پشتیبانی مردمی؛ عمق استراتژیک دفاع مقدس
فقهای امامیه، از شیخ طوسی تا امام‌خمینی (ره)، جهاد دفاعی را امری دفاعی و مشروع می‌دانند که هدف آن، حفظ جان، مال، ناموس و وطن اسلامی است؛ امری که در صورت صدور حکم از سوی حاکم شرع، از واجب کفایی به عینی تبدیل می‌شود.
به گزارش گروه حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، رضا واوسری از فعالان رسانه‌ای حوزه علمیه نوشت: درباره دفاع مقدس، که هشت‌ساله حماسه‌ای از مقاومت اسلامی در برابر تجاوز بعثی‌ها بود، سخن از عرصه‌ای می‌رود که نه‌تنها مرزهای جغرافیایی، که حریم‌های اعتقادی و اخلاقی را پاس داشت. متن مورد بحث، که از کلام فاخر رهبر معظم انقلاب اسلامی برمی‌خیزد، دفاع مقدس را به مثابه میدانی توصیف می‌کند که باورهای دینی و سجایا اخلاقی ملت ایران در آن برون‌تاب یافت؛ سجایایی که ریشه در لایه‌های تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی و اقلیمی این سرزمین دارد، اما پیش از آن، در خلوت روزمرگی‌ها خفته‌بود. این برون‌تاب، نه پدیده‌ای اتفاقی، که تجلی مبانی فقهی جهاد دفاعی و اصول فقه حکومت اسلامی است، که در آن، جهاد نه صرفاً امر نظامی، که بسیج کلّه امت برای حفظ نظام الهی تلقی می‌گردد. در این یادداشت، با نگاهی تحلیلی و روایتگری دقیق، به واکاوی این متن می‌پردازیم، با تکیه‌بر فقه جهاد امامیه و فقه حکومت اسلامی، تا نشان دهیم چگونه دفاع مقدس، عرصه‌ای شد برای تحقّق وجوه اخلاقی و دینی ملت، بر پایه احکام فقهی واجب دفاع و بسیج عمومی.
از منظر فقه جهاد، دفاع مقدس، تجسّمی از جهاد دفاعی واجب عینی بود، که بر اساس مبانی فقهی امامیه، با تجاوز دشمن به حریم اسلامی، بر همه مکلّفان بالغ و قادر، تکلیف فوری می‌آورد. فقهای امامیه، از شیخ طوسی تا امام‌خمینی (ره)، جهاد دفاعی را امری دفاعی و مشروع می‌دانند که هدف آن، حفظ جان، مال، ناموس و وطن اسلامی است؛ امری که در صورت صدور حکم از سوی حاکم شرع، از واجب کفایی به عینی تبدیل می‌شود. در دفاع مقدس، فتوای جهاد امام‌خمینی(ره) در شهریور 1359، دقیقاً بر این مبنا استوار بود: تجاوز بعثی‌ها به خوزستان و ایلام، نه‌تنها نقض مرزها، که هجوم بر دارالاسلام تلقی شد، و این حکم، کلّه ملت را به میدان کشاند. متن مورد بحث، این را به زیبایی بازتاب می‌دهد: «دفاع مقدّس میدان بُروز باورهای دینی ... شد.» باورهای دینی، که در فقه جهاد، به ایمان به وجوب دفاع آیه 78 سوره بقره: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ ریشه دارد، در این عرصه، از حالت نظری به عمل درآمد. روایت دقیق تاریخی نشان‌می‌دهد که پیش از فتوا، بسیج مردمی خودجوش آغاز شده بود، اما حکم فقهی، آن را به وجوب مبدّل کرد، و این، برون‌تاب سجایای اخلاقی را تسهیل نمود. ایثار و مجاهدت، که متن به آن‌ها اشاره دارد، در فقه جهاد، به‌عنوان فداکاری در راه الله آیه 92 سوره آل‌عمران توجیه می‌شود، و دفاع مقدس، نمونه‌ای عملی از آن است، جایی که شهادت، نه پایان، که ارتقای مقام الهی تلقی شد.
