مأموریت خطیری که با کمبود بودجه دست و پنجه نرم میکند
بنیاد بوعلی سینا، حافظ میراث یکی از بزرگترین اندیشمندان جهان، با چالش‌های مالی مواجه است. قائم‌مقام این بنیاد در گفت‌وگو با تسنیم درهمدان از کمبود بودجه و نیاز مبرم به همکاری گسترده‌تر نهادهای ملی خبر داد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از همدان، بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، به عنوان حافظان میراث یکی از بزرگترین اندیشمندان تاریخ ایران و جهان، همواره در تلاش است تا با اجرای مأموریت‌های خود، نام و آثار ابن سینا را زنده نگه دارد. از تصحیح انتقادی کتاب ارزشمند قانون تا برگزاری همایش‌های تخصصی و نشست‌های عمومی، این بنیاد کوشیده است تا در عین حفظ اصالت علمی، گام‌هایی برای معرفی هرچه بیشتر این دانشمند برجسته به نسل‌های جدید بردارد. با این حال، چالش‌هایی مانند کمبود بودجه و نیاز به همکاری گسترده‌تر نهادهای ملی، مسیر پیش رو را دشوار کرده است.
توکل دارایی، قائم مقام بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا در گفت‌وگو با تسنیم به تشریح فعالیت‌ها، دستاوردها و دغدغه‌های این مجموعه پرداخته و بر ضرورت نگاهی فراگیر برای حفظ میراث سینوی تأکید میکند. در این گفت‌وگو، توکل دارایی، قائم‌مقام پرتجربه بنیاد که از بدو تأسیس همراه این مجموعه بوده، ابعاد مختلف فعالیت‌های بنیاد مورد بررسی قرار گرفت.
وی در این گفت‌وگوی صمیمانه، به تشریح دقیق اقدامات گذشته، برنامه‌های جاری و چشم‌اندازهای آتی این نهاد پرداخته است که در ادامه میخوانید.
تسنیم: مهمترین مأموریت بنیاد بوعلی سینا درحال حاضر چیست؟
دارایی: شرح وظایف مشخصی در اساسنامه بنیاد درج گردیده که ما متناسب با بودجه و امکانات موجود، آنها را عملیاتی و اجرایی می‌نماییم.بزرگداشت مقام و شخصیت ابن سینا به عنوان یک هدف اساسی و رکن اصلی، از جمله مهمترین مأموریت‌های بنیاد محسوب می‌شود. این مهم از طریق چاپ و انتشار آثار و رساله‌های ایشان محقق می‌گردد. همچنین، بنیاد می‌تواند متناسب با امکانات خود به سایر مفاخر ملی ایران نیز بپردازد، اما شرح وظیفه اصلی آن در حوزه ابن سینا متمرکز است.
تمرکز بر بزرگداشت ابن سینا از طریق چاپ آثار و رساله‌ها
تسنیم: تاکنون بنیاد در راستای بزرگداشت ابن سینا چه فعالیت‌هایی داشته است؟
دارایی: فعالیت‌های بنیاد در راستای بزرگداشت ابن سینا در قالب‌های متنوعی صورت می‌گیرد، از جمله میتوان به چاپ و نشر آثار و پایگاه اطلاع‌رسانی و فضای مجازی که به‌روزرسانی پایگاه اطلاع‌رسانی و فعالیت در فضای مجازی که از زیرشاخه‌های اصلی فعالیت‌های بنیاد محسوب می‌شود اشاره کرد. به عنوان مثال، ارسال پیامک‌های هفتگی که اخیراً پیامک شماره 400 آن ارسال شده و نشان‌دهنده استمرار این فعالیت برای حدود شش تا ده سال است.
