یادداشت آیت‌الله کعبی در مورد دوره‌های امامت امام زمان(عج)
آیت‌الله کعبی گفت: حاکمیت نهایی ایمان و عمل صالح و فراگیر شدن قسط و عدالت در گستره جهانی و تحقق صلح و امنیت پایدار و گسترش کرامت و ارزشهای متعالی انسانی برمدار آزادی و بندگی خدا با امامت و ظهور امام زمان(عج) محقق خواهد شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، آیت‌الله عباس کعبی، عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری و نائب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در نوشتاری به موضوع دوره‌های امامت امام زمان(عج) از آغاز تا دوران معاصر پرداخت که در زیر آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
حضرت امام سجاد علیه السلام به نقل ابوخالد کابلی درباره اهل زمان غیبت حضرت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می فرماید : که انان بهترین اهل تمامی زمان ها هستند یعنی از اهل همه زمانها ؛ حتی از زمان دوران حضور رسول الله صلی الله علیه واله و همه ائمه اطهار علیهم السلام؛ بهتر هستند .
إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَیبَتِهِ الْقَائِلُونَ بِإِمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرُونَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْلِ کلِّ زَمَانٍ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی ذِکرُهُ أَعْطَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ وَ الْأَفْهَامِ وَ الْمَعْرِفَهِ مَا صَارَتْ بِهِ الْغَیبَهُ عِنْدَهُمْ بِمَنْزِلَهِ الْمُشَاهَدَهِ وَ جَعَلَهُمْ فِی ذَلِک الزَّمَانِ بِمَنْزِلَهِ الْمُجَاهِدِینَ بَینَ یدَی رَسُولِ اللَّهِ ص بِالسَّیفِ أُولَئِک الْمُخْلَصُونَ حَقّاً وَ شِیعَتُنَا صِدْقاً وَ الدُّعَاهُ إِلَی دِینِ اللَّهِ سِرّاً وَ جَهْراً وَ قَالَ ع انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَج.
ابوحمزه ثمالی از ابو خالد کابلی روایت می کند که امام زین العابدین علیه السّلام فرمودند: ای ابو خالد مردم زمان او که معتقد به امامت وی می باشند و منتظر ظهور او هستند، از مردم تمام زمان ها بهترند، زیرا خداوند عقل و فهمی به آنها داده که غیبت در نزد آنها حکم مشاهده را دارد! خداوند آنها را در آن زمان مثل کسانی می داند که با شمشیر در پیش روی پیغمبر -علیه دشمنان دین- پیکار کرده اند، آنها مخلصان حقیقی و شیعیان راستگوی ما هستند که مردم را به صورت آشکار و پنهان به دین خدا می خوانند. و فرمود: انتظار فرج بزرگ ترین فرج است.
از بعثت تاغدیر از عاشورا تا تحکیم هویت اسلام ناب محمدی (ص) برپایه نهضت عاشورا و نقش های گوناگون ائمه اطهار علیهم السلام برای پاسداری از دین وشریعت تا عصر غیبت صغری و عصر غیبت کبری و فرهنگ انتظار فعال برمدار نقشه راه هدایت انبیای الهی و راهبری موعود الامم حضرت بقیه الله الاعظم صاحب الامر والزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف مسیر تکاملی یکپارچه جهت تحقق حاکمیت توحیدی به رهبری خلیفه الله است. آنچه متغیر است سرنوشت جوامع بشری در دوران رسول الله ونیز ائمه اطهار علیهم السلام بر اساس سنت الهی تغییر اجتماعی است.
إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ (سوره رعد ایه 11)
باز در روایت دیگری از ابوخالد کابلی حضرت امام زین العابدین می فرماید:
مَن ثَبَتَ علی وَلایتِنا فی غَیبهِ قائمنا أعطاهُ اللّه ُ أجرَألفِ شهیدٍ ، مثلِ شُهَداءِ بدرٍ و اُحدٍ .[بحار الأنوار : 52 / 125 / 13 .]
امام زین العابدین علیه السلام :هر که در روزگار غیبت قائم ما، بر ولایت ما استوار ماند، خداوند پاداش هزار شهید مانند شهیدان بدر و اُحُد را به وی عطا می فرماید.
