صلح‌جویی آمریکا در قفقاز جنوبی؛ وعده پر زرق و برق اما خام دیگر از ترامپ
دونالد ترامپ که در هشت ماه گذشته چندین وعده خام بین‌المللی در کارنامه‌اش دارد این بار از ورود آمریکا به قفقاز جنوبی و اجاره ۹۹ ساله دالان موسوم به زنگه‌زور به یک شرکت آمریکایی سخن گفت؛ پروژه پر زرق و برق دیگری که اجرای آن به دشواری دیگر موارد است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، بار دیگر با ادعایی جنجالی توجهات را به خود جلب کرده است: اجاره 99 ساله بخشی از کریدور موهوم زنگه‌زور در خاک ارمنستان به یک شرکت آمریکایی و تغییر نام این مسیر به «مسیر ترامپ».
هنوز مشخص نیست این ادعای ترامپ چه جزئیات و ابعادی دارد و خود او و دیگر مقام‌های آمریکایی هم جزئیات بیشتری درباره آن ارائه نکرده‌اند. با وجود این، کارنامه ترامپ به ویژه در دومین دوره حضورش در کاخ سفید آکنده از وعده‌های بلندپروازانه و غیرواقع‌بینانه‌ای است که او بدون در نظر گرفتن پیچیدگی‌های سیاسی، ژئوپولتیکی و دیپلماتیک مطرح کرده و به شکست منجر شده‌اند.
مخالفت‌های موجود با حضور کشورهای فرامنطقه‌ای
هر چند نخست‌وزیر ارمنستان و رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان که خوب می‌دانستند تعریف و تمجید از ترامپ این آدم خودشیفته را به وجد می آورد، هر دو در نشست خبری مشترکشان با ترامپ در کاخ سفید از او تقدیر کرده و او را شایسته دریافت جایزه صلح نوبل دانستند اما هیچ‌کدام سخنی در تأیید طرح او مبنی بر موافقت با اجاره کریدور جنجالی ترامپ یا همان زنگه‌زور به شرکت یا شرکت‌های آمریکایی به زبان نیاوردند.
آنچه مسئله را پیچیده‌تر می‌کند مخالفت‌هایی است که پیش از این درباره حضور طرف‌های خارجی ابراز کرده‌اند. از نگاه ارمنستان، مانع اصلی برای پیشبرد طرح ترامپ همچنان حاکمیت این کشور است.
علاوه بر این، بلافاصله پس از مراسم، الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان بار دیگر از پیش‌شرط اصلی خود سخن گفت. در حالی که روند تدوین قانون اساسی جدید در ارمنستان حتی به پایان نرسیده و زمان همه‌پرسی آن نامشخص است، رئیس‌جمهور آذربایجان با اطمینان اظهار داشت که پس از انجام «تغییرات مربوطه» در قانون اساسی ارمنستان، توافقنامه صلح می‌تواند در هر لحظه امضا شود. باکو معتقد است که اشاره به «اعلامیه استقلال» در قانون اساسی فعلی ارمنستان، به منزله «ادعای ارضی بی‌اساس علیه آذربایجان» است.
علی‌اف گفت: «وقتی توافق صلح امضا می‌شود، همه مسائل باید حل شوند و ادعاهای ارضی بی‌اساس علیه ما باید از آن حذف شود. بنابراین، من در این مورد تردیدی ندارم.»
در ماه آوریل یعنی اوایل بهار زمانی که زمزمه‌های طرح آمریکا برای نخستین بار از زبان سفیر این کشور در ترکیه مطرح شده بود «نازلی باغداساریان»، سخنگوی پاشینیان به خبرگزاری ارمنستان گفته بود: «ما بارها گفته‌ایم که ارمنستان موضوع بازگشایی زیرساخت‌های منطقه‌ای را تنها در چارچوب حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت قضایی ارمنستان بررسی می‌کند. ما نمی‌توانیم هیچ منطق دیگری را در نظر بگیریم.»
باغداساریان همچنین اظهار داشت که قوانین ارمنستان تنها اجازه اجاره زمین‌های کشاورزی برای اهداف کشاورزی یا دامداری را می‌دهد.
او افزود: «بنابراین، گزینه‌ای که سفیر آمریکا مطرح کرده، امکان‌پذیر نیست.»
از طرف دیگر، الهام علی‌اف هم در یک سخنرانی در روز 19 جولای (28 تیر) در خانکندی بر دسترسی یک‌جانبه به نخجوان و ترکیه اصرار ورزید و هرگونه حضور خارجی را رد کرد.
