مناظره‌های انتخاباتی در ایران: مدل آمریکایی یا انگلیسی
به‌طور کلی در بخش قابل توجهی از کشورهای جهان مناظره بین کاندیداهای ریاست‌جمهوری عضو جدانشدنی از سیستم انتخابات است. همچنین جدا از جذابیتی که این‌گونه از برنامه‌ها دارند، باعث داغ شدن تنور انتخابات می‌شوند.
به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در انتخابات ریاست‌جمهوری، مناظره‌هایی است که بین کاندیداها شکل می‌گیرد. این برنامه‌ها معمولا دکوری ساده دارند و نهایتا از نمادی مانند پرچم کشور استفاده می‌شود. به‌طور کلی در بخش قابل توجهی از کشورهای جهان مناظره بین کاندیداهای ریاست‌جمهوری عضو جدانشدنی از سیستم انتخابات است. همچنین جدا از جذابیتی که این‌گونه از برنامه‌ها دارند، باعث داغ شدن تنور انتخابات می‌شوند. پخش شدن انتخابات از طریق تلویزیون، باعث می‌شود تا رسانه ملی در این زمینه مرجعیت پیدا کند. مخصوصا که این روز‌ها صداوسیما در بی‌رمق‌ترین حالتش قرار دارد، می‌تواند از این فرصت به بهترین شکل استفاده کند و با پخش مناظره‌ها و مانور دادن روی این موضوع، جانی دوباره بگیرد؛ چراکه کاندیداها از طریق تلویزیون به کلیدی‌ترین مسائل می‌پردازند و امکان دیگری وجود ندارد تا روبه‌روی هم بنشینند و باهم گفت‌وگو کنند.
الفبای مناظره
پیشینه مناظره‌های انتخاباتی در جهان، بیش از نیم قرن قدمت دارد. درباره تعداد کشورهایی که از روش مناظره استفاده می‌کنند، آمار دقیقی نیست اما مشخص است که روزبه‌روز بر تعداد کشورهایی که به این روش اقبال نشان می‌دهند بیشتر شده است. البته در چند سال گذشته به دلیل تحولات در جوامع انسانی و ورود دیجیتال، برگزاری این مدل از مناظره‌ها تغییرات زیادی داشته است. مناظره‌های انتخاباتی را در سه دسته نظریات کلامی، کارکردی و شکلی می‌توان بررسی کرد. با بیانی دیگر، ادبیات مناظره به سه محور محتوا، ساختار برگزاری و کارکردهای مثبت و منفی مناظره‌های انتخاباتی برمی‌گردد که هرکدام برای خودش دسته‌بندی‌های گوناگونی می‌تواند داشته باشد.
نظریات کلامی، به محتوای مناظره مربوط است و خودش در چند دسته تقسیم‌بندی می‌شود، مانند مناظره‌های آرام یا مناظره‌های تهاجمی. به‌طور کلی در همه مناظره‌ها می‌شود هر دوی اینها را دید. گاهی وقت‌ها کاندیداها در آرامش رفتار می‌کنند و گاهی به صورت تهاجمی.
نظریات مربوط به کارکرد مناظره، روی دو محور تبلیغات و شناخت پیش می‌رود. هرکاندیدایی تلاش می‌کند تا در وقت تعیین‌شده، بسته به شرایط یکی از این دو عمل را انجام دهد یا برنامه‌های مد نظرش را بگوید و به نوعی برای رای آوردنش تبلیغ کند یا نسبت به موضوعی آگاهی‌بخشی انجام دهد. در آخرین دسته‌بندی مناظره، تاکید نظریات شکلی روی موضوع شکل و ساختار مناظره است.