این روایت نشان می دهد تحکیم پیوند امامت وامت پیشبرنده اهداف دین است. امت بدون امام طعمه گرگها است وامام بدون امت بدون اقتدار حکومتی خواهد بود ویا چون خورشید در پشت ابرها خواهد بود. اما جامعه مقاوم وهمراه ولایت حتی در عصر غیبت در مسیر تحقق اهداف اسلام گام بر می دارد و از پایمردان در رکاب رسول الله صلی الله علیه واله افضل هستند.
براساس چارچوب تاریخی _ تمدنی ـ و فرایندی از آغاز امامت اخرین خلیفه و حجت الهی حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف تاکنون و بر پایه‌ی قانونمندی و سنت‌های الهی حاکم بر جامعه وتاریخ و جامعه‌شناسی سیاسی دولت ها وملت ها ، رویدادهای مهمی اتفاق افتاده است که نقطه عطف سرنوشت ساز در مسیر نقشه راه و «ماموریت اصلی امام علیه السلام » یعنی حفظ اسلام وامت اسلامی از نابودی و تثبیت آن ورشد وپویایی با همه فرازها وفرودها و فتنه ها واشوب ها وجنگ ها وقحطی ها وبحران ها بوده است.
مدیریت جهان بشری در اصل به واسطه فیض الهی بر اساس امامت خاتم أوصیاء امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است و نقش و لطف عام و خاص حضرت را در حوادث و تحولات سیاسی اجتماعی بزرگ و فرایندی را نباید نادیده گرفت.
حاکمیت نهایی ایمان و عمل صالح و فراگیر شدن قسط و عدالت در گستره جهانی و تحقق صلح و امنیت پایدار و تحقق عبادت خدا در روی زمین وگسترش کرامت و ارزشهای متعالی انسانی برمدار آزادی و بندگی خدا با امامت و ظهور امام زمان(عج) محقق خواهد شد.
از آغاز امامت حضرت بقیه الله الاعظم صاحب الامر والزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تاکنون حوادث مهمی در دوره های گوناگون رخ داده است. که تصرف حضرت حجه بن الحسن العسکری المهدی عجل الله تعالی برای اداره امور بشر اگر چه در پس پرده غیبت وجود داشته است و برخی از آن در طی این دوران توسط بزرگان علم و تقوا و فضیلت که معرفت بالایی داشته اند و مورد عنایت قرار گرفته اند بازگو و نقل شده است. که ذکر این داستانها مجال دیگری می طلبد. فقط اشاره می کنیم به توقیع امام زمان (عج) که برای شیخ مفید (رحمه الله) صادر فرموده‌اند.
اِنّا غَیْرُ مُهْمِلینَ لِمُراعاتِکُمْ وَ لا ناسینَ لِذِکْرِکُمْ وَ لَوْلا ذلِکَ لَنَزَلَ بِکُمُ اللأّْواءُ وَاصْطَلَمَکُمُ الاَعْداءُ(طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، ج2، ص323.)
از یاری رساندن به شما کوتاهی نکرده، فراموشتان نمی‌کنیم و اگر چنین نبود، سختی‌ها و ناگواری‌ها بر شما نازل می‌شد و دشمنان، نابودتان می‌کردند.
حوادث و دوره های واقع شده در دوران امامت آقا و مولایمان حضرت صاحب الامر والزمان به ترتیب زیر است:
1. دوره غیبت صغری؛ تعریف و جایگاه
• مدت: حدود 70 سال (260 هجری تا 329 هجری).
• آغاز: پس از شهادت امام حسن عسکری علیه‌السلام در سال 260 هجری.
• پایان: با وفات آخرین نائب خاص، علی بن محمد سمری، در سال 329 هجری.
• ویژگی: امام مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه از دید عموم غایب بود، اما از طریق نواب خاص (نواب اربعه) با شیعیان ارتباط داشت.
این دوره، دوره انتقال تدریجی جامعه شیعه از عصر حضور به عصر غیبت کبری بود.
