تبیین مدیریت و فرماندهی امام خمینی(ره) در دفاع مقدس، مطالبه‌ای راهبردی
امام خمینی(ره) به‌عنوان یک رهبر دینی و سیاسی در همان ابتدا بارها و بارها جنگ را رحمت الهی و عامل رستگاری معرفی کردند.
به گزارش خبرنگار حوزه فرهنگ حماسه و مقاومت خبرگزاری تسنیم، یحیی نیازی پژوهشگر و نویسنده دفاع مقدس طی یادداشتی با عنوان «تبیین مدیریت و فرماندهی امام خمینی(ره) در دفاع مقدس، مطالبه‌ای راهبردی» به تبیین و تحلیل سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با پیشکسوتان دفاع مقدس پرداخته و می‌نویسد: با وجود شرایط کرونایی و اوضاع حاکم بر جوامع بشری، امسال هفته دفاع مقدس در 40 سالگی‌اش رنگ و بوی دیگری دارد. برگزاری مراسم‌های مرسوم و تجمعات شورآفرین امکان پذیر نیست! اما تأسی به فرهنگ غنی ارزش‌های اسلامی و الهی احیاء شده در آن دوران، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. به‌طوری که در روز 31 شهریورماه امسال و هم‌زمان با آغاز هفته گرامیداشت دفاع مقدس، رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنان مهمی بار دیگر به ابعاد مختلف مغفول مانده در حوزه دفاع مقدس ورود کردند و از بی‌توجهی به برخی ابعاد این عرصه به‌ویژه عدم توجه دقیق به نقش امام(ره) در جنگ گلایه داشتند و پرداختن به آن را به عنوان یک مطالبه حکیمانه و هوشمندانه مطرح کردند.
امام خمینی(ره) شخصیت الهی، معنوی، عرفانی، فلسفی، علمی، سیاسی و عبادی بود و از همه جهات به‌عنوان یک الگوی مجسم در جهان اسلام مطرح خواهد بود. ایشان نماد ارزش‌های الهی و انسانی عاقل، دوراندیش، حکیم، آدم‌شناس، تیزبین، حلیم، متین، آینده‌نگر و در بسیاری از موارد استثنایی بود. شجاعت، شکست‌ناپذیری، هوشیاری، شهامت، تدبیر، ابتکار و بصیرت ویژگی‌های این رهبر الهی بوده است که تاکنون کمتر تبیین و مورد توجه واقع شده است. بنابراین گلایه به حق رهبری متوجه پژوهشگران، فعالان و نقش آفرینان عرصه دفاع مقدس است.اگرچه تبیین شخصیت چنین رهبری با ویژگی‌های منحصر به فردش، به‌آسانی ممکن نیست و مستلزم بررسی وسیع و همه‌جانبه است. اما پاسخ به مطالبه رهبر معظم انقلاب اسلامی و لبیک به ندای ایشان وظیفه همه مراکز فعال در حوزه دفاع مقدس است، مبانی اندیشه امام درباره جهاد و اداره جنگ از جمله حوزه‌هایی است که نیازمند رصدی محققانه و ژرف‌اندیشانه است.
امام امت به‌عنوان یک رهبر دینی و سیاسی در همان ابتدا بارها و بارها جنگ را رحمت الهی و عامل رستگاری معرفی کردند. مردم ایران هم از عمق وجود به کلام امام(ره) ایمان داشتند و رزمندگان اسلام بر خود می‌بالیدند که امامشان آن‌ها را از مجاهدین راه خدا می‌نامند. دفاع ملت ایران و رزمندگان اسلام به‌عنوان دفاع از اسلام و ارزش‌های آن و همچنین انجام تکلیف دینی معرفی شد. این دیدگاه امام که دیدگاه غالب در دوران دفاع مقدس بود و چگونگی فرماندهی و رهبری امام بر مبنای پایه‌های دینی نیاز به تحقیق و پژوهش‌های گسترده دارد که ضمن اذعان به غفلت صورت گرفته، مناسب است با دسته‌بندی موضوعات مربوطه زمینه تحقق این مطالبه بحق رهبری را فراهم کرد. به‌طور اجمال برخی از سرفصل‌های مرتبط با نقش بی‌بدیل امام در مدیریت و فرماندهی جنگ عبارتند از:
- ایجاد آرامش در جامعه در شرایط سخت جنگ
31 شهریور 1359 با هجوم ارتش عراق به مرزهای غرب و جنوب و حمله هوایی به چند فرودگاه ایران جنگ تحمیلی هشت‌ساله رژیم عراق به رهبری صدام حسین علیه ایران آغاز شد. این واقعه در حالی اتفاق افتاد که تنها 19 ماه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذشت. سنگینی حوادث انقلاب همیشه به دوش امام بود و اگر نبود آن اطمینان‌ها و دلگرمی‌ها، محال بود که کشور بتواند این همه مشکلات را تحمل کنند. بنابراین در بیشتر جریان‌های مهم کشور حضرت امام با جمله‌ای تاریخی و حکیمانه به همه دلهره‌ها خاتمه می‌دادند. از جمله در جریان حمله صدام، روزی که هواپیماهای متجاوز بعثی مرزهای جنوب و غرب کشور را مورد تهاجم قرار دادند، ایشان با جمله «دزدی آمده و سنگی انداخته و در رفته است»[1]مردم را آرام کردند.
