نظام ارتباطی پیامبر اکرم الگویی برای رسانه ملی
نظام ارتباطی پیامبر اکرم(ص) یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های تاریخ بشری است. او در زمانی ظهور کرد که ابزارهای رسانه‌ای بسیار ابتدایی بود؛ اما توانست با تکیه بر وحی الهی و شیوه‌های بدیع ارتباطی، نهضتی جهانی و تمدنی ماندگار بیافریند.
خبرگزاری تسنیم ـ عبدالله جلالی*؛ نظام ارتباطی پیامبر اکرم(ص) یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های تاریخ بشری است. او در زمانی ظهور کرد که ابزارهای رسانه‌ای بسیار ابتدایی بود؛ اما توانست با تکیه بر وحی الهی و شیوه‌های بدیع ارتباطی، نهضتی جهانی و تمدنی ماندگار بیافریند. امروز که رسانه‌ها محور اصلی هدایت افکار عمومی هستند، بازخوانی این نظام ارتباطی می‌تواند برای رسانه‌ی ملی درس‌آموز باشد.
نخست: ویژگی‌های نظام ارتباطی پیامبر(ص)
وحی به‌عنوان منبع مشروعیت و صدق؛ پیامبر اکرم(ص) نه از روی هوا و هوس سخن می‌گفت: «وَما یَنطِقُ عَنِ الهَویٰ إِنْ هُوَ إِلّا وَحْیٌ یُوحیٰ» (نجم، 3-4). این اتصال الهی سبب می‌شد که پیام او از هرگونه تحریف و دروغ مصون بماند.
ارتباط فردی بر اساس محبت و کرامت؛ او با هر کس در سطح فهم و روحیه‌ی او سخن می‌گفت؛ کودکان را در آغوش می‌گرفت، با فقرا هم‌سفره می‌شد و با دشمنان، ابتدا با گفت‌وگو و حکمت وارد می‌شد: «ادْعُ إِلیٰ سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ وَالمَوعِظَةِ الحَسَنَةِ» (نحل، 125).
رسانه‌ی جمعی در مسجد و منبر؛ مسجدالنبی نه فقط مرکز عبادت، بلکه مرکز رسانه‌ای جامعه اسلامی بود؛ جایی برای خطبه‌ها، اطلاع‌رسانی‌ها، و بسیج عمومی. پیامبر در میدان‌های جنگ نیز با خطابه‌های کوتاه و بلیغ، روحیه‌ی جمعی را شکل می‌داد (ابن‌هشام، السیرة النبویة، ج 2، ص 240).
زبان نمادین و تصویری؛ تشبیه امت به «یک پیکر» (کنزالعمال، ج 6، ح 16037) یا بیان اینکه «مؤمن آیینه‌ی مؤمن است» (کافی، ج 2، ص 166) نشان‌دهنده‌ی استفاده از استعاره‌های تصویری بود که در ذهن و قلب مردم حک می‌شد.
زندگی به مثابه رسانه؛ قرآن کریم پیامبر را «اسوه حسنه» معرفی می‌کند: «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» (احزاب، 21). در واقع، خودِ رفتار و سبک زندگی پیامبر، رسانه‌ای زنده بود. به تعبیر عایشه: «کان خلقه القرآن» (صحیح مسلم، ج 4، ص 1803).
دوم: اصول رسانه‌ای پیامبر(ص)
صداقت و شفافیت پیام؛ در مرام و اندیشه پیامبر اکرم(ص) دروغ حتی در شوخی ممنوع بود.
رحمت و مهربانی؛ رسانه‌ی نبی مکرم بر مدار محبت می‌چرخید.
رعایت ظرفیت مخاطب؛ در این باره آیه «نحن معاشر الأنبیاء نُکلِّم الناس علی قدر عقولهم» (کافی، ج 1، ص 23) گواه محکمی بر رعایت حال مخاطب است.
جامعیت عقل و قلب؛ پیام‌های پیامبر اکرم(ص) دارای سه ویژگی استدلالی، عاطفی و عملی بود و این مختصات، دایره عقل و قلب را انسجام می‌بخشید.
جهان‌شمولی و بین‌المللی بودن؛ نامه‌های پیامبر به قیصر روم و کسری ایران نمونه‌ای از نگاه رسانه‌ای جهانی است.
سوم: راهبردهای پیشنهادی برای رسانه‌ملی
تقویت رسانه‌ی زندگی؛ رسانه باید صرفاً پیام‌رسان نباشد، بلکه سبک زندگی الهام‌بخش عرضه کند. همان‌گونه که پیامبر با رفتار خود تعلیم می‌داد، رسانه‌ملی نیز باید در متن برنامه‌ها، الگوی زیست مؤمنانه را نشان دهد، نه فقط در گفتار رسمی.
محوریت محبت و کرامت انسانی؛ گفتار رسانه‌ای نباید تحقیرآمیز یا صرفاً دستوری باشد؛ بلکه همچون پیامبر، زبان رحمت و محبت را محور قرار دهد.
بازگشت به مسجد به مثابه رسانه‌ی اجتماعی؛ همان‌گونه که مسجدالنبی مرکز رسانه‌ای صدر اسلام بود، رسانه‌ملی می‌تواند با تمرکز بر اجتماعات مردمی و آیینی، پیام‌ها را در متن زندگی جمعی منتشر کند.
استفاده از نماد و استعاره‌های تصویری؛ برنامه‌سازی صرفاً عقلانی کافی نیست؛ باید پیام در قالب نمادهای تصویری، داستان و استعاره منتقل شود تا ماندگار شود.
جهان‌شمولی پیام؛ رسانه‌ملی باید از حصار داخلی فراتر رود و با زبان هنر و رسانه، گفتمان جهانی اسلام رحمانی را بازتاب دهد؛ همان راهبردی که پیامبر با نامه‌نگاری و دیپلماسی رسانه‌ای خود داشت.
بنابراین نظام ارتباطی پیامبر اکرم(ص)، نظامی است وحیانی، انسانی و تمدنی؛ الگویی که در عین سادگی، ظرفیت بازتولید در عصر رسانه‌های فراگیر را دارد. رسانه‌ملی اگر این اصول را بازخوانی کند، می‌تواند از یک دستگاه صرفاً اطلاع‌رسان، به یک رسانه‌ی زندگی‌ساز و تمدن‌ساز تبدیل شود.
*پژوهشگر ارشد رسانه ملی
انتهای پیام/
