پزشک خانواده راهی برای کاهش هزینه‌های سلامت/موانع اجرای برنامه چیست؟
عضو هیأت مدیره انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران با بیان این‌که اجرای برنامه پزشکی خانواده موجب کاهش هزینه‌های بیمارستانی و افزایش دسترسی عادلانه به خدمات می‌شود، چالش‌ها و موانع اجرای این برنامه را تشریح کرد.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، پزشکی خانواده یکی از ارکان اصلی نظام‌های سلامت پیشرفته در جهان به شمار می‌رود که هدف آن ارائه خدمات جامع، پیوسته و هماهنگ به افراد و خانواده‌ها است. در این الگو، پزشک خانواده به‌عنوان نقطه تماس نخست بیمار با نظام سلامت، مسئولیت پیگیری وضعیت سلامت فرد و هدایت او در مسیر درمانی مناسب را بر عهده دارد. این رویکرد علاوه بر کاهش هزینه‌های درمان، به ارتقای کیفیت خدمات و افزایش رضایتمندی بیماران منجر می‌شود.
با وجود تدوین برنامه و وعده‌های وزرای بهداشت در ادوار مختلف برای اجرای طرح پزشک خانواده در ایران طی دو دهه گذشته، اجرای کامل آن همواره با چالش‌هایی همچون کمبود منابع مالی، ناهماهنگی ساختاری، مقاومت‌های نهادی و نبود زیرساخت‌های الکترونیک مواجه بوده است. در نتیجه، این برنامه در بسیاری از نقاط کشور به‌ویژه در شهرهای بزرگ یا به‌طور کامل اجرا نشده و یا با کندی پیش رفته است.
براساس بند پ ماده 70 قانون برنامه هفتم توسعه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است در اجرای نظام شبکه بهداشتی-درمانی کشور مشتمل بر مراقبت‌ها و خدمات یکپارچه بهداشتی، تشخیصی، درمانی، مراقبتی، دارویی و توانبخشی سرپایی و بستری با اولویت بهداشت و پیشگیری تا پایان سال اول اجرای برنامه، نسبت به استقرار برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع برای تمامی جمعیت کشور با استفاده از تمامی ظرفیتهای حِرف تخصصی دولتی و غیردولتی اقدام نماید.
در همین راستا وزیر بهداشت نیز اخیراً اعلام کرده که یکی از اولویت‌های دولت چهاردهم، شخص رئیس‌جمهوری و وزارت بهداشت رسیدن به عدالت در سلامت بویژه در مناطق کم برخوردار است که این هدف با اجرای درست و کامل طرح پزشکی خانواده ونظام ارجاع امکان پذیر خواهد بود و مقرر شده مرحله اول این طرح از شهریور اجرا شود و به مرور زمان با تأمین منابع مالی مورد نیاز، در کل کشور اجرایی خواهد شد.
به گفته ظفرقندی، بودجه سال 1404 برای اجرای این برنامه حدود 30 همت است.
در این راستا دکتر ابراهیم نوری گوشکی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم به مناسبت روز پزشک با بیان این‌کهروز پزشک در ایران، همزمان با بزرگداشت شیخ الرئیس ابوعلی سینا، تنها یک مراسم نمادین نیست؛ بلکه فرصتی است برای باز اندیشی در جایگاه پزشک خانواده در نظام سلامت، اظهار کرد: پزشک خانواده با رویکردی جامع و پیوسته، نه تنها مراقبت‌های درمانی بلکه پیشگیری، آموزش سلامت، مدیریت بیماری‌های مزمن و هماهنگی خدمات را بر عهده دارد. شواهد علمی از کشورهایی مانند انگلستان، کانادا و فنلاند نشان می‌دهد که سیستم سلامت پایدار بدون محوریت پزشک خانواده قابل تحقق نیست.
وی افزود: پزشکی در ایران سابقه‌ای چند هزارساله دارد و شخصیت‌هایی چون ابن‌سینا نه تنها در حوزه پزشکی، بلکه در فلسفه و علوم انسانی نیز تأثیرگذار بوده‌اند. انتخاب روز اول شهریور به‌عنوان روز پزشک، نمادی از ارزش و احترام جامعه نسبت به پزشکان است. با این حال، روز پزشک باید فراتر از تجلیل باشد و بستری برای بررسی علمی جایگاه پزشکان و به‌ویژه پزشکان خانواده در نظام سلامت فراهم کند.
نوری گوشکیادامه داد: در ایران، اجرای برنامه پزشک خانواده از سال 1384 آغاز شد تا با ایجاد مراقبت اولیه و نظام ارجاع، دسترسی عادلانه به خدمات سلامت را برای جمعیت روستایی و شهرهای کوچک فراهم کند. طی دو دهه گذشته، این برنامه موفقیت‌هایی داشته، اما با چالش‌های جدی مانند محدودیت منابع مالی، ضعف زیرساخت‌ها، کمبود نیروی انسانی متخصص و مقاومت فرهنگی مواجه است. در سطح جهانی، شواهد نشان می‌دهد که کشورهایی که مراقبت‌های اولیه را حول محور پزشک خانواده سازماندهی کرده‌اند، موفق‌تر در کاهش هزینه‌ها، ارتقای سلامت عمومی و افزایش رضایتمندی بیماران عمل کرده‌اند. به‌عنوان مثال، نظام سلامت انگلستان (NHS) با تکیه بر پزشک خانواده به‌عنوان دروازه بان نظام سلامت، توانسته است مراجعات نابجا به بیمارستان‌ها را کاهش دهد و کیفیت خدمات را ارتقا دهد.