او به صورت غیرمستقیم به طرح آمریکا اشاره کرد و در پاسخ به آن با قاطعیت گفت: «هیچ اپراتور، اجاره یا کرایه‌ای در قلمرو ما وجود نخواهد داشت».
با توجه به اینکه علی‌اف پیشتر گفته که سیونیک «سرزمین باستانی جمهوری آذربایجان» است و حتی تهدید کرده این منطقه را به زور پس خواهد گرفت، ارمنستان به درستی خواسته‌های او را مقدمه‌ای برای الحاق می‌بیند.
آنچه موضوع را پیچیده‌تر می‌کند این است که کریدور یا همان دالان پیشنهادی از خاک ارمنستان در نزدیکی مرز ایران عبور می‌کند. تهران به‌شدت با هرگونه ترتیبات فراسرزمینی و تغییرات ژئوپلتیکی مخالف است، زیرا این امر ارتباط ایران با ارمنستان به عنوان یکی از همسایگان شمالی را قطع می‌کند، نفوذ ترکیه و جمهوری آذربایجان را به زیان ایران تقویت می‌کند و مسیرهای تجاری‌اش به روسیه و اروپا را در معرض تصمیمات باکو قرار می‌دهد.
ایران در سال 2022 مانورهای نظامی در مرزهای مشترک با قفقاز برگزار کرد تا جدیت و اراده خود در دفاع از منافع ملی ایران در این منطقه را به همگان نشان دهد.
روسیه نیز مانند ایران پیشنهاد آمریکا را تلاشی برای کنار زدن خود از قفقاز جنوبی می‌بیند. با این حال، مسکو همچنان اهرم‌های قابل‌توجهی دارد: این کشور مرز ارمنستان با ایران را حفاظت می‌کند، پایگاهی نظامی در ارمنستان دارد و بخش‌های گسترده‌ای از اقتصاد و زیرساخت‌های این کشور را تحت کنترل دارد، حتی در حالی که گرایش غرب‌گرایانه ایروان تاکنون بیشتر در حد حرف بوده تا عمل. نیروهای مرزی روسیه چگونه با یک «کریدور» تحت مدیریت آمریکا همزیستی خواهند کرد؟ آیا واشنگتن نیروهایی برای حفاظت از آن مستقر خواهد کرد و خطر درگیری با نیروهای روسی در ارمنستان را به جان خواهد خرید؟ و آیا آمریکا اصلاً توان و اراده سیاسی برای اجرای چنین توافقی در منطقه‌ای با اهمیت استراتژیک حاشیه‌ای برای منافعش دارد؟
اگرچه صلحی بین ارمنستان و آذربایجان در اصل خوشایند است اما ترامپ این پیچیدگی‌ها را نادیده می‌گیرد. بنابراین طرح ترامپ در بهترین حالت یک پیش‌نویس اولیه است که نیاز به مذاکرات فشرده با مشارکت همه بازیگران منطقه‌ای، از جمله ایران و روسیه، دارد و در بدترین حالت نمایش تبلیغاتی دیگری از سوی او برای منافع شخصی ترامپ و قرار دادن نام خود در فهرست نامزدهای دریافت جایزه صلح نوبل است.
نادیده گرفتن ملاحظات و پیچیدگی‌های پرونده‌های بین‌المللی که آمریکا در بیشتر موارد بخشی از مشکل بوده تا راه حل، باعث شده دولت ترامپ فهرستی طولانی از چنین تلاش‌های ناکامی در کارنامه هشت ماه گذشته خود داشته باشد.
نگاهی فهرست‌وار به برخی از این پرونده‌ها مشخص می‌کند که ورود پرزرق و برق و پرسروصدای ترامپ به مسئله قفقاز جنوبی هم به دشواری همان پروژه‌هایی خواهد بود که آمریکای تحت ریاست ترامپ در دیگر نقاط جهان در آنها مداخله کرده است.
صلح در غزه: از وعده به فاجعه انسانی
ترامپ در جریان کمپین انتخاباتی خود مدعی شد که می‌تواند صلحی پایدار در غزه برقرار کند. او بعد از روی کار آمدن از طرح‌های مبهمی سخن گفت که به ادعای او می‌تواند این منطقه را به «ریویرای خاورمیانه» تبدیل کند.