این برون‌تاب، ریشه در خصوصیّات ذاتی ملت ایران دارد، که متن آن را به آثار تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی یا اقلیمی نسبت می‌دهد؛ خصوصیّاتی که در عادیّات، خفته ماند، اما دفاع مقدس، عرصه بُروز آن‌ها شد. از دیدگاه فقهی، این خصوصیّات، با مفهوم «امت واحده» (سوره انبیاء، آیه 92) هم‌خوانی دارد، که در فقه حکومت اسلامی، به وحدت اجتماعی برای حفظ نظام الهی اشاره می‌کند. فقه امامیه، ملت را به‌عنوان بدنه امت، مسئول بسیج در برابر تهدیدات می‌داند، و این، در دفاع مقدس، تجلّی یافت: «چه کسی باور می‌کرد؟... خانواده‌هایی فرزندان خودشان را با طوع و رغبت فرستادند.» این طوع و رغبت، نه صرفاً عاطفی، که بر پایه فقه جهاد دفاعی استوار است؛ جایی که پدر و مادر، با ایمان به ثواب شهادت (حدیث نبوی: «مَنْ قُتِلَ فِیْ سَبِیلِ اللَّهِ فَهُوَ شَهِیدٌ»)، فرزند را به جبهه می‌فرستند. تحلیل اجتماعی-فقهی نشان‌می‌دهد که این سجایا، از فرهنگ شیعی ایثار ناشی می‌شود، که در بستر جغرافیایی ایران، با تاریخ مقاومت در برابر استعمار (از صفویه تا مشروطه) آمیخته‌است. روایت دقیق، حاکی است که بیش از 200 هزار شهید و میلیون‌ها بسیجی، این خصوصیّات را برون‌تاب دادند، و این، نه تصادف، که تحقّق اصل «حفظ نظام» در فقه حکومت است، که امام‌خمینی (ره) آن را بر وجوب دفاع مقدم می‌دانست.
در فقه حکومت اسلامی، که بر پایه ولایت فقیه و اختیارات حاکم شرع بنا شده، پشتیبانی مردمی، عمق استراتژیک دفاع را تشکیل می‌دهد. متن، این را با عبارت «همه‌ی کشور در واقع شد عمق دفاعی جبهه‌ها» بازگو می‌کند: صف اوّل جبهه‌ها جنوب و غرب بود؛ اما کل کشور، از جنگجویان تا پشتیبانان فکری، زبانی و مادی، به عمق تبدیل شد. بسیج مردمی، که در آبان 1358 به فرمان امام‌خمینی(ره) تأسیس شد، مبنای فقهی‌اش در اصل «امر به معروف و نهی از منکر» و «جهاد با مال و جان» سوره توبه، آیه 41 است، و در دفاع مقدس، به مثابه «ارتش 20 میلیونی» عمل کرد. تحلیل فقهی نشان‌می‌دهد که این بسیج، نه اختیاری، که واجب شرعی بود؛ فقها، حاکم اسلامی را مأذون به بسیج عمومی می‌دانند، و امام(ره)، با تبیین مبانی فقهی، مردم را به مشارکت فراخواند. روایت دقیق، از کمک‌های مردمی هدایای نقدی، لباس و غذا از شهرها و روستاها حکایت دارد: مساجد و هیئت‌ها، کانون‌های ترویج فقه جهاد بودند، حوزه‌های علمیه مبنای دینی جنگ را تبیین کردند.
وحدت دوران دفاع مقدس، بر خلاف جنگ‌های متعارف، دفاع را به «جنگ مردم‌سالار» بدل کرد، که در فقه حکومت، به‌عنوان «حکومت امت» توجیه می‌شود؛ جایی که هر عضوی، بر اساس استعداد، در حفظ نظام سهیم است. همسران فداکار و پدران پرگذشت، که متن به آن‌ها اشاره دارد، تجلّی فقه خانواده در جهاد است: زن در فقه شیعه، مأمور به تربیت مجاهدان و پشتیبانی است حدیث فاطمی: «النِّسَاءُ شَقَائِقُ الرِّجَالِ»)، و این، در دفاع مقدس، با حضور زنان در پشت جبهه‌ها مانند جهادگران فرهنگی تحقّق یافت.
از منظر تحلیلی، این برون‌تاب سجایا، نه‌تنها دفاعی، که سازنده هویّت اسلامی بود؛ پشتیبانی‌های مردمی، که متن آن را «هدایای مردمی» و «همراهی زبانی» می‌نامد، بر پایه فقه امر به معروف، جامعه را به وحدت کشاند. حوزه و دانشگاه، با تبیین فقهی جنگ همچون کتاب‌های فقه جهاد امام‌خمینی، تشویق کردند، و این، عمق دفاعی را از مرزها به قلب جامعه برد. روایت تاریخی، بیش از 6 میلیون بسیجی را ثبت می‌کند که بدون آن‌ها، پیروزی‌های خرمشهر و فاو ممکن نبود. در فقه حکومت، این عمق، بر اصل «دفع ضرر محتمل» استوار است، که حاکم را به بسیج پیشگیرانه مأذون می‌کند، و دفاع مقدس، الگویی برای آن شد.
انتهای پیام /