جایگاه پزشک خانواده در نظام سلامت ایران
عضو هیأت مدیره انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران با تأکید بر این که پزشک خانواده محور ارائه مراقبت‌های اولیه و خط مقدم نظام ارجاع است، گفت: وظایف اصلی پزشک خانواده شامل ارائه مراقبت‌های پیشگیرانه و درمانی اولیه، مدیریت بیماری‌های مزمن، هماهنگی با متخصصان و سایر ارائه دهندگان خدمات سلامت و آموزش سلامت به بیماران و جامعه است. مطالعات نشان داده است که حضور پزشک خانواده موجب کاهش مراجعات غیرضروری به سطوح تخصصی و بیمارستانی می‌شود، هزینه‌های سلامت را کاهش داده و رضایتمندی بیماران را افزایش می‌دهد.
تجربه‌های جهانی و شواهد علمی درباره پزشکی خانواده
عضو سازمان جهانی پزشکان خانواده (WONCA) درباره تجربه‌های جهانی اجرای برنامه پزشکی خانواده نیز بیان کرد: در انگلستان (NHS) بیش از 80 درصد مراجعات بیماران ابتدا توسط پزشک عمومی مدیریت می‌شود و این سیستم موجب کاهش هزینه‌های بیمارستانی و افزایش دسترسی عادلانه شده است. در کانادا برنامه مراقبت‌های مزمن (Chronic Care Model) نشان داد که مدیریت بیماران دیابتی توسط پزشک خانواده نرخ بستری را 37 درصد کاهش داده و کیفیت مراقبت را افزایش داده است. در فنلاند و کشورهای اسکاندیناوی پزشک خانواده مسئول مراقبت جامع است و شاخص‌های عدالت در سلامت و رضایتمندی بیماران در بالاترین سطح قرار دارد. این تجربه‌ها نشان می‌دهد که محوریت پزشک خانواده به ارتقای سلامت عمومی و مدیریت منابع منجر می‌شود و می‌تواند مدل مناسبی برای ایران باشد.
وضعیت اجرای پزشک خانواده در ایران
نوری گوشکی تصریح کرد: اجرای برنامه پزشک خانواده در ایران در روستاها و شهرهای کوچک موفق بوده است و منجر به افزایش دسترسی مردم به خدمات پایه سلامت، کاهش بار مراجعه مستقیم به متخصصان، ایجاد نظام ارجاع ابتدایی شده است. با این حال، در شهرهای بزرگ و مناطق شهری، محدودیت‌ها شامل عدم آگاهی مردم از ضرورت نظام ارجاع، کمبود متخصص پزشکی خانواده، موازی کاری میان بیمه‌ها و وزارت بهداشت و محدودیت منابع مالی است.
وی درباره چالش‌ها و موانع اجرای برنامه پزشکی خانواده توضیح داد: چالش‌های اجرای برنامه پزشکی خانواده شامل چالش‌های مالی، فرهنگی، ساختاری و حرفه‌ای است. چالش‌های مالی شامل سرانه ناکافی برای پزشکان خانواده و محدودیت بودجه برنامه، فرهنگی شامل مقاومت مردم نسبت به ارجاع اولیه و مراجعه مستقیم به متخصصان، ساختاری شامل ضعف زیرساخت‌ها و عدم هماهنگی میان مراکز بهداشتی و حرفه‌ای شامل فرسودگی شغلی پزشکان خانواده به ویژه در مناطق محروم است.
عضو هیأت مدیره انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران درباره راهکارهای علمی برای اجرای برنامه پزشکی خانواده تصریح کرد: اصلاح نظام پرداخت مبتنی بر عملکرد (Pay for Performance)، گسترش آموزش تخصص پزشکی خانواده در دانشگاه‌ها، فرهنگ‌سازی عمومی در رسانه‌ها درباره نقش پزشک خانواده، استفاده از تجربه کشورهای موفق (مانند NHS) برای طراحی مسیر ارجاع و تقویت نقش انجمن‌های علمی و سازمان‌های بین‌المللی مانند WONCA در حمایت و آموزش پزشکان خانواده می‌تواند در اجرای بهتر برنامه موثر باشد.
نوری گوشکی درباره اهمیت روز پزشک در اجرای برنامه پزشک خانواده گفت: روز پزشک فرصتی است برای باز اندیشی در نقش پزشک خانواده و ایجاد سیاست‌گذاری‌های حمایتی. می‌توان از این فرصت برای افزایش آگاهی مردم، معرفی پزشکان خانواده به‌عنوان ستون اصلی نظام سلامت و تدوین برنامه‌های حمایتی برای پزشکان استفاده کرد. پزشک خانواده نه تنها یک شغل، بلکه یک رویکرد بنیادین برای اداره سلامت جامعه است. آینده نظام سلامت ایران بدون پزشک خانواده، آینده‌ای پرهزینه، غیرعادلانه و ناکارآمد خواهد بود. استفاده از تجربه‌های جهانی و تقویت زیرساخت‌های آموزشی، مالی و مدیریتی، می‌تواند جایگاه پزشک خانواده را در ایران احیا و تثبیت کند. روز پزشک فرصتی ارزشمند برای توجه به این محوریت است تا سیاست‌گذاران، پزشکان و جامعه در جهت ارتقای سلامت عمومی گام بردارند.
انتهای پیام/
