کاهش وابستگی اقتصاد به نفت در گرو نوسازی و احداث پالایشگاه

خبرگزاری تسنیم - وابستگی اقتصاد کشور به منابع نفتی باعث آسیب‌پذیر شدن کشور می‌شود. متأسفانه دولتمردان به علت در آمدهای سریع‌الوصول صادرات نفت تمایل بالایی به خام فروشی دارند. درحالی‌که با توسعه و افزایش ظرفیت پالایشی کشور می‌توان از طریق صادرات فرآورده‌های نفتی این وابستگی را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد.

بحث فروش نفت خام و وابستگی سیستم اقتصادی به درآمدهای حاصل از آن، برای بسیاری از کشورهای دارنده ذخایر بزرگ نفتی مثل ایران، مطرح بوده است. در حقیقت وجود رویکرد کسب درآمد آسان سبب شده است تا در تمامی دولت‌ها درآمد حاصل از خام فروشی یکی از بخش‌های اساسی در بودجه سالیانه کشور باشد. تمایل به خام فروشی مانعی جدی در راه توسعه و ساخت پالایشگاه‌ها شده است. در کشور تنها حدود 40 درصد از نفت خام پالایش می‌شود و بخش اعظمی از آن صادر می‌گردد. هم‌اکنون حدود 70 درصد از بودجه دولت به درآمدهای نفتی وابسته است. مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) همواره از حدود هجده سال پیش خواستار کاهش وابستگی به نفت بودند. اما مسئولان توجهی به این خواسته نکردند و آمریکایی‌ها نیز این مسئله را به‌عنوان یک نقطه آسیب‌پذیر هدف گرفتند و با اجرای تحریم‌ها در سال 91 تا حدودی اثراتی مخرب را در اقتصاد کشور به بار آوردند. درحالی‌که با توسعه ساخت پالایشگاه، صنایع پالایشی و پایین‌دستی، وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی کاهش می‌یابد.

زنگنه، وزیر نفت، در تبعیت از تصورات راحت طلبانه اقتصاددانان کشور معتقد است که احداث پالایشگاه در کشور مقرون‌به‌صرفه نیست و بهتر است نفت به صورت خام صادر و بنزین با کیفیت بهتر وارد شود. درحالی‌که در اقتصاد آمریکا صادرات نفت خام ممنوع است و شرکت­های داخلی و خارجی مجبور به ساخت پالایشگاه و ایجاد ارزش‌افزوده در این کشور هستند. همین نگاه باعث شد تا در دوره قبلی وزارت ایشان، اقدام مؤثری برای ساخت پالایشگاه صورت نگیرد.

با شروع برنامه پنج‌ساله چهارم توسعه، مسئله ارزش‌افزوده و دوری از خام فروشی نفت به صورت جدی مطرح گشت و برنامه احداث طرح 7 خواهران پالایشگاهی در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت و توسعه ظرفیت پالایشی کشور وارد مرحله اجرایی شد. در دولت نهم و دهم نیز تنها ساخت سه پالایشگاه پارس و آناهیتا و ستاره خلیج‌فارس آغاز شد. درحالی‌که پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس حدود 70 درصد پیشرفت فیزیکی داشت و پالایشگاه آناهیتا و پارس در حد طرح روی کاغذ باقی ماند.

در حال حاضر 9 پالایشگاه در کشور وجود دارد که 7 پالایشگاه آن، غیراستاندارد است. از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون فقط دو پالایشگاه در کشور ساخته‌شده که آخرین پالایشگاه، مربوط به سال 76 است. پالایشگاه‌ها علاوه بر سهم بزرگ در اقتصاد ایران، به جهت تأمین سوخت موردنیاز کشور از اهمیت والایی برخوردارمی باشند. پالایشگاه‌های ایران به‌جز پالایشگاه اراک جزء پالایشگاه‌های ساده محسوب می‌شوند. شاخص پیچیدگی پالایشگاه‌های ایران در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته از متوسط پایینی برخوردار است. از همین رو یکی از دلایل عدم ارزش‌آفرینی پالایشگاه‌ها را می‌توان تکنولوژی قدیمی و کمبود ظرفیت ارزش‌آفرین پالایشی دانست.

حاشیه فرآورش خالص (شاخص اصلی ارزیابی اقتصاد پالایشگاه‌ها) صنعت پالایش نفت ایران در سال 1392، 5.7- دلار به ازای هر بشکه نفت خام است که می‌توان گفت صنعت پالایش نفت خام در این سال زیان­ده بوده است. عمر بالای اکثر پالایشگاه‌های ایران سبب تشدید اثر ضرر دهی پالایشگاه‌ها شده و باعث بالا رفتن سهم فرآورده‌های سنگین و نفت کوره در سبد محصولات می‌شود.

یکی از اصلی‌ترین دلایل منفی بودن حاشیه فرآورش پالایشگاه‌های ایران، پایین بودن قیمت فرآورده‌های سنگین نسبت به محصولات سبک است، به گونه ای که قیمت مذکور در حدود 25 درصد کمتر از قیمت فرآورده های سبک می باشد. به علت وجود تکنولوژی قدیمی پالایشگاه‌ها در کشور، عمده فرآورده‌های حاصل سنگین هستند و سالانه ضرر قابل‌توجهی را به اقتصاد ایران وارد می‌کنند. به‌عبارت‌دیگر فرآورده‌های تولیدی پالایشگاه‌های ایران از کم‌ارزش‌ترین فرآورده‌های تولیدی در این صنعت است. به‌عنوان‌مثال پالایشگاه‌های آمریکا نزدیک به 5 درصد، مواد نفتی سنگین تولید می‌کنند درحالی‌که پالایشگاه‌های ایران تا 35 درصد مواد نفتی سنگین ازجمله نفت کوره تولید می‌نمایند.

از طرفی رشد تقاضای فرآورده‌های سبک در مقایسه با فرآورده‌های سنگین نفتی بسیار بیشتراست و سبب می‌شود اختلاف قیمت فرآورده‌های سنگین با فرآورده‌های سبک‌تر بیشتر شود. بر این اساس، بازار فرآورده‌های نفتی منطقه‌ای، توان نگه‌داری و فروش حجم بالای فرآورده‌های سنگین نفتی ازجمله نفت کوره را نخواهد داشت. لذا ضروری است طرح‌های توسعه‌ای باهدف تبدیل فرآورده‌های سنگین به محصولات سبک‌تر در دستور کار صاحبان پالایشگاه و همچنین سیاست‌گذاران کشور قرار گیرد. همچنین نیاز است از ساخت پالایشگاه‌های ساده جدید به‌صورت جدی جلوگیری شود، قطعاً این امر بر حجم فرآورده‌های سنگین تولیدی کشور خواهد افزود.

به‌طورکلی با توجه به تکنولوژی قدیمی و ساده و همچنین فرآورده‌های کم‌ارزش تولیدی پالایشگاه‌های کشور، نیاز جدی به ساخت پالایشگاه‌های جدید و با تکنولوژی پیشرفته در کشور احساس می‌شود. برای ساخت پالایشگاه می توان از تجربیات کشورهایی همچون روسیه استفاده کرد. همچنین ضروری است برای جلوگیری از ضرر دهی در اقتصاد کشور امر نوسازی تکنولوژی پالایشگاه‌ها در دستور کار دولت قرار گیرد. اگرچه افزایش پیچیدگی پالایشی، هزینه‌های عملیاتی را افزایش می‌دهد اما باعث افزایش ارزش محصولات تولیدی و حاشیه سود می‌شود.

* مهیا بیات - کارشناس اقتصادی

انتهای پیام/