روند عادی‌سازی روابط ترکیه و ارمنستان؛ از حذف تصویر کوه آرارات تا بازگشایی مسیرها
دیدار اخیر نمایندگان ویژه ترکیه و ارمنستان در ایروان که تحت تأثیر مستقیم پیشرفت مذاکرات صلح ارمنستان با آذربایجان قرار دارد، امیدها را برای بازگشایی مرزها و مسیرهای ارتباطی افزایش داده، اما همچنان با پیش‌شرط‌های کلیدی از سوی آنکارا و باکو روبرو است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، همزمان با پیشرفت در روابط ارمنستان و جمهوری آذربایجان، اخبار مثبتی از عادی‌سازی روابط میان ارمنستان و ترکیه نیز به گوش می‌رسد. در تاریخ 12 سپتامبر، سردار کلیچ، سفیر سابق ترکیه و نماینده ویژه کنونی این کشور برای عادی‌سازی روابط، با عبور از یکی از دو گذرگاه مرزی بسته، برای دیدار با همتای ارمنی خود، روبن روبینیان، نایب‌رئیس پارلمان، وارد ارمنستان شد. آخرین دیدار این دو دیپلمات در ژوئیه سال گذشته در خود منطقه مرزی انجام شده بود.
این دو دیپلمات از ژانویه 2022 که برای اولین بار در مسکو با یکدیگر دیدار کردند، در این فرآیند دخیل بوده‌اند.
در بیانیه مشترک منتشر شده پس از نشست اخیر، تأکید شد که فرآیند عادی‌سازی، شامل بازسازی خط‌آهن «قارص-گیومری» و همچنین اجرای تعهد سال 2022 برای بازگشایی مرز زمینی برای دیپلمات‌ها و شهروندان کشورهای ثالث، ادامه خواهد یافت.
مرز ارمنستان و ترکیه در سال 1993 و در جریان جنگ اول قره‌باغ، در حمایت از باکو توسط آنکارا بسته شد. پس از جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020 که با پیروزی جمهوری آذربایجان همراه بود، عادی‌سازی روابط میان آنکارا و ایروان به عنوان بخشی از فرآیند کلی بازگشایی مسیرهای تجاری و حمل‌ونقل در منطقه تلقی می‌شود. با این حال، منتقدان معتقدند این روند بسیار کند پیش رفته است.
عادی‌سازی با آنکارا، گروگان صلح با باکو
همانند تلاش‌های پیشین در دهه 2010، انتظار نمی‌رود تا زمانی که عادی‌سازی روابط میان ارمنستان و آذربایجان به نتیجه نرسد، توافق نهایی میان ایروان و آنکارا حاصل شود. نشست رسمی اخیر میان نیکول پاشینیان و الهام علی‌اف، رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان، در کاخ سفید در تاریخ 8 اوت، این امید را افزایش داده است که ایروان به عنوان بخشی از یک بسته جامع، به عادی‌سازی روابط با هر دو همسایه خود نزدیک می‌شود.
برخی این تحول را «اثر واشنگتن» نامیده‌اند، با این مفهوم که دیدار اخیر روبینیان و کلیچ به دلیل پیشرفت ظاهری ثبت‌شده در کاخ سفید صورت گرفته است. اگرچه برخی تحلیلگران ارمنی همچنان محتاط هستند، اما تحولات نمادین دیگری نیز در سال‌های اخیر زمینه را برای این امر فراهم کرده است. تجارت غیرمستقیم میان دو کشور دهه‌هاست که از طریق گرجستان انجام می‌شود و چندین برند بزرگ ترکیه‌ای فروشگاه‌های خود را در ایروان افتتاح کرده‌اند.
گام‌های نمادین و امتیازات ارمنستان
در سال 2023، این گذرگاه مرزی به طور موقت برای ارسال کمک به زلزله‌زدگان ترکیه باز شد. با وجود برقراری پروازها میان ایروان و استانبول، در ژانویه 2023 نیز آنکارا ممنوعیت پروازهای باری را لغو کرد.
در اواخر ژوئن، پاشینیان با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در استانبول دیدار کرد. یک هفته بعد نیز مقامات دو کشور برای گفتگو درباره همکاری در زمینه انرژی با یکدیگر ملاقات کردند. در تحولی نمادین دیگر، دولت ارمنستان با صدور فرمانی رسمی اعلام کرد که از اول نوامبر امسال، تصویر کوه آرارات (که در ترکیه به نام کوه آغری شناخته می‌شود) از مهرهای مرزی ارمنستان حذف خواهد شد. اگرچه پاشینیان هرگونه ارتباطی را رد می‌کند، اما این تصمیم که یک روز قبل از سفر کلیچ به ایروان اتخاذ شد، به عنوان امتیازی از سوی ارمنستان برای کنار گذاشتن نمادهایی که به عنوان ادعاهای ارضی احتمالی تلقی می‌شوند، دیده می‌شود.
پیش‌شرط‌های آنکارا و باکو همچنان روی میز
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، اعلام کرده که آنکارا انتظار دارد پیمان صلح میان ارمنستان و آذربایجان در نیمه اول سال آینده امضا شود.
وی گفته است: «به محض امضای توافق نهایی میان ارمنستان و آذربایجان، ما نیز به سرعت روابط خود را با ارمنستان عادی‌سازی خواهیم کرد.»
با این حال، باکو همچنان از ایروان می‌خواهد که مقدمه بحث‌برانگیز قانون اساسی خود را حذف کند. ارمنستان نیز تأکید دارد که آماده امضای فوری پیمان است و همه‌پرسی برای تغییر قانون اساسی پس از انتخابات پارلمانی ژوئن سال آینده برگزار خواهد شد.
به احتمال زیاد، آنکارا و باکو منتظر مشاهده نشانه‌های ملموسی از بازگشایی مسیر ارتباطی میان بخش اصلی خاک آذربایجان و منطقه خودمختار نخجوان از طریق خاک ارمنستان هستند. این مسیر که در آذربایجان و ترکیه به عنوان «کریدور زنگه‌زور» شناخته می‌شود و اکنون بیشتر با نام «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» (TRIPP) از آن یاد می‌شود، در توافق 8 اوت واشنگتن مورد تأیید قرار گرفت.
پاشینیان که محبوبیتش از زمان به قدرت رسیدن در سال 2018 کاهش یافته، آینده سیاسی خود را به تحقق «دستورکار صلح» گره زده است. گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که او امیدوار است تا انتخابات سرنوشت‌ساز ژوئن 2026، عادی‌سازی روابط با آذربایجان یا ترکیه، و یا هر دو، را به نتیجه برساند.
انتهای پیام/
