چالش‌های راهبردی در سازمان تحقیقات و ضرورت اصلاح رویه‌ها
برخی رویکردها و عملکردهای غیرفنی، چالش‌هایی برای سازمان تحقیقات کشاورزی ایجاد کرده که نیازمند اصلاح برخی رویه‌ها و راهبردهاست.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات)، یک سازمان کلیدی حاکمیتی است که با پیشینه علمی و ظرفیت‌های زیرساختی گسترده، همواره یکی از نهادهای اثرگذار در توسعه بخش کشاورزی کشور به‌شمار می‌رفته، و باید ضامن امنیت غذایی کشور باشد. بر اساس اهداف تعیین‌شده در برنامه هفتم توسعه و سند امنیت غذایی، این سازمان می‌بایست نقش مؤثری در تحقق رشد پایدار کشاورزی، افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف منابع ایفا نماید. با این حال، برخی تحلیل‌ها و گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که سازمان تات اخیراً با چالش‌های قابل‌توجهی در حوزه مدیریت، راهبرد و اعتماد نهادی مواجه شده است.
- ماهیت‌شناسی سازمان: مولتی‌دیسیپلین و حاکمیتی
در ساختار حکمرانی کشور، سازمان‌هایی وجود دارند که نقش کلیدی در امنیت غذایی، پایداری منابع، و توسعه دانش‌پایه دارند. سازمان تات یکی از مهمترین این نهادهاست؛ این سازمان، بزرگترین سازمان تحقیقات کاربردی کشور است که بیش از دو هزار عضو هیئت علمی در بیش از بیست حوزه گوناگون کشاورزی، از رشته‌های مختلف از مهندسی آب و خاک تا ژنتیک، اقتصاد، دامپروری، بوم‌شناسی و علوم تغذیه را در دل خود جای داده و قرار است ستون فقرات علمی کشاورزی ایران باشد.
این نکته کلیدی شایان توجه است که سازمان تات، ذاتاً چندرشته‌ای و میان‌حوزه‌ای است. این موضوع از ساختار بسیار متنوع مؤسسات و مراکز ملی تابعه این سازمان قابل فهم است: مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مؤسسه تحقیقات برنج کشور، مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور، مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر، مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، مؤسسه تحقیقات فنی مهندسی کشاورزی، مؤسسه تحقیقات خاک و آب، مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی کشور، مؤسسه تحقیقات پنبه کشور، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند، مؤسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، مرکز تحقیقات ابریشم کشور، مرکز ملی تحقیقات شوری، مرکز ملی مدیریت منابع ژنتیکی کشاورزی و منابع طبیعی، مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) و پارک ملی علم و فناوری کشاورزی و منابع طبیعی کشور ذیل این سازمان هستند.
برخی از اجزاء این سازمان بیش از یک قرن در امنیت غذایی کشور نقش کلیدی ایفا کرده‌اند. این سازمان، با چنین ساختار ریشه‌دار و متنوعی، نقش کلیدی در عرصه‌های گوناگون حاکمیتی و امنیت غذایی کشور بازی می‌کند.
- برخی رویه‌های نادرست
به‌نظر می‌رسد این سازمان در حال حاضر در برخی حوزه‌ها فاقد برنامه‌های اجرایی منسجم، شفاف و مبتنی بر ارزیابی است؛ به‌گونه‌ای که تمرکز فعالیت‌ها عمدتاً بر تولید آمارهای کلی و برگزاری نشست‌ها معطوف شده و اقدامات میدانی و اثربخش، جایگاه پررنگی در سیاست‌های اجرایی ندارد. این در حالی است که تات از ظرفیت‌هایی کم نظیری همچون اراضی کشاورزی گسترده و نیروی انسانی متخصص و متعهد برخوردار است، اما بخشی از این منابع بنا به برخی تصمیم‌گیری‌ها و اولویت‌بندی‌های غیرهدفمند، به‌طور کامل در مسیر تحقق مأموریت‌های راهبردی قرار نگرفته‌اند.
برای نمونه گزارش‌ها و ارزیابی‌های کارشناسی حاکی از آن است که نظارت بر اجرای الگوی کشت با نارسایی‌هایی همراه بوده، مأموریت‌های خارجی در برخی موارد گزینشی و بدون بازدهی قابل‌توجه ارزیابی شده‌اند، و در حوزه استفاده از ظرفیت های نیروی انسانی نیز رعایت شاخص‌های شایسته‌سالاری به‌طور یک‌دست و شفاف مورد تردید قرار گرفته است. افزون بر این، برای نمونه، علی‌رغم انتقال رسمی مرجعیت ملی تنوع زیستی به سازمان حفاظت محیط زیست، همایشی در این حوزه برگزار شد که از دید بسیاری از ناظران، اثربخشی مشخصی نداشته و با مسیر سیاستی جدید دولت محترم همسو نبوده است.
اشکالات متعددی شبیه آنچه اشاره شد، در این سازمان، به‌صورت جدی به چشم می‌خورد، که به دلیل شرایط کشور، از تفصیل آنها در این نوشتار خودداری می‌شود. طبعاً تکرار این قبیل رویه‌ها، به‌ویژه در شرایط محدودیت منابع، می‌تواند به تضعیف اعتماد عمومی و کارشناسی نسبت به کارآمدی سازمان منجر شود.
- ریشه مشکلات: برخی انتصابات سؤال‌برانگیز
طی یک سال گذشته انتصاباتی در ستاد، مؤسسات و مراکز استانی سازمان صورت گرفته است. بررسی‌های دقیق خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، حاکی از آن است که این انتصابات، لااقل از سه منظر دچار اشکال است:
اولاً با وجود چندوجهی بودن وظایف سازمان، غلبه تبارگرایی در انتصابات سازمان مشاهده می‌شود؛ بخش زیادی از مسئولان نصب شده در ستاد سازمان و مؤسسات تابعه، از تبار مسئولان سازمان بوده‌اند. دوم اینکه در فرآیند برخی از این انتصابات، تشریفات لازم جهت گرامی‌داشت و رعایت شأن و خداقوت به مدیران علمی قبلی و معرفی فرد جدید، آنچنان که در این سازمان و سازمان‌های مشابه معمول است، به‌طرز شایسته رعایت نشده است، گویا در تغییر برخی افراد خبره و متخصص، با تعدادی از مدیران ضعیف‌تر نوعی تعجیل وجود داشته است. سوم اینکه در فهرست عزل برخی مدیران در سازمان تات، نام خبرگانی به چشم می‌خورد که ضمن چند دهه خدمت در ستاد سازمان و وزارتخانه، از شایستگی‌های علمی و اجرایی آنها توسط خود مسئولان فعلی سازمان تات، توصیفات بی‌نظیری شده است.
جمع‌بندی
این اختلال سه‌گانه در انتصابات، غفلت از ظرفیت‌های پراکنده جغرافیایی کشور، و نادیده گرفتن تنوع فکری و بین‌رشته‌ای متخصصان سازمان، همه و همه می‌تواند سرمایه انسانی سازمان را عمیقاً تضعیف کند. وقتی یک سازمان بزرگ و چندرشته‌ای و پرچالش، به‌صورت مستمر از ظرفیت‌های متنوع انسانی‌اش استفاده نکند، و اتفاقاً آنها را با منطق سه‌گانه بالا محدود نماید، چه نتیجه‌ای حاصل خواهد شد؟
انتظار می‌رود گزاره‌های فوق، پس از صحت‌سنجی، مراجع تصمیم‌گیر را به اصلاح شرایط فعلی سوق دهد و کشور را از ایجاد مشکل در حوزه امنیت غذایی برهاند.
انتهای پیام/