- به میدان آوردن قدرت نهفته انقلاب اسلامی (بسیج مردمی)
پیروزی انقلاب اسلامی زمینه‌ساز تشکیل نهادهایی در ساختار حکومت اسلامی شد که مانند آن در تاریخ کم‌نظیر و در برخی موارد بی‌نظیر است؛ نهادهایی مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، کمیته‌های انقلاب اسلامی، بنیاد مسکن، جهاد سازندگی و بسیج مستضعفین. هدف امام خمینی(ره) از ابداع این نهادها این بود که فارغ از تشریفات اداری باقی‌مانده از رژیم گذشته، گره‌های کشور را به‌سرعت باز کنند.در این میان فراگیرترین و مهم‌ترین ابتکار امام، بسیج میلیونی توده‌های مردم برای پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی بود که این شجره طیبه در دفاع مقدس بیش از حدتصور دشمنان درخشید و تمام معادلات را به‌هم ریخت.
- تبدیل تهدید به فرصتی تاریخی
ویژگی‌های چند بعدی امام و همچنین مدیریت دفاعی ایشان در ابعاد مختلف دارای مبانی و اصولی است که هر کدام به نوبه خود از عناصر شکل دهنده، تعیین‌کننده و تأثیرگذار در طول حیات طیبه انقلاب اسلامی بوده است. اداره جنگ و رهبری ایشان در دفاع مقدس نیز به‌عنوان اوج قله اقتدار و فداکاری امام و امتش از زوایای مختلف قابل مطالعه و بررسی عمیق است. یکی از این ویژگی‌های مهم نگاه فرصت محور و رویکرد تبدیل تهدید به فرصت در اندیشه راهبردی امام خمینی(ره) است.
- ایجاد وحدت و انسجام ملی
بدون شک به‌هم ریختن انسجام جامعه به هنگام وقوع جنگ یکی از موضوعات قابل توجهی است که اگر به موقع بدان توجه نشود باعث ایجاد تشتت می‌شود و جامعه درگیر جنگ را شکننده خواهد کرد. امام امت با هوشیاری تمام این تهدید را به فرصت تبدیل کرد و نه تنها مانع ایجاد تشتت و هرج و مرج در جامعه شد، بلکه زمینه را برای انسجام و وحدت میان اقشار جامعه درگیر جنگ بیش از پیش افزایش داد و تهدید جنگ را به یک فرصت واقعی برای ملت تبدیل کرد. از منظر امام خمینی(ره) وحدت وسیله و ابزار نفی سبیل و سلطه غیرمسلمان بر مسلمان و رمز و عامل پیروزی و بقای امت اسلامی است. اهمیت وحدت از آنجا قابل توجه است که تفرقه و تشتت در میان امت و جوامع اسلامی نتایج ذلت‌بار و اوضاع بدی را از آغاز تاکنون رقم زده است که جبران آن به راحتی امکان پذیر نیست. بدین جهت امام خمینی(ره) در طول دفاع مقدس همواره بر لزوم وحدت و انسجام و همبستگی و همدلی میان قوای مسلح، اقشار مردم و رزمندگان تأکید ورزیده‌اند.
- ایجاد زمینه‌های خودکفایی و عدم وابستگی
تأکید فراوان امام بر قطع وابستگی و استقلال و تلاش به‌منظور رسیدن به خودکفایی در دوران دفاع مقدس، تبدیل تهدید جنگ به یک فرصت تاریخی بود. در حالی که با شروع جنگ وابستگی‌ها بیش از هر زمان دیگری متصور بود، امام با هوشمندی‌های خود مسیر استقلال را همواره کردند به نحوی که اکنون خودکفایی قابل تحسین ایران در زمینه‌های دفاعی مرهون توجه به دستاوردهای دفاع مقدس است.