هر نامزد انتخاباتی موظف است تا به قوانین کشورش هنگام مناظره‌های انتخاباتی عمل کند. چهارچوبی که قوانین وضع می‌کند، باید در برگیرنده ابعاد مختلفی از مناظره باشد. برای مثال انتخاب مجری و نقش او یکی از موضوعات مهم است. از دیگر موضوعات قابل اهمیت، تعداد و شکل برگزاری مناظره‌هاست، به صورتی که عدالت رعایت شود و حق کسی ضایع نشود. به مرور زمان استفاده از فناوری‌های جدید و فضای مجازی باعث شده تا صحنه جولان دیگری هم برای کاندیداها به وجود بیاید و اگر این موضوع فاقد چهارچوب باشد، می‌تواند در نتیجه انتخابات تاثیر زیادی بگذارد.
دوئل آمریکایی
آمریکا جزء کشورهای باقدمت در زمینه برگزاری مناظره‌های انتخاباتی است. همین موضوع باعث شده تا به عنوان یکی از مدل‌های مناظره معرفی شود. طبق گفته تحلیلگران انتخاباتی در آمریکا، 77 کشور در جهان از الگوی مناظراتی آمریکا پیروی می‌کنند. به‌طور کلی، الگوی مناظره آمریکایی مبتنی‌بر گفت‌وگوی دو به دوی کاندیداهای انتخاباتی است. در آمریکا کمیسیونی به نام «کمیسیون مناظرات انتخاباتی» قرار دارد که بر روند برگزاری مناظرات، نظارت می‌کند. کار این کمیسیون حمایت مالی از مناظره‌های انتخاباتی بین نامزدهای ریاست‌جمهوری و معاون‌اول ریاست‌جمهوری و برگزاری آنهاست. این کمیسیون همچنین فعالیت‌های تحقیقی و آموزشی نیز در رابطه با مناظره‌ها انجام می‌دهد. سی‌پی‌دی که مختصر نام این کمسیون است، از سال 1988 تمام مناظره‌های انتخاباتی ریاست‌جمهوری را برگزار کرده است. موسسه‌ها و شرکت‌های خصوصی از مناظره‌های کمیسیون حمایت مالی می‌کنند.
از مدل آمریکایی، در انتخابات ایران برای اولین بار در سال 1388 استفاده شد. در آن سال، چهار کاندیدای ریاست‌جمهوری دو به دو دور یک میز حاضر شدند. انتخاب اینکه هرکدام از نامزدها چه شبی وقت مناظره‌اش باشد، طبق قرعه‌کشی صورت گرفت. رضا پورحسین، مجری انتخابات آن سال در مصاحبه‌ای که با باشگاه خبرنگاران جوان داشت، گفت: «قبل از مناظره بین کاندیداها با حضور نمایندگان آنها قرعه‌کشی صورت می‌گرفت. این قرعه‌کشی جای نشستن افراد و شروع‌کننده بحث را مشخص می‌کرد. کسی که نفر اول صحبت می‌کرد سمت راست مجری می‌نشست و نفر بعدی تمام‌کننده بود. در نظر نامزدها نتیجه قرعه‌کشی خیلی مهم بود، البته من به آنها حق می‌دهم، زیرا شروع‌کننده بحث می‌تواند زمین بازی را تعریف کند و دیگری را وادار کند در زمین نفر اول بازی کند. در چند مورد این موضوع اتفاق افتاد، یعنی نوع بحث شروع‌کننده تاثیر اساسی در روند مناظره می‌گذاشت و نفر دوم به انفعال کشیده می‌شد.» مناظره‌های آن سال جزء یکی از جنجالی‌ترین مناظره‌های تاریخ انتخابات ایران حساب می‌شود. جدا از کاندیداها و حرف‌هایی که هر نامزد زد، مدل برگزاری مناظره‌های انتخاباتی، باعث شد تا گفت‌وگویی سینوسی شکل بگیرد و همراه با هیجان باشد.