2. نواب اربعه و دوره‌های آنان
نائب اول: عثمان بن سعید عَمری (260–265 ه.ق)
• از یاران مورد اعتماد امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام.
• در زمان امام عسکری علیه‌السلام وکالت مالی و ارتباطی داشت.
• وظیفه اصلی: تثبیت امامت امام مهدی در شرایطی که دشمنان به دنبال نابودی آن حضرت بودند.
• نقش: حفظ اسرار و جان امام و رساندن توقیعات (نامه‌های امام) به شیعیان.
نائب دوم: محمد بن عثمان عَمری (265–305 ه.ق)
• فرزند نائب اول و از کودکی در خدمت ائمه بود.
• دوران نیابت او طولانی‌ترین دوره (40 سال) در غیبت صغری است.
• اقدامات:
• تنظیم و گسترش شبکه وکلا در شهرهای اسلامی.
• پاسخ به پرسش‌های اعتقادی و فقهی شیعیان.
• تحکیم باور عمومی به وجود امام زمان علیه‌السلام.
• اهمیت: در این دوره، جامعه شیعه ساختار ارتباطی پایدار با امام را تجربه کرد.
نائب سوم: حسین بن روح نوبختی (305–326 ه.ق)
• از خاندان دانشمند و متنفذ نوبختی.
• مورد اعتماد خاص محمد بن عثمان بود.
• ویژگی بارز: قدرت سیاسی و علمی بالا، توانایی نفوذ در دستگاه عباسی برای حمایت از شیعیان.
• خدمات:
مدیریت اختلافات داخلی شیعه
• پاسخ به شبهات کلامی و دفاع از عقیده مهدویت.
• ارتباط مؤثر با بزرگان و اندیشمندان عصر خود.
نائب چهارم: علی بن محمد سَمَری (326–329 ه.ق)
• آخرین نائب خاص.
• دوران کوتاه سه‌ساله.
• ویژگی مهم: دریافت توقیع پایانی از امام زمان علیه‌السلام که در آن پایان غیبت صغری و آغاز غیبت کبری اعلام شد:
• دیگر نایب خاصی تعیین نمی‌شود.
• هر کس مدعی مشاهده و نیابت شود، دروغگوست.
• شیعیان باید به فقها و علمای دین در امور دینی رجوع کنند.
در توقیع مهم ومعروف حضرت حجت عج در باره نواب عام ایشان آمده است:
«… و امّا الحَوادِثُ الواقِعَهُ فَارجِعوا فیها إلی رُواهِ أحادیثِنا، فإنّهم حُجّتی علیکم، وأنا حجّهُ اللهِ علیهم …»
( ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، ج1، ص485، ح4)
«امّا در رخدادها و حوادث تازه‌ای که برای شما پیش می‌آید، به راویان حدیث ما (فقها و عالمان دین) مراجعه کنید؛ زیرا آنان حجت من بر شما هستند و من حجت خدا بر آنان می‌باشم.»
نکات مهم این توقیع:
1. تعریف مرجعیت دینی در عصر غیبت کبری
• امام، شیعیان را به «رواه احادیث» ارجاع داد؛ یعنی کسانی که معارف اهل بیت را می‌شناسند و توان استخراج حکم شرعی دارند.
• این پایه مرجعیت دینی در عصر غیبت شد.
2. تداوم هدایت الهی
• غیبت، انقطاع نیست؛ بلکه هدایت امام از طریق فقها و علمای ربانی جریان می‌یابد.
• وظیفه دوگانه
• فقیهان: نمایندگان امام در تبیین شریعت و حل مسائل نو وریدادهای اجتماعی سیاسی هستند.
• مردم: وظیفه رجوع، اطاعت و تبعیت از فقیهان جامع‌الشرایط رادارند.
4. پایه ولایت فقیه
این توقیع شریف، شاهد وتایید مهمی برای مبنای فقهی و کلامی «ولایت فقیه» در عصر غیبت است؛ یعنی همان نقشی که امام در جامعه دارد، در حد امکان به فقیه جامع الشرایط سپرده شده است.
3. نقش امام زمان علیه‌السلام در غیبت صغری
• حفظ جان خویش از خطر قتل توسط عباسیان.