- روشنگری و تنویر افکار عمومی
یکی از مهم‌ترین عرصه‌های خودنمایی و اثر‌گذاری افکار عمومی، رهبری و اداره جامعه است. امام امت با درایت و حکمت منحصر به فرد خویش علاوه بر اداره صحنه نبرد، روشنگری در سطح جامعه و حتی جهان را به‌خوبی مدیریت کرد. بی‌تردید مکتب سیاسی امام خمینی(ره) و منظومه دیدگاه‌ها و آرای ایشان نوعی رویکرد نظام‌مند درباره سیاست، قدرت، مذهب و تمامی ابعاد آن‌ها عرضه می‌کند که احکام، گزاره‌ها و نشانه‌های سازنده این نظام مقیاس متمایز از دیگر گفتمان‌ها است و ایشان با استفاده از شرایط دفاع مقدس، جنایات ظالمان و خوی ستمگران جهان را به تمام دنیا گوشزد کردند.
- افشای ماهیت دشمنان اسلام و ایران
امام خمینی(ره) علاوه بر افشای ماهیت جنایتکارانه صدام، در افشای ماهیت استکباری قدرت‌های جهانی و سران دست‌نشانده کشورهای منطقه همواره الگو بودند و در این زمینه بسیاری از نقشه‌ها را نقش بر آب کردند و باعث بیداری اسلامی ملت‌های جهان شدند.
- نهادینه کردن تلکیف‌محوری و تکلیف‌گرایی در جبهه‌ها
در نگرش امام خمینی(ره) جنگ به منزله دفاع, چه دفاع از صیانت و بقای نفس یا حفظ دین و جامعه و سرزمین اسلامی و چه دفاع از حقوق بشر و توحید، امر پذیرفته شده‌ای است، به گونه‌ای که ایشان عزت، شرف و افتخار را در گرو دفاع از حقوق انسان‌ها می‌دانند و به صراحت می‌فرمایند:«. . . جنگ، جنگ است و عزت و شرف میهن و دین ما در گرو همین مبارزات است.»
- صدور پیام‌ها و دستورهای گره‌گشا در برهه‌های حساس جنگ
امام علاوه بر هدایت کلی جامعه و رهبری امت اسلامی در برخی موارد بنا به ضرورت صحنه نبرد با صدور فرمانی گره‌های کور جبهه‌ها را باز کرده و یا تأثیر بسزایی را در سرنوشت جنگ داشته‌اند. برخی از این فرامین ماندگار که واجد انجام‌های مستند و درس‌آموزند عبارتند از: «فرمان شدیداللحن در غائله پاوه/ فرمان قاطع برای شکستن حصر آبادان/ فرمان عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا/ پیام برای حفظ جزایر مجنون در عملیات خیبر/ پیام برای قطعنامه 598 و...»
- مدیریت و فرماندهی معنوی بر قلوب رزمندگان
امام خمینی(ره) یک نمونه بارز از الگوی مدیریتی الهی و اسلامی در عصر کنونی بود که بدون شک نوع نگاه، سیره عملی و نظری ایشان در عرصه‌های مختلف اداره جامعه اسلامی و فرماندهی جنگ نقش و تأثیر مستقیم داشته است. پارادایم و جهان‌بینی توحیدی و درک صـحیح و جـامع امام از مکتب اسلام و سیره معصومین (ع) و تعهد و التزام عملـی بـه ایـن آموزه‌ها، توأم با منطق عقلی از سوی امام، نقش تعیین‌کننده‌ای در تصمیم‌گیری‌های ایشـان در جـهت تحقق اهداف و آرمان‌های انـقلاب اسـلامی داشـت که فرماندهان و رزمندگان جنگ نیز که خود را مقلد، مرید و تحت فرمان ایشان می‌دانستند، همواره تلاش کرده‌اند که تصمیمات خود را با الگوی تصمیم‌گیری امام راحل منطبق کنند و در بسیاری موارد اصول و ویژگی‌های تصمیم‌گیری ایشان را سرلوحه کار خویش قرار دهند. بررسی اجمالی الگوی رهبری، هدایت و تصمیم‌گیری امام امت، نشان می‌دهد که اندیشه و عمـل امام، یک کل منسجم و یکپارچه‌ای است که می‌تواند با دیـدی سیسـتمی و از زوایـای مختلـف مورد مطالعه عمیق قرار گیرد به نحوی که تصمیمات عموم فرماندهان دفاع مقدس، به‌ویژه فرماندهان جوان و نیروهای مردمی با تأسی به شیوه رهبری امام امت داری ویژگی‌های منحصر به فردی است که بسیاری از تصمیم‌های ماندگار در دوره دفاع مقدس را متمایز و قابل اتکا کرده است.
[1]. امام خمینی(ره) پس از حمله عراق در 31 شهریور 1359، در پیام رادیویی به مردم فرمودند: «دزدی آمده است، یک سنگی انداخته و فرار کرده است.»
انتهای پیام/