همچنین برگزاری همایش‌های مرتبط با ابن سینا، مراسم بزرگداشت و ادای احترام به ابن سینا در روز تولد ایشان، که در همدان برگزار می‌شود، از بنیاد آغاز شده و اکنون به عنوان شرح وظیفه اصلی دانشکده علوم پزشکی همدان شناخته می‌شود. ما نیز همراه با شهرداری و سایر نهادهای استانی در این مراسم مشارکت داریم. صبح روز یکم شهریور ماه، مراسم اصلی معمولاً توسط دانشکده علوم پزشکی همدان برگزار می‌گردد و ما نیز همایش‌های جانبی را برگزار می‌کنیم.دو سال پیش هفته ملی ابن سینا از یکم تا هفتم شهریور ماه برگزار شد. امسال، با توجه به شرایط جنگ تحمیلی12روزه، کارها را قدری کند کرده است، پیشنهاد ما برگزاری هفته جهانی ابن سینا از 26 مرداد تا یکم شهریور است.
این پیشنهاد به دو دلیل مطرح شده است: جلوگیری از تداخل با هفته دولت و تطابق با تاریخ واقعی تولد ابن سینا که بر اساس تقویم، 26 مرداد یا 17 آگوست و 16 آگوست طبق برخی تقویم‌های میلادی به دلیل کبیسه بودن است و این تاریخ مورد تأیید یونسکو نیز می‌باشد. همانطور که در تقویم رسمی نیز قید شده، روز 26 مرداد به عنوان روز بزرگداشت ابن سینا ثبت شده و نه تولد ابن سینا، که نشان‌دهنده رویکرد تسامح‌آمیز به این تاریخ است. کشورهای دیگر نیز بزرگداشت ابن سینا را از این روز آغاز و تا روز تولد ایشان ادامه می‌دهند.
ازطرفی با وجود تعطیلی دانشگاه‌ها و تبعات شرایط موجود که موجب تأخیر در برخی کارها شده، قطعاً مراسم روز تولد ابن سینا امسال در همدان برگزار خواهد شد و همایشی در این خصوص خواهیم داشت.
تسنیم: بنیاد بوعلی توسط چه کسی مدیریت می‌شود؟
دارایی: در دوره جدید مدیریت بنیاد، جناب آقای دکتر انشاالله رحمتی به عنوان ریاست بنیاد معرفی شده‌اند. ایشان از ابن سیناپژوهان برجسته و فیلسوفی باتجربه و شناخته‌شده در حوزه ابن سینا هستند که قریب به 20 سال سابقه عضویت در شورای علمی بنیاد را نیز دارا می‌باشند و از مفاخر بومی استان همدان محسوب می‌شوند.
ایشان که چند ماهی است مسئولیت ریاست بنیاد را بر عهده گرفته‌اند، برنامه‌هایی را به هیئت امنا ارائه داده‌اند که در جلسه هفته گذشته هیئت امنا مورد بررسی قرار گرفت و حمایت‌هایی برای تحقق آنها صورت پذیرفت.
برگزاری همایش‌های فصلی در سطح ملی و استانی
تسنیم:لطفا بفرمایید برنامه های آتی بنیاد چیست؟
دارایی: مقرر گردیده است که فصلی یک همایش متوسط یا ملی یا استانی برگزار شود. از اسفند ماه سال گذشته یک همایش در تهران برگزار شد. این همایش‌ها صرفاً محدود به همدان نخواهد بود، زیرا بنیاد رویکردی گسترده و ملی به ابن سینا دارد و تمرکز آن تنها بر همدان نیست. همدان جایگاه و پایگاه خود را به عنوان حکمت سینوی حفظ خواهد کرد.
در ادامه برنامه‌های پیش‌بینی شده بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، همایش از شفا تا قانون در بهار گذشته با همکاری دانشگاه علوم پزشکی همدان، مجمع فلاسفه ایران و چندین دستگاه فرهنگی دیگر در تهران برگزار شد. همایش بزرگداشت ابن سینا نیز طبق روال در تاریخ یکم شهریور ماه برگزار خواهد شد. برای فصول پاییز و زمستان نیز برگزاری دو همایش دیگر در نظر گرفته شده است که هنوز محل برگزاری آنها قطعی نشده است. ممکن است یکی از این همایش‌ها در آبان ماه و مصادف با روز جهانی فلسفه برگزار گردد.