• هدایت پنهانی جامعه شیعه از طریق نواب.
• تثبیت اصل مهدویت در دل‌های مؤمنان.
• آماده‌سازی شیعیان برای غیبت کبری و زندگی بدون ارتباط مستقیم.
دوران غیبت صغری پلی بود میان عصر حضور و عصر غیبت کبری:
• در این مدت، امام از طریق نواب اربعه جامعه شیعه را مدیریت کرد.
• هر نائب متناسب با شرایط زمانه، نقش ویژه‌ای ایفا کرد:
• عثمان بن سعید: حفظ اسرار و تثبیت اصل امامت.
• محمد بن عثمان: گسترش شبکه وکالت و تحکیم باور شیعیان.
• حسین بن روح نوبختی : مدیریت اختلافات و دفاع علمی ـ سیاسی.
• علی بن محمد سمری: اعلام آغاز غیبت کبری و سپردن شیعیان به فقها.
دوره‌بندی حوادث دوران امام مهدی (عج) در عصر غیبت کبری
1_ دوره تثبیت ایمان و هویت شیعی (قرن چهارم تا ششم هجری)
ویژگی‌ها:
پایان غیبت صغری و آغاز غیبت کبری (329 هجری).
شیعیان در خطر پراکندگی فکری و سرگردانی بودند.
گسترش اندیشه‌های انحرافی و فشار سیاسی عباسیان.
نقش امام:
هدایت غیبی برای حفظ «اصل امامت».
شکوفایی فقاهت با بزرگانی چون شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی.
ثمره: تثبیت هویت اعتقادی و فقهی شیعه به‌عنوان یک مکتب مستقل.
سنت الهی: «وَلِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَیَمْحَقَ الْکَافِرِینَ (١4١)أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّهَ وَلَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جَاهَدُوا مِنْکُمْ وَیَعْلَمَ الصَّابِرِینَ (141/142) → آزمایش ایمان و غربال‌گری.
2. دوره بقا و ظهور رسمی تشیع در برابر هجمه و انحراف (قرن هفتم تا دهم هجری)
ویژگی‌ها:
ظهور دولت صفویه و رسمیت یافتن تشیع در ایران.
حمله مغول، سقوط بغداد، بحران تمدنی جهان اسلام.
فرقه‌سازی‌ها و تهدید نابودی هویت اسلامی.
نقش امام:
پاسداری غیبی از بقای مکتب در دوران فروپاشی سیاسی.
الهام به عالمان و مقاومت فرهنگی در برابر استحاله.
ثمره: شکل‌گیری ذخایر علمی در فقه، کلام و عرفان (مانند خواجه نصیر الدین طوسی؛ علامه حلی؛ علامه مجلسی؛ شیخ بهائی؛ حر عاملی؛ محقق کرکی ).
زمینه‌سازی برای تجربه جتماعی سیاسی علمای بزرگ دین
سنت الهی: «یُرِیدُونَ لِیُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ ( سوره صف ٨) → امید و بازسازی پس از بحران وتوطئه دشمنان اسلام برای خاموشی چراغ دین .
3. دوره تقویت هویت سیاسی ـ اجتماعی شیعه (قرن یازدهم تا سیزدهم هجری)
ویژگی‌ها:
گسترش حوزه‌های علمیه بزرگ مانند اصفهان و نجف.
نقش امام:
حمایت‌های معنوی از جریان‌هایی که پرچم تشیع را برافراشتند.
ثمره: تمرین شبکه سازی در گستره جهان اسلام توسط مرجعیت دینی برای پیوند «مرجعیت ومردم » و پیوند ایمان با سیاست با وجود دولت های غیر شرعی
سنت الهی: « وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّهً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طَائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ ( توبه ١٢٢)
برجسته سازی فقاهت وسیاست در پرتو نیابت عامه
4. دوره بیداری اسلامی و مقاومت در برابر استعمار (قرن چهاردهم هجری تا نیمه قرن بیستم)
ویژگی‌ها:
هجوم استعمار غربی به سرزمین‌های اسلامی.
جنبش‌های عدالت‌خواه و ضد استبداد (مشروطه، نهضت تنباکو، قیام علما در عراق).
