خشکسالی نفس شمال ایران را گرفت/ داستان تلخ کشاورزان با بحران آب/ سدها دیگر جانی ندارند!
سال آبی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ ۳۱ شهریورماه به پایان رسید و گلستان یکی از خشک‌ترین سال‌ها را تجربه کرد؛ سالی که به علت کاهش بارش‌ها ذخیره سدها به ۳ درصد رسید، پای ریزگردها به گلستان باز و بیش از ۳۰ درصد محصولات کشاورزی از جمله گندم و جو نابود شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، با وجود اینکه استان گلستان سال‌هاست که به‌عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی در شمال کشور به شمار می‌رود، اما در سال‌های اخیر به ویژه سالی آبی 1404-1403 زیر فشار بی‌سابقه خشکسالی قرار گرفته است. کاهش چشمگیر بارش‌ها، افت شدید ذخایر آب‌های زیرزمینی و کم‌شدن محسوس جریان رودخانه‌ها، زندگی و معیشت کشاورزان و مردم این خطه را به مخاطره انداخته و هشدارهای جدی نسبت به نابودی اراضی کشاورزی را به دنبال داشته است.
خشکسالی‌های اخیر و کاهش شدید منابع آبی در استان نه تنها تأمین آب شرب را با چالش جدی مواجه کرد بلکه خالی بودن و خشک شدن سدها سبب خسارت‌های گسترده به حوزه کشاورزی گلستان شد.
مدیرکل مدیریت بحران گلستان معتقد است براساس ارزیابی‌های انجام شده خشکسالی به 90 درصد اراضی کشاورزی این استان خسارت وارد کرده است؛ خسارتی که استاندار گلستان آن را بیش از 20 هزار میلیارد تومان تخمین زده است.
فقط در محصول گندم آمارها نشان دهنده خسارت‌های هنگفت به کشاورزان این استان است. کشاورزانی که سال گذشته بیش از یک میلیون و 100 هزار تن محصول به دولت فروخته بودند امسال تنها توانستند حدود 600 هزار تن گندم را به مراکز خرید تحویل دهند. در سایر محصولات نیز خشکسالی آثار منفی بسیاری بر تولیدات کشاورزی گذاشته و علاوه بر خالی کردن سفره مردم و تنگی معیشت، آنها را در زمینه اقتصادی با چالش‌های جدی‌تر و بیشتری مواجه کرده است.
آثار خشکسالی بر زندگی و اقتصاد مردم گلستان جایی بیشتر قابل تأمل است که بدانیم بیش از 80 هزار خانوار در استان تحت پوشش کمیته امداد قرار دارند و جز دهک‌های پایین جامعه هستند و از سوی دیگر آمارهای رسمی نشان می دهد گلستان چهارمین استان فقیر کشور به شمار می‌رود. در چنین شرایطی خشکسالی رمق و توان مردم این استان را گرفته و شرایط زندگی را برایشان سخت و سخت‌تر کرده است.
از سوی دیگر پیامدهای خشکسالی تنها محدود به حوزه تولید و کشاورزی نیست، هرچند به واسطه خشکسالی‌های مکرر و قرارگیری گلستان در مجاورت صحرای بالکان و قره قوم در ترکمنستان، همواره در معرض تهدید ریزگردها با منشا داخلی و خارجی بوده اما امسال بنا به گفته معاون هواشناسی گلستان تعداد روزهای درگیر با پدیده ریزگرد 30 درصد بیشتر شده است.
کاهش بی‌سابقه بارش‌ها
بر اساس گزارش شرکت آب منطقه‌ای گلستان، بارش‌های تجمعی استان در سال آبی گذشته (مهر 1403 تا شهریور 1404) نسبت به مدت مشابه سال قبل 37.9 درصد کاهش یافته است. این افت چشمگیر نسبت به میانگین درازمدت نیز معادل 26.9 درصد است. این کاهش شدید بارش‌ها در حالی رخ داده که استان گلستان به لحاظ اقلیمی به مرطوب بودن و سرسبزی معروف بود.
برهمین اساس کاهش بارش‌ها به کاهش بی‌سابقه جریان رودخانه‌ها منجر شده است؛ به گونه‌ای که جریان رودخانه‌های حوضه‌های اصلی استان مانند قره‌سو با 80.8 درصد، گرگانرود با 72.2 درصد و حوضه اترک با 90.7 درصد افت و کاهش روبه‌رو شده‌اند.
از سوی دیگر فشار بر منابع زیرزمینی نیز به واسطه خشکسالی‌های اخیر بیشتر شده تا جاییکه رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گلستان از اضافه برداشت حدود 800 میلیون مترمکعبی در دو دهه گذشته خبر داده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان با بیان اینکه ذخایر آب زیرزمینی استان به طور نگران‌کننده‌ای کاهش یافته است، اظهارکرد: ذخیره آبخوان‌های کم‌عمق استان در شهریور امسال نسبت به متوسط 33 سال گذشته، 298.4 میلیون مترمکعب و ذخیره آبخوان‌های عمیق نسبت به متوسط 23 سال گذشته 66 میلیون مترمکعب کاهش داشته است.