علاوه بر همایش‌های فصلی، مقرر شده است که یک نشست ماهانه تحت عنوان حکمتانه به صورت مختصرتر و تخصصی‌تر در همدان برگزار شود. این نشست‌ها با حضور سخنرانان متخصص و علاقه‌مندان برگزار می‌گردد. تاکنون دو پیش‌نشست از این سلسله نشست‌ها برگزار شده است؛ یکی در ایام نوروز همزمان با ماه مبارک رمضان و دیگری در هفتم خرداد ماه، همزمان با یکی از همایش‌ها، که به عنوان اولین نشست رسمی حکمتانه در سالن ارشاد برگزار گردید. برگزاری نشست تیرماه به دلیل شرایط کنونی متوقف شد، اما امید است که در مرداد ماه امکان برگزاری آن فراهم شود. این نشست‌ها از جمله برنامه‌های اصلی بنیاد هستند، چرا که همایش اصلی بزرگداشت ابن سینا در یکم شهریور نیز نزدیک است.
همچنین، سلسله نشست‌های نقد ماهانه نیز عمدتاً در تهران برگزار خواهد شد. دلیل انتخاب تهران به عنوان محل برگزاری این نشست‌ها، تعداد بیشتر ابن سیناپژوهان در پایتخت و سهولت دسترسی و کاهش هزینه‌های مربوط به ایاب و ذهاب سخنرانان و منتقدین از تهران به همدان است. به عنوان مثال، در همکاری با مرکز فرهنگی شهر کتاب در تهران، مقرر است که کتاب‌های نگاشته شده در مورد ابن سینا، اعم از شرح آثار ایشان یا نقد و بررسی مباحث مرتبط با حکمت و پزشکی سینوی، مورد نقد و بررسی قرار گیرند. این نشست‌ها با حضور نویسندگان و منتقدین برگزار شده و در هر ماه یک یا دو کتاب معرفی و بررسی خواهد شد.
در کنار این فعالیت‌ها، چاپ و نشر آثار نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لازم به ذکر است که انتشار کتاب‌های ابن سینا بر اساس یک قاعده علمی و مدرن به نام تصحیح علمی و انتقادی صورت می‌گیرد. این فرآیند شامل جمع‌آوری نسخه‌های خطی موجود از آثار ابن سینا مانند کتاب قانون که هزاران نسخه از آن در سراسر جهان موجود است و ممکن است قدمت آنها از قرن 11 و 12 میلادی تا نسخه‌های نزدیک به عصر ابن سینا متغیر باشد، مقابله و مقایسه آنها با یکدیگر است. اغلب مشاهده می‌شود که جملات یا کلماتی در نسخه‌های مختلف با هم همخوانی ندارند و ممکن است تفاسیر متفاوتی را ارائه دهند.
تیم‌های متخصص با استفاده از قواعد خاص، این نسخه‌ها را کنار هم قرار داده و متنی منقح و علمی ارائه می‌دهند که نزدیک‌ترین حالت به اصل گفته‌ها و تألیفات ابن سینا باشد. متأسفانه، این نوع تصحیح علمی و انتقادی به صورت جامع در کشور ما انجام نشده است. این کار بسیار زمان‌بر بوده و نیازمند بودجه قابل توجهی است و متخصصان محدودی در کشور قادر به انجام آن هستند.
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، طبق توافقی که 15 سال پیش صورت گرفته، بخش فلسفی این تصحیحات را بر عهده گرفته است. از مجموع حدود 200 رساله منسوب به ابن سینا که تقریباً 120 مورد آن به ایشان منتسب است، این مؤسسه تاکنون چهار یا پنج کتاب در حوزه فلسفه منتشر کرده است. بخش پزشکی این آثار که شامل حدود 20 کتاب است مانند کتاب القانون که شاید نام آن بیشتر به گوش رسیده باشد، توسط بنیاد بوعلی سینا بر عهده گرفته شده است.
