ساخت.
در بخش مقابله با استبداد عباسیان، امام حسن عسکری علیه‌السلام تحت نظارت شدید خلفای عباسی مانند معتز، مهتدی و معتمد بودند. ایشان با رعایت تقیه، حفظ و تقویت شبکه وکالت مخفی (از طریق افرادی مانند عثمان بن سعید)، حمایت مالی و فرهنگی از شیعیان، عدم دخالت در قیامها و تحمل زندان، حصر خانگی و شکنجه، در برابر استبداد ایستادگی کردند. شهادت ایشان به دلیل مسمومیت توسط معتمد عباسی، نتیجه این مبارزات بود (پیشوایی، سیره پیشوایان، صص640-668).
امام در مواجهه با فرقه واقفیه که امامت را پس از امام کاظم علیه‌السلام انکار می‌کردند و فرقه غلات که در تعظیم امامان افراط کرده و اباحه‌گری را ترویج می‌دادند و فرقه مفوضه که ریشه در جریان غلات داشت، موضعی قاطع اتخاذ کرد. ایشان این گروه‌ها را به‌طور کامل طرد کرده و شیعیان را از هرگونه تعامل با آن‌ها منع فرمودند، حتی در امور اجتماعی مانند عیادت بیماران و شرکت در تشییع جنازه (اربلی، کشف الغمّه، ج 3، ص 219).
در برخورد با اهل حدیث که، تفسیر ظاهری آیات و روایات را ترویج می‌کردند و تفسیر عقلی یا تأویل را رد می‌کردند، امام موضعی متعادل در پیش گرفت. ایشان با تأکید بر ترکیب عقل و نص، شیعیان را به تفکر و تفقه در دین ترغیب کرده و از تأثیرپذیری از تفکرات ظاهری‌گرایانه برحذر داشتند. برای مثال، در نامهای که به علی بن حسین قمی نوشته بودند، بر تفقه (درک عمیق) در دین توصیه کردند (قرشی، تحلیلی از زندگانی امام هادی، ١٣٧١، ص ٨٤).
امام در مقابل احمد بن هلال و جریان صوفی‌گری نیز برخورد قاطعی نشان دادند. ایشان احمد بن هلال را صوفی دروغین خوانده و در بیانیه‌ای کلی، صوفیان را راهزنان ایمان مؤمنان معرفی کردند (محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 11، ص 380). این موضع‌گیری نشان‌دهنده هوشیاری امام نسبت به خطرات انحرافات عرفانی بود.
در مواجهه با مکتب اشاعره که عقایدی مانند تجسیم و رؤیت خداوند را ترویج می‌کرد، امام از طریق روش‌های فرهنگی و نامه‌نگاری، توحید خالص شیعه را تبیین کردند. ایشان در پاسخ به ابراهیم حمدانی درباره شبهه جسم بودن خداوند فرمودند: «خدا منزه است، حد و مرزی ندارد، توصیف به جسم نمی‌شود و بی‌مانند است، شنوا و داناست» (صدوق، التوحید، ص ١ ). ایشان با تأکید بر تنزیه خداوند از جسمانیت و عدم امکان رؤیت، شیعیان را از انحراف حفظ کردند.
در خصوص فتنه خلق قرآن که از سوی معتزلیان مطرح شده بود و جامعه اسلامی را به شدت درگیر خود کرده بود، امام موضعی دومرحله‌ای اتخاذ کردند: نخست خط فکری شیعه را تبیین کرده و سپس یاران را از ورود به جدل‌های بیهوده بازداشتند. ایشان قرآن را کلام خداوند دانسته و از ساختن نامهای جدید برای آن نهی فرمودند (صدوق، التوحید، ص ١ ١).
در نهایت، در برخورد با فرقه ثنویه که به ازلی بودن نور و ظلمت معتقد بودند، امام با تأکید بر توحید خالص، یاران را از تأثیرپذیری از این افکار انحرافی محفوظ نگه داشتند. در داستان محمد بن ربیع شیبانی؛ وی پس از مناظره با ثنوی، در توحید شک کرد؛ امام او را دید و فرمود: «احد احد فوحده» (خدا یگانه است، پس او را یگانه بدان)، که باعث نجات او از گمراهی شد (راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ١، ص ٤٤٦).
این مواجهات، نشان‌دهنده نقش مهم امام حسن عسکری علیه‌السلام در حفظ عقاید شیعه و مقابله با جریان‌های گمراه‌کننده عصر خویش است. امام با استفاده از نهاد تأثیرگذار وکالت، ارتباط خود را با شیعیان حفظ کرد؛ با موضع‌گیری‌ها و افشاگری‌های به‌موقع، به راهنمایی شیعیان پرداخت؛ فقها و علمای راستین را به روشنگری و ترسیم خطوط فکری صحیح ترغیب کرد و مانع ترویج و گسترش افکار و عقاید ناصحیح منحرفان شد.
انتهای پیام/