ترامپ در دیدار با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ایده جابجایی اجباری فلسطینیان غزه به کشورهای همسایه مانند مصر و اردن و کنترل بلندمدت غزه توسط آمریکا را مطرح کرد.
این طرح نه‌تنها با مخالفت شدید کشورهای عربی، از جمله مصر، اردن و عربستان سعودی مواجه شد، بلکه حتی متحدان غربی آمریکا مانند آلمان و فرانسه نیز آن را نقض حقوق بین‌الملل و راه‌حل دو کشوری دانستند.
در عمل، این پیشنهاد به جای صلح، به تشدید بحران انسانی در غزه منجر شد. اسرائیل، به جای پذیرش آتش‌بس پایدار، از طرح اشغال کامل غزه سخن می‌گوید، و تلاش‌های دیپلماتیک آمریکا در شورای امنیت با وتوی مکرر قطع‌نامه‌های آتش‌بس ناکام مانده است.
صلح 24 ساعته در اوکراین
یکی از برجسته‌ترین ادعاهای ساده‌لوحانه ترامپ، پایان دادن به جنگ اوکراین در عرض 24 ساعت از طریق مذاکره با ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی بود.
با این حال، پس از گذشت بیش از هشت ماه از حضور او در کاخ سفید، نه‌تنها صلحی برقرار نشده، بلکه درگیری‌ها تشدید شده است. علت اصلی تشدید درگیری‌ها هم آمریکا و همپینانان اروپایی آن بوده اند که با ارسال موشک‌های پاتریوت به اوکراین و افزایش حمایت‌های مالی، تکنولوژیکی و نظامی ناتو در این راه گام نهاده‌اند. این کمک‌ها نشان‌دهنده چرخش 180 درجه‌ای ترامپ از وعده صلح به ادامه سیاست‌های جنگ‌طلبانه دولت بایدن است.
مذاکرات دیپلماتیک، از جمله دیدار نماینده ویژه آمریکا با پوتین در مسکو، به دلیل ساده‌انگاری ترامپ در تقلیل جنگ به یک مناقشه دوطرفه بین مسکو و کی‌یف، به بن‌بست رسیده است. این ناکامی نشان‌دهنده عدم درک او از پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی و نقش ناتو به‌عنوان مخاطب اصلی روسیه در این بحران است.
ادعاهای ناکام درباره کانال پاناما و سوئز
ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری خود، با تمرکز بر کانال‌های پاناما و سوئز، خواستار عبور رایگان کشتی‌های آمریکایی و افزایش نفوذ ایالات متحده بر این آبراه‌های استراتژیک شده است. او از ابزارهایی مانند دستور به وزیر امور خارجه، فشار دیپلماتیک از طریق سفر وزیر دفاع، و تشدید اقدامات نظامی استفاده کرده است.
با این حال، این تلاش‌ها با مقاومت شدید پاناما و مصر مواجه شده و فقدان توجیه قانونی برای برخی ادعاها، به‌ویژه در مورد سوئز، انتقادات گسترده‌ای را برانگیخته است. تلاش‌های ترامپ تا کنون نتیجه‌ای نداشته‌اند و به نظر نمی‌رسد در آینده هم به نتیجه خاصی ختم شود.
طرح‌های توسعه‌طلبانه شکست‌خورده: کانادا و گرینلند
ترامپ بارها ایده‌های غیرواقع‌بینانه‌ای مانند الحاق کانادا به‌عنوان ایالت پنجاه‌ویکم آمریکا یا خرید گرینلند مطرح کرده بود. این پیشنهادها با واکنش تند مقامات کانادایی، از جمله جاستین ترودو، و رد قاطع دانمارک مواجه شدند. اعمال تعرفه‌های تجاری علیه کانادا نیز به تلافی‌جویی دیپلماتیک و اقتصادی منجر شد و در نهایت ترامپ مجبور به عقب‌نشینی شد.
ادعای دونالد ترامپ درباره اجاره کریدور زنگزور و تغییر نام آن به «مسیر ترامپ» به نظر می‌رسد تکرار همان الگوی ساده‌انگارانه و غیرواقع‌بینانه‌ای است که در پروژه‌های ناکام پیشین او، از غزه و اوکراین گرفته تا کانال پاناما و گرینلند، مشاهده شده است.
این ادعا همان‌طور که گفته شد با موانع جدی ژئوپلیتیکی از جمله مخالفت ایران، ارمنستان و احتمالاً روسیه و همچنین پیچیدگی‌های دیپلماتیک و حقوقی مواجه است.
انتهای پیام/