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا علاوه بر کتب بزرگ، به چاپ آثار کوچک‌تر ابن سینا نیز می‌پردازد، از جمله آثاری که به زبان فارسی در حوزه پزشکی نگاشته شده‌اند، هرچند به اندازه قانون شهرت و اهمیت ندارند. در حال حاضر، ما تصحیح انتقادی کتاب قانون را آغاز کرده‌ایم. تا به امروز، دو جلد از این مجموعه منتشر شده است. این نسخه‌ها دارای ویژگی‌های تخصصی هستند که شامل مقدمه‌هایی به زبان‌های عربی، فارسی و انگلیسی می‌شوند. مقدمه جلد اول را دکتر حسین نصر، از چهره‌های برجسته حکمت اسلامی، به رشته تحریر درآورده‌اند.
همچنین جلد سوم قانون در حال حاضر زیر چاپ است؛ البته با توجه به تعطیلات و مشکلات مربوط به چاپخانه، روند انتشار با کندی مواجه شده است. ماکت این کتاب نیز آماده شده و کار تصحیح آن به طور کامل انجام پذیرفته است. اگر بودجه کافی تأمین شود، این پروژه که اصلی‌ترین کار بنیاد در سال‌های اخیر بوده و از سال 1389-1390 آغاز شده، ادامه خواهد یافت. این یک کار بسیار دشوار است و دکتر حبیبی رنج زیادی برای آن متحمل شده‌اند.
کتاب‌های منتشر شده توسط انتشارات بنیاد، اثر ملی و بین‌المللی محسوب می‌شوند و مخاطبان جهانی دارند. به عنوان مثال، یکی از ابن سیناپژوهان برجسته در ژورنال داخلی دانشگاه کمبریج، مقاله‌ای انتقادی بر این اثر نگاشته و اشاره کرده بود که بهتر است به جای یک نفر، بیست نفر در تصحیح آن مشارکت داشته باشند. این امر نشان‌دهنده اهمیت و ویژگی‌های برجسته این آثار در میان سایر کتب مرتبط با ابن سینا است. اگرچه ممکن است امکانات ما برای کار جمعی گسترده فراهم نباشد و کار گروهی در ایران کمتر رایج است، اما ما این پروژه‌ها را به پیش می‌بریم.
همچنین، یک طرح جدید با عنوان دفاتر ابن سیناشناسی در دست اقدام است. این دفاتر به صورت موضوعی و بر اساس مباحثی که در آثار ابن سینا مطرح شده‌اند، تقسیم‌بندی می‌شوند. پیش از این، یک دفتر از این مجموعه به صورت آزمایشی منتشر شده بود. این طرح شامل مجموعه مقالات داخلی و خارجی است که یا به صورت سفارشی نگاشته می‌شوند و دارای هیئت داوری علمی سخت‌گیرانه هستند تا از اصالت و عدم انتشار قبلی آنها اطمینان حاصل شود، یا مقالات خارجی مرتبط با ابن سینا که به فارسی ترجمه می‌شوند. موضوعات این دفاتر بسیار متنوع هستند، از جمله ابن سینا و عرفان ، عرفان سینوی ، ابن سینا و فلسفه تحلیلی، ابن سینا و ریاضیات، ابن سینا و نجوم و موارد مشابه. این یک کار بسیار بدیع و نوآورانه است که در صورت تأمین بودجه، به دلیل هزینه‌های بالای پژوهش، اجرایی خواهد شد.