مدل انگلیسی
در مقابل مدل آمریکایی، مناظره‌های انگلیس هم از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است. انگلیس از سال 2010 در مناظره‌های انتخاباتی وارد شد و به‌دلیل مدل جدیدی که استفاده کرد، به‌عنوان مدل دیگری از مناظره معرفی شد. تجربه انگلستان در برگزاری مناظره‌های انتخاباتی چندان طولانی نیست، اما به‌دلیل نوع برگزاری مناظره‌ها، مهم و قابل‌بررسی است. پیش از تاریخ 2010، انگلستان تلاش‌های مکرری جهت برگزاری مناظره‌های انتخاباتی انجام داد، اما به دلایل مختلف با شکست روبه‌رو شد. در سال 2010، رهبران سه حزب اصلی در انگلستان، یعنی گوردون براون نخست‌وزیر انگلیس و رهبر حزب کارگر، دیوید کامرون رهبر حزب محافظه‌کار، و نیک‌کلگ رهبر حزب لیبرال دموکرات‌ها با یکدیگر مناظره انتخاباتی انجام دادند. این برای نخستین‌بار بود که مناظره‌های انتخاباتی از طریق تلویزیون در انگلستان انجام می‌شد و باعث جلب توجه شد.
در انتخابات سال 2010 انگلستان، جدای از رهبران احزاب اصلی این کشور، سخنگوهای اقتصادی آنها نیز با یکدیگر به مناظره پرداختند. از این سال به بعد، برگزاری مناظره‌های انتخاباتی در انگلستان به یک سنت قابل‌توجه سیاسی تبدیل شده است. با توجه به تقسیم‌بندی‌های انجام‌شده، مسائل و موضوعات مختلفی مورد بحث قرار می‌گیرند. برای مثال در حوزه‌های داخلی، بین‌المللی، اقتصادی و همچنین عمومی سوالاتی مطرح می‌شود که از مردم پرسیده شده‌اند. همچنین هیچ کدام از سوال‌ها قبل از برگزاری مناظره‌ها به اطلاع نامزدها نمی‌رسیدند. مناظره‌های انتخاباتی سال 2010 از سه شبکه BBC، ITV و BSKYB پخش شدند. این مناظره‌ها زمانی بین 85 تا 90 دقیقه داشتند و هیچ گونه تبلیغاتی در میان برنامه‌ها پخش نمی‌شد. همچنین هر سه شبکه، از قواعدی مشترک پیروی می‌کردند. در همان سال ابتدایی برگزاری مناظره در انگلیس، بیش از 76 قاعده و قانون جهت برگزاری مناظره‌های انتخاباتی در انگلستان مورد توافق قرار گرفتند.
ساختار برگزاری مناظره‌های انتخاباتی در انگلستان چهارچوبی خاص دارد. هر نامزدی یک‌دقیقه فرصت دارد سخنان خود را آغاز کند و وارد برنامه مناظره شود. همچنین در پایان مناظره 1.5 دقیقه وقت دارد صحبت‌های خود را به‌پایان برساند. در میانه این دو زمان، سوال‌های مختلفی از آنها پرسیده می‌شود. به‌طورکلی مناظرات در انگلستان، از دو بخش تشکیل می‌شود، ابتدا سوال‌هایی خاص در حوزه‌های موضوعی خاص و سپس در بخش دوم، موضوعات عمومی از نامزدها پرسیده می‌شود. در هر دو بخش سوال‌های موضوعی و عمومی، سوال‌هایی از کاندیداها پرسیده می‌شود و آنها یک دقیقه فرصت دارند به سوالات پاسخ دهند. در این چهارچوب، به صلاحدید عوامل سازمان‌دهنده برنامه مناظراتی، به‌دنبال پرسیدن هر سوال، امکان انجام یک بحث آزاد چهار دقیقه‌ای میان نامزدها نیز وجود دارد. در جریان برگزاری مناظره‌های انتخاباتی، هیچ کدام از حضار در جلسه، مجاز به تشویق کردن کاندیداها نیستند.
کشورهایی نظیر کره جنوبی، فرانسه و روسیه تا حد زیادی از این مدل پیروی می‌کنند. به‌نظر می‌آید این مدل از برگزاری مناظره‌های انتخاباتی، کم‌ریسک‌تر از مدل آمریکایی است. شاید به همین دلیل است که سیاست برگزاری مناظره‌های انتخابات در ایران، از مدل آمریکایی روی گردانده و به سوی انگلیسی رفته است.
فرانسوی‌های عشق دوئل
الگوی مناظرات تلویزیونی 2017 در فرانسه برخلاف دوره‌های قبل- که تنها بین دو نامزد نهایی برگزار می‌شد- این بار با سازوکاری جدید همراه شد تا بتواند همه مدعیان ریاست‌جمهوری را همراه خود کند. این مناظره‌ها در سه‌مرحله برگزار و در هرکدام از این مراحل رویکردی جدید استفاده شد؛ در اولین مرحله، پنج نامزد اصلی دور یک میزگرد جمع شدند و با حضور یک مجری مرد به مدت سه‌ساعت و 20 دقیقه طول کشید. در مرحله دوم، فارغ از آنکه هر نامزد چه میزان توانسته آرا مردمی را جلب کند هر 11 کاندیدا در گود رقابت گردهم آمدند. برخی کاندیداها حتی از احتمال جلب یک درصد از آرای مردمی نیز برخوردار نبودند، اما در گود رقابت حضور داشتند. در این رویارویی، نامزدها به‌صورت نیم‌دایره هریک پشت تریبونی ایستادند و برای پاسخگویی به هر یک از سوالات دو مجری زنی که یک‌جا نشسته بودند، حدود یک دقیقه و نیم وقت داشتند. به این ترتیب، هرکدام از آنها در کل مناظره‌ای که حدود چهارساعت طول کشید، 17 دقیقه وقت برای دفاع از نقطه‌نظرات خود حول سه‌محور «اشتغال»، «امنیت» و «رفاه اجتماعی» داشتند.
درباره این مدل مناظره، می‌شود نظرات گوناگونی ارائه داد، اما اتفاق مثبتی که در این مدل رخ داد رعایت دموکراسی بود. حدود شش نامزد از بین 11 کاندیدا جزء عادی‌ترین شهروندان فرانسه حساب می‌شدند، اما توانستند در این کشمکش سیاسی حاضر شوند. در مقابل این افراد، پنج نامزد دیگر حضور داشت که هرکدام آنها در پست‌های سیاسی مهمی حضور داشتند. ویژگی منفی‌ای که این مدل داشت بحث مدیریت زمان بود. مخصوصا که مجری‌های این برنامه دربرابر کاندیدای خانمی چون «لوپن» کوتاه می‌آمدند و وقت بیشتری به او می‌دادند. به‌طوری‌که حتی نامزد دیگری به این عمل اعتراض کرد. انتقاد دیگری که نسبت به دومین مناظره انتخاباتی فرانسه شد، به این موضوع برمی‌گردد که چیدمان سوالات و مدیریت زمان به‌گونه‌ای بود که نهایتا 75 دقیقه طول کشید تا گفت‌وگو به آنجایی برسد که «مکرون» و «لوپن» به‌عنوان دو نامزد اصلی انتخابات، رو در روی یکدیگر قرار بگیرند. همچنین نامزدها سعی می‌کردند از فرصت‌های یک‌دقیقه‌ای که داشتند برای زیرسوال بردن رقیب خود استفاده کنند. به همین دلیل این مناظره به یکی از کنایه‌آمیز‌ترین مناظره‌های انتخاباتی فرانسه شناخته شد. در کل در این مدل، برقراری عدالت بسیار امکان‌پذیر بود اما همراه با آن آشفتگی و به‌هم‌ریختگی زیادی نیز دیده می‌شد.
تا اینجا می‌توان گفت در ایران تمام مدل‌های انتخاباتی انجام شده‌اند؛ مناظره‌های سال 1388، به‌شکل مدل آمریکایی انجام شد. در سال‌های 1392، 1396 و 1400 مناظرات دسته‌جمعی با مدیریت یک مجری برگزار شد. حالا باید دید در انتخابات زودرس ریاست‌جمهوری عوامل موثر در مناظرات قصد دارند چه مدلی را الگو قرار دهند و شبیه به آن عمل کنند؟
منبع: فرهیختگان
انتهای پیام/
