حج، تمرین و یادآوری برای سفر آخرت

به‌گزارش خبرگزاری تسنیم، حج، نه‌تنها یکی از ارکان اصلی اسلام است، بلکه تجسمی زنده و ملموس از روز واپسین و یادآور صحنه‌هایی از قیامت است. در سرزمین مقدس، انسان لباس دنیوی را کنار می‌گذارد و با پوشیدن احرام، چونان کفنی سفید، گویی برای حضور در دادگاه الهی آماده می‌شود.

جمع میلیونی حاجیان از نژادها و ملیت‌های گوناگون، بی‌هیچ تمایزی، یادآور گردهمایی عظیم بشر در صحرای محشر است. طواف پیرامون کعبه، تلاش در سعی صفا و مروه، وقوف در عرفات و حرکت به سوی مشعر و منا، همه و همه یادآور مسیر روح انسان از دنیا به آخرت است.

 در این سفر معنوی، حاجی نه‌تنها به تطهیر جسم و جان می‌پردازد، بلکه با مرور اعمالش، مرگ، رستاخیز و حسابرسی را به یاد می‌آورد. حج فرصتی است برای پالایش درونی، توبه و بازگشت به فطرتی پاک، پیش از آن‌که برای همیشه در محضر پروردگار حاضر شود.

به این ترتیب حج‌گزاری که با وداع از خانواده و گذر از شهرها و کشورها و بیابان ها شروع به این سفر معنوی می کند؛ گویا در حال رفتن به جهان آخرت است. با پوشیدن لباس سپید احرام و پیوستن به جمع سپید پوشان یکتاپرست و انجام اعمال و مناسک گوناگون، گویا در صحنه محشر حاضر شده و در حال گذر از مواقف حساب و کتاب و نزدیکی به ساحت ربوبی است.

 با یاد آوری این انگاره، حج گزار ارتباط و آشنایی مفید با روز قیامت و نحوه رستاخیز انسانها پیدا می کند. امام صادق علیه السلام در پایان سفارش‌های عرفانی خود به حج گزاران می‌فرمایند:

و لا شرع نبیّه صلی الله علیه و آله فی خلال المناسک علی ترتیب ما شرعه للاستعداد و الإشارة إلی الموت و القبر و البعث و القیامة و فصل بیان السبق من دخول الجنّة أهلها و دخول النار أهلها بمشاهدة مناسک الحجّ من أوّلها إلی آخرها لأولی الألباب و أولی النهی(1).

هر عملی را که خدای بزرگ واجب گردانید و هر سنتی که پیامبر صلی الله علیه و آله وضع کرد؛ چه حلال، چه حرام و چه مناسک ـ به منظور آمادگی برای مرگ، عالم برزخ و قیامت است؛ بدین ترتیب و با وضع این مراسم، عرصه قیامت را پیش از به بهشت رفتن بهشتیان و به آتش در آمدن دوزخیان، فراهم آورد.

                                                  سفر کعبه نمودار ره آخرت است                              گرچه رمز رهش از صورت دنیا شنوند

                                                جان معنی است به اسم صوری داده برون                   خاصگان معنی و عامان همه اسما شنوند

صاحب کتاب «ادب الدنیا و الدین» می نویسد:

در واجب ساختن حج، یادآوری از روز رستاخیز است؛ چون در آن، جدا شدن از مال و خاندان مطرح است و افراد عزیز و ذلیل، در برابر ذات حق، به خضوع می ایستند و فرمانبردار و کهنه کار در ترسیدن از خدا و میل و رغبت بدو مجتمع ویکسانند و باز ایستادن گنه کاران از ارتکاب گناه و پشیمانی اهل گناه برکارهای گذشته خود، از آثار وجوب حج است(2).

ابو حامد غزّالی نیز نوشته است:

از اسرار حج این است که این سفر، مانند سفرِ آخرت پایه گذاری شده و مشابه آن است و کسی که به این مسافرت می رود، باید در هریک از اعمال آن، یکی از امور آخرت را به یاد آورد و به وسیله آن، عبرتی بگیرد و بر بینش قلبی خویش بیفزاید. باید در آغاز سفر و هنگامی که با کسان و نزدیکان تودیع می کند، حالت سکرات مرگ را به خاطر بیاورد و در وقت جدایی و دور شدن از زادگاه، خارج شدن از دنیا و در وقت سوار شدن بر مرکب، سوار شدن بر تابوت را در نظر خود مجسّم کند و هنگامی که پوشش احرام را بر تن خود می پیچد، به یاد وقتی باشد که کفن بر تنش می پیچند و چون بیابان می پیماید تا به میقات برسد، به فکر وقتی باشد که از دنیا خارج می شود و در انتظار میقات خواهد بود و ترسی که در راه از راهزنان دارد، باید او را وادار کند که به فکر ترس از منکر و نکیر باشد... وقتی که لبّیک می گوید، روز رستاخیز را به خاطر بیاورد که دعوت مأموران خدا را اجابت می کند(3).

--------------------------------------------------

1. مصباح الشریعه، ج47
2. ادب الدنیا و الدین، ابو الحسن ماوردی، ص172
3. کتاب الأربعین، صص 56 و 57