به عنوان مثال دیگری از فعالیت‌های انتشاراتی بنیاد، ما برای اولین بار پس از سال‌ها، ترجمه بخش موسیقی از آثار ابن سینا را به زبان فارسی انجام داده‌ایم. پیش از این، این اثر ترجمه نشده بود و متخصصان برای استفاده از آن مجبور بودند به زبان عربی تسلط داشته باشند. اما اکنون با تلاش‌هایی مانند همکاری با استاد انوار، این اثر ترجمه شده و در دسترس قرار گرفته است. این اقدامات نشان می‌دهد که ما به دنبال معرفی جنبه‌های مختلف نبوغ ابن سینا، از جمله دانش ریاضی او، به عموم مردم هستیم.
تسنیم:آیا بنیاد دوره های آموزشی برای عموم مردم برگزار میکند؟
دارایی:علاوه بر پروژه‌های پژوهشی و انتشاراتی، بنیاد فعالیت‌های روزمره متعددی نیز دارد. ما در آرامگاه ابن سینا میزبان دانش‌آموزان و مدارس هستیم. با همکاری سازمان میراث فرهنگی که از حمایت‌هایشان قدردانیم، پذیرای مهمانان و گردشگران داخلی و خارجی هستیم و برای آنها وقت و فرصت کافی صرف می‌کنیم. همچنین، هر ساله مبلغی بین 50 تا 100 میلیون تومان متغیر در سال‌های مختلف کتاب به مدارس و مراجعه‌کنندگان اهدا می‌کنیم. این میزان در مقایسه با وظیفه خطیر ما شاید اندک باشد، اما تلاش می‌کنیم تا این بخش از مسئولیت‌هایمان نیز مغفول نماند و فرهنگ و میراث ابن سینا به نسل‌های آتی منتقل شود.
همچنین در همایش‌های خود نیز به مخاطبانمان اهدای کتاب داریم. علاوه بر این، یک کتابخانه در محل بنیاد، واقع در خیابان پاستور، گردآوری شده است که اگرچه رسماً دایر نشده، اما حدود 7000 جلد کتاب تخصصی در آن موجود است. در صورت فراهم شدن شرایط لازم، قصد داریم این کتابخانه را به صورت رسمی در آرامگاه ابن سینا یا مکانی دیگر راه‌اندازی کنیم. در حال حاضر نیز علاقه‌مندان میتوانند از کتاب‌های موجود در این مجموعه استفاده کنند.
تسنیم: مهمترین دستاورد اخیر بنیاد چیست؟
دارایی: قطعاً میتوان به تصحیح علمی و انتقادی کتاب القانون اشاره کرد. این پروژه کار بسیار مهمی است که مورد توجه محافل داخلی و خارجی قرار گرفته و ما آن را یک کار بزرگ می‌دانیم که پیش از این به تعویق افتاده بود. اگرچه دستگاه‌های بهداشتی، مانند وزارت بهداشت، می‌توانستند مسئولیت این کار را بر عهده بگیرند، اما این وظیفه به ما محول شد و ما با بودجه‌ای اندک، این پروژه را به سرانجام رسانده‌ایم.
این یک گام مهم در فعالیت‌های ماست و امیدواریم بتوانیم سرعت بیشتری به آن ببخشیم تا هر پنج جلد کتاب منتشر شود.
کمبود بودجه؛ مانع اصلی در پروژه‌های پژوهشی و انتشاراتی
تسنیم: بزرگترین چالش پیش روی بنیاد بوعلی سینا چیست؟
دارایی: به نظر من، بزرگترین چالش پیش روی بنیاد در حفظ و نشر میراث ابن سینا، کمبود بودجه است. با بودجه‌های فعلی، انجام این کارها تقریباً غیرممکن است. باید توجه داشت که کار پژوهشی در مورد ابن سینا را میتوان از دو منظر نگریست نخست ابن سینا به عنوان بخشی از تاریخ فلسفه و تاریخ پزشکی است که این رویکرد معمولاً در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی دنبال می‌شود. دوم، ابن سینا به عنوان یک فیلسوف زنده و معاصر است. ابن سینا نه تنها در ایران که دارای سنت فلسفی سینوی است، بلکه در جهان امروز نیز حرف برای گفتن دارد. فلسفه ما بدون ابن سینا قابل تصور نیست؛ حتی اندیشمندانی چون سهروردی و ملاصدرا نیز در بسیاری از جملات خود از ابن سینا تأثیر پذیرفته‌اند.