ذخایر آبی سدها به 3.2 درصد رسید
در این میان سدهای بزرگ استان که تامین‌کننده بخش عمده‌ای از نیازهای آبی کشاورزی، صنعتی و شهری گلستان هستند، با کاهش بی‌سابقه حجم آب ذخیره شده مواجه شده‌اند. حدود 9 سد بزرگ و کوچک در گلستان از مجموع 14 سد موجود کاملا خشک شده و ورودی آب به همه سدهای استان به غیر از سد نگارستان صفر شده است.
ایرج حیدریان در این باره گفته است حجم آب موجود در سدهای بزرگ گلستان در پایان شهریور ماه تنها 7.774 میلیون مترمکعب بود که معادل 3.2 درصد کل ظرفیت سدهای بزرگ استان است. این عدد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 10.43 درصد کاهش نشان می‌دهد.
سدهای حوضه قره‌سو و گرگانرود هر کدام فقط 2.9 درصد و حوضه اترک 3.7 درصد ظرفیت خود را پر کرده‌اند. این وضعیت بحرانی، تامین آب کشاورزی را با چالش جدی روبه‌رو کرده و بسیاری از زمین‌های کشاورزی را در معرض خشکی و بیابانی شدن قرار داده است.
کابوس خشکسالی بر سر کشاورزی
مهدی قلی‌تبار ، کشاورز سالخورده‌ای از روستاهای اطراف گرگان است و از رنج خشکسالی و کاهش تولید گفته است. به گفته وی سال‌های گذشته کم آبی وجود داشت اما امسال اصلا آبی نبود که بتوانیم محصول بکاریم و آبیاری کنیم. سطح آب چاه‌ها به شدت پایین افتاده و هزینه‌های کف شکنی کمر کشاورزان را خم کرده در عین حال آبدهی چاه‌ها هم دیگر مثل قبل نیست ما مجبوریم شیره جان زمین را بکشیم تا کشاورزی کنیم.
این کشاورز هشدار می‌دهد اگر این وضع ادامه پیدا کند، کشاورزی در این منطقه به پایان می‌رسد. ما نگران آینده خانواده‌مان هستیم، چون شغل و معیشت‌مان به آب وابسته است.
کشاورزان دیگر نیز وضعیت مشابهی را دارند. کاهش محصول از یک سو و عدم امکان کشت دوم به دلیل نبود آب و حتی مهاجرت برخی خانواده‌ها از روستا به شهرها، پیامدهای مستقیم خشکسالی است که سال‌ها به آن بی‌توجهی شده است.
خشکسالی، فقر و مهاجرت
خشکسالی گلستان فقط یک مسئله محیط‌زیستی نیست؛ این بحران پیامدهای اجتماعی و اقتصادی فراوانی دارد. بسیاری از کشاورزان و کارگران فصلی اکنون درآمد کافی ندارند و فقر در برخی مناطق افزایش یافته است. مهاجرت از روستاها به شهرها نیز به دلیل کم‌آبی و از بین رفتن زمین‌های کشاورزی از سرگرفته شده که این موضوع بار سنگینی بر زیرساخت‌های شهری وارد خواهد کرد.
نوار مرزی استان که سال‌هاست با پدیده بیابانی شدن و خشکسالی دست به گریبان است، فشار زیادی را تحمل می‌کند. معیشت مرزنشینان وابسته به کشاورزی و دامپروری است و خشکسالی همه چیز را از آنان می‌گیرد و ممکن است به خالی شدن مرزها بینجامد که می‌تواند تبعات گسترده اجتماعی و حتی امنیتی داشته باشد.
مدیر دفتر مطالعات شرکت آب منطقه‌ای گلستان معتقد است که برنامه‌های متعددی برای مدیریت بهینه منابع آبی در حال اجرا است و گفته که ما در تلاشیم با اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف آب، بازسازی و نوسازی شبکه‌های آبیاری و ارتقای سطح آگاهی عمومی، فشار وارد بر منابع آب را کاهش دهیم. اما بدون همکاری مردم و دستگاه‌های اجرایی، نمی‌توان این بحران را مهار کرد. هر فرد و هر نهاد باید سهم خود را در مصرف بهینه آب ایفا کند.
اگر روند کنونی کاهش بارش‌ها و افت ذخایر آب ادامه یابد، گلستان ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور با بحران شدیدتر کم‌آبی، بیابان‌زایی و از بین رفتن بخش وسیعی از اراضی کشاورزی مواجه شود.چنانکه در حال حاضر نیز بیش از 300 هزار هکتار از مراتع این استان در معرض بیابانی شدن قرار دارد.
تدوین برنامه‌های بلندمدت حفاظت از منابع طبیعی، اجرای پروژه‌های تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی، استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی و مدیریت مصرف در بخش‌های مختلف به ویژه کشاورزی یک اصل مهم است.
استان گلستان، با همه ظرفیت‌ها و طبیعت غنی‌اش، اکنون در نقطه‌ای حساس قرار گرفته است. کاهش شدید بارش‌ها و افت منابع آبی، هشدار جدی برای مسئولان، مردم و تمام ذینفعان است. نجات این استان سبز نیازمند همکاری همه جانبه، برنامه‌ریزی دقیق و اقدام فوری است تا گلستان همچنان به‌عنوان یک قطب کشاورزی و طبیعت بکر ایران باقی بماند.
انتهای پیام/