نقش امام:
دمیدن روح مقاومت و امید به ظهور در میان علما و مردم.
تقویت مرجعیت دینی و نظریه «نیابت عامه» فقها.
ثمره: شکل‌گیری «هویت مقاومت» با الهام از فرهنگ انتظار.
سنت الهی: «کَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِی إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ ( مجادله٢١)» → در دل هر بحران وتهدید؛ فرصت های بزرگ ، و زمینه‌سازفتح الفتوح الهی است.
5. دوره زمینه‌سازی ظهور و شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی (از انقلاب اسلامی تا امروز)
ویژگی‌ها:
پیروزی انقلاب اسلامی ایران ( 1357ش).
استقرار جمهوری اسلامی ایران به زعامت ورهبری الهی ولی فقیه به‌عنوان نیابت عام امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف. توسط معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی امام خمینی قدس سره
شکل‌گیری جبهه مقاومت اسلامی در لبنان، فلسطین، عراق، یمن و … .
نقش امام:
پشتیبانی معنوی و الهام‌بخشی برای مدیریت کلان نهضت جهانی اسلام.
ایجاد پیوند میان آرمان عدالت جهانی با حرکت‌های سیاسی ـ اجتماعی.
ثمره: آماده‌سازی امت برای تمدن جهانی بر پایه توحید و عدالت وکرامت انسان .
سنت الهی: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ» (نور/55).
خودسازی؛ جامعه پردازی؛ تمدن سازی بر پایه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و زعامت حضرت آیت الله العظمی امام خامنه‌ای مدظله العالی.
غیبت کبری در حقیقت «دوران آماده‌سازی» است؛ این آمادگی سه بُعد دارد:
ایمان و معرفت → حفظ هویت شیعه.
سازمان اجتماعی و سیاسی → تجربه حکومت دینی و مقاومت.
تمدن‌سازی جهانی → گام به گام نزدیک شدن به ظهور.
بنابراین، غیبت نه دوران رکود بلکه دوران «تکامل تدریجی جامعه بشری» برای پذیرش حکومت جهانی مهدوی است.
در پایان یاد می کنیم از شهدای والامقام اسلام و انقلاب اسلامی و مدافع حرم و حریم ولایت و شهدای امنیت و مقاومت و خدمت و شهدای اقتدار ایران اسلامی رضوان الله تعالی علیهم اجمعین که همگان شهدای مسیر ظهور حضرت بقیه الله الاعظم امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند.
و نیز این دعای منسوب به امام زمان(عج) که هنگام مشکلات و سختی های بزرگ با لطف ویژه امام زمان(عج) گشایش صورت می گیرد و تجربه شده است و شهید بزرگ و مقدس حضرت آیت الله در جهاد و مقاومت آقای نصرالله به آن مقید بود را می آورم.
دُعاؤُهُ لِتَسهیلِ اُمورِهِ المُتَضایِقَهِ
دعای حضرت حجت (عج) در گشایش امور و تنگایی ها:
قصص الأنبیاء للراوندی: ومِن دُعائِهِ: یا مَن إذا تَضایَقَتِ الاُمورُ فَتَحَ لَنا [لَها] باباً لَم تَذهَب إلَیهِ الأَوهامُ، فَصَلِّ [صلّ ]عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وَافتَح لِاُمورِیَ المُتَضایِقَهِ باباً لَم یَذهَب إلَیهِ وَهمٌ ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ
دعایش برای آسان شدن کارهای سخت او
قصص الأنبیاء رواندی: از دعای امام علیه السلام : «ای که چون کارها به تنگنا می‌افتد، دری به روی ما می‌گشایی که به خیال کسی هم نرسیده است! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و برای کارهای به تنگنا افتاده‌ام، دری بگشای که به خیال کسی هم نرسیده است. ای رحیم‌ترین رحیمان!».
والسلام علیکم ورحمه الله وبرکاته
شب 9 ربیع الاول 1447 ه ق برابر با 10 / 6/ 1404 ه ش
منتظر ظهور حضرتش و کمترین سربازان
عباس کعبی
انتهای پیام/