کارهایی که در مورد ابن سینا انجام نشده است، نیازمند زمان، بودجه و امکانات فراوان است. حتی اگر بودجه کافی نیز تخصیص یابد، تکمیل یک کتاب ممکن است پنج سال به طول انجامد. به عنوان مثال،
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، پس از 15 سال کار، تنها پنج کتاب را منتشر کرده است، در حالی که بسیاری از کتاب‌های دیگر تنها 10 یا 20 درصد پیشرفت داشته‌اند. این فرآیند زمان‌بر است. در اروپا، برای ارسطو، هر کشوری چندین ویرایش جدید را انجام می‌دهد و اتحادیه اروپا نیز در این زمینه فعال است.
به عنوان نمونه، شفای ابن سینا شامل 20 بخش یا کتاب است. بخش ریاضی آن به تنهایی چهار کتاب را شامل می‌شود. بخش الهیات شفا که شاید حدود یک بیستم از کل اثر باشد، یکی از مهمترین بخش‌هاست. یک پژوهشگر در یکی از دانشگاه‌های ایتالیا از بخش پژوهشی اتحادیه اروپا مبلغ 1.2 میلیون یورو فقط برای تصحیح بخش الهیات شفا دریافت کرده بود. او به ایران و کشورهای دیگر سفر کرد و در همایش‌ها شرکت کرد، تنها برای اینکه آن بخش را تصحیح کند.
کاری که ما در اینجا انجام می‌دهیم، یعنی تصحیح انتقادی، با همان استانداردهای بالا نیازمند بودجه قابل توجهی است. قطعاً این کار نیازمند بودجه و همچنین افراد توانمند است. در حال حاضر، ادعاهای زیادی در مورد ابن سینا و محل تولد و زندگی او مطرح می‌شود، اما ابن سیناپژوهی یک حوزه تخصصی است که نیازمند رویکرد تطبیقی و پژوهش‌های عمیق است. کارهای زیادی در اروپا و همچنین توسط دانشمندان داخلی در حوزه ابن سینا صورت گرفته است، اما واقعاً باید بودجه کافی در اختیار این متخصصان قرار گیرد.
در واقع، اگر بخواهیم تمام کتاب‌های ابن سینا را به شیوه تصحیح انتقادی منتشر کنیم، حتی با دو برابر زمان فعلی، یعنی 40 سال دیگر هم این کار به اتمام نخواهد رسید. این امر مستلزم یک نگاه ملی و همکاری همه‌جانبه است. مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه و بنیاد باید در کنار یکدیگر عمل کنند و با افتخار اعلام کنیم که در ایران، کتب ابن سینا یک بار به صورت انتقادی تصحیح شده‌اند. حتی در حال حاضر طرح ترجمه جدید القانون را در دست داریم که به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای، امکان‌پذیر نیست. ترجمه فعلی قانون که توسط مرحوم حجازی انجام شده، ایراداتی دارد و برخی معتقدند که باید توسط پزشکان متخصص انجام شود و با پزشکی مدرن تطبیق یابد. با این بودجه‌های موجود، این امر به هیچ وجه عملی نیست. من چندین جلسه با متخصصین برگزار کرده‌ام و بودجه‌های پیشنهادی آنها بسیار بالاست. به عنوان مثال، یک پزشک متخصص برای انجام این کار باید از مطب خود دست بکشد و نیاز به درآمد کافی دارد. در غیر این صورت، این بودجه‌ها صرفاً هدر می‌رود.
اگر استان واقعاً به این موضوع اهمیت می‌دهد، باید نگاه جامع‌تری داشته باشد. البته باید اذعان کرد که بنیاد بوعلی سینا صرفاً یک نهاد پژوهشی نیست. هیئت امنای بنیاد معتقد است که وظیفه پژوهش‌های آکادمیک بر عهده دانشگاه‌ها، مانند دانشگاه بوعلی سینا یا دانشگاه تهران است. این به آن معنا نیست که تمام پژوهش‌های ابن سینا باید توسط بنیاد انجام شود؛ این دیدگاه مورد قبول نیست. اما حفظ آثار و کرامت میراث ابن سینا، که بخشی از هویت ایرانی ماست، وظیفه بنیاد است.
ما در حد وظایف خود، هماهنگی‌هایی را انجام می‌دهیم، اما به زبان عامیانه، قدرت الزام دانشگاه‌ها به انجام کاری خاص را نداریم. هر دانشگاهی کار خود را انجام می‌دهد. اگر فعالیتی با کار ما همپوشانی داشته باشد، ما با آنها همکاری می‌کنیم. به عنوان مثال، برای آبان ماه پیشنهاد شده است که همایش ملی اخلاق پزشکی در تهران توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران و همدان برگزار شود و بنیاد نیز در این زمینه همکاری خواهد کرد. این همایش به بررسی اخلاق پزشکی و پرستاری در سنت ابن سینا و میراث او خواهد پرداخت. ما در گذشته نیز چنین همکاری‌هایی داشته‌ایم؛ به عنوان مثال، هزاره تألیف کتاب قانون را با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه بوعلی سینا و استانداری برگزار کردیم که با استقبال بسیار خوبی همراه بود.
با بودجه‌های موجود و افزایش سرسام‌آور هزینه‌ها، انتشار حتی یک کتاب بالای 500 میلیون تومان هزینه دارد. برای چاپ هزار نسخه از یک کتاب، بین 300 تا 400 میلیون تومان لازم است. کتابی که در حال حاضر زیر چاپ است، نیازمند حدود سه میلیارد تومان بودجه است. تأمین حقوق و دستمزد و نیروی انسانی نیز چالش دیگری است. البته ما به دنبال استخدام نیروی ستادی جدید نیستیم و کارها را به صورت برون‌سپاری به دانشمندان و محققان می‌دهیم، اما این خود هزینه‌های گزافی دارد. این موارد نیازمند اهمیت قائل شدن از سوی استان و یک رویکرد ملی است.
دانشگاه‌های ما، به ویژه دانشگاه‌های علوم پزشکی، باید در بحث القانون پای کار بیایند و به آن کمک کنند، نه اینکه فقط دو نسخه از آن را خریداری کنند. آنها باید پشتیبان این پروژه باشند. ممکن است مسئول بعدی در دانشگاه، علاقه یا مسئولیتی در این زمینه نداشته باشد. کاری که ما انجام می‌دهیم، در واقع برای دانشگاه علوم پزشکی و به عنوان پایه و اساس اصلی طب سنتی یا ایرانی ماست. متأسفانه ما یک نسخه صحیح و حسابی از آن نداریم. نسخه جدید عربی قانون ، به صورت کاملاً علمی و امروزی پژوهش شده است.
تسنیم: جلد جدید کتاب القانون چه ویژگی هایی دارد؟
دارایی: کتاب القانون فی الطب ابن سینا به دلیل نبوغ فوق‌العاده و حافظه بی‌نظیر مؤلف، توانسته است تمام علم پزشکی دنیا را در یک دایرةالمعارف جامع، دسته‌بندی شده و فشرده گردآوری کند و در رقابت با سایر آثار، جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. این اثر به قدری خلاصه و دقیق است که هر جمله آن نیازمند تفسیر است. ابن سینا قصد نداشته کتابی حجیم بنویسد، اما همین اثر فشرده، جایگزین صدها کتاب پزشکی دیگر شده است. هر دانشجوی پزشکی با مطالعه قانون ، آن را برای خود کافی می‌دانسته است.
در ویرایش جدید قانون که توسط بنیاد بوعلی سینا منتشر شده است، ما رویکرد آموزشی را حفظ کرده‌ایم. با وجود اینکه متن اصلی عربی است، اما با استفاده از فهرست‌های جامع و کاربرپسند به زبان امروز، حتی کسانی که با ابن سینا آشنایی قبلی ندارند نیز میتوانند به راحتی از آن استفاده کنند.کتاب را به گونه‌ای تنظیم کرده‌ایم که برای پژوهش‌های دانشگاهی و کارهای تحقیقاتی نیز قابل استفاده باشد.
این تغییرات، نشان‌دهنده نگاه ما به کتاب به عنوان یک ابزار آموزشی و پژوهشی است، نه صرفاً اثری برای قرار دادن بر روی طاقچه. ما از فونت و اندازه مناسب استفاده کرده‌ایم تا چشم کاربر خسته نشود. همچنین، با افزودن پرانتزها و فاصله‌ها، سعی کرده‌ایم تا متن را از حالت زمخت خارج کرده و خوانایی آن را افزایش دهیم. این موارد، مانند تقسیم‌بندی مطالب و توضیحات اضافی که در متن اصلی ابن سینا وجود ندارد، باعث شده است که هر خط از کتاب مانند دو یا سه خط تفسیر شود و درک آن برای خواننده آسان‌تر گردد.
هدف ما این بوده است که یک کتاب جامع و استاندارد ارائه دهیم تا اگر کشورهایی مانند ازبکستان یا روسیه بخواهند آن را به زبان خود ترجمه کنند، این نسخه را به عنوان معیار و مرجع قرار دهند.
تسنیم: آیا بنیاد بوعلی سینا دولتی است؟
دارایی: بنیاد بوعلی سینا توسط دولت تأسیس شده و مانند سایر مراکز، موظف به انجام وظایف خود است. با وجود اینکه برخی به اشتباه تصور می‌کنند بنیاد غیردولتی و شخصی است، اما حقیقت این است که بنیاد کاملاً دولتی است. حتی وزرا نیز عضو هیئت امنای آن هستند. این ساختار برای استقلال بنیاد و عدم وابستگی آن به یک نهاد خاص ایجاد شده و قید غیرانتفاعی در اساسنامه نیز به این معناست که سودی برای شخص ندارد.
اخیراً یک فروشگاه نیز در آرامگاه بوعلی سینا راه‌اندازی کرده‌ایم. سود حاصل از فروش اقلام این فروزشگاه که بیشتر مجسمه ویادبود است به خود بنیاد باز می‌گردد و صرف حمایت از چاپ کتاب‌ها می‌شود، هرچند انتظار سودآوری زیادی نداریم. هدف اصلی این فروشگاه، آشنایی بازدیدکنندگان با مفاخر ملی است. از آنجایی که دولت بنیاد را تأسیس کرده و پشتیبان آن است، نگاه‌ها باید متفاوت باشد.
نیاز به همکاری ملی و حمایت نهادهای دولتی
تسنیم: تعامل مسئولان استانی با بنیاد بوعلی سینا چگونه است؟
دارایی: متأسفانه، ما با تغییر استانداران نیز با مشکلاتی مواجه هستیم. به عنوان مثال، در گذشته یک استاندار درخواست تغییر نامی را داشت که هزار سال است به آن حکمت سینوی می‌گویند، اما ما تأکید کردیم که این امکان‌پذیر نیست. با این حال، استانداران نیز حمایت‌هایی داشته‌اند. در گذشته، در همایش‌های بین‌المللی که با حضور رئیس‌جمهور برگزار می‌شد، جایزه بین‌المللی 100 هزار دلاری اهدا می‌کردیم البته ارزش دلار آن زمان با امروز متفاوت بود. در این همایش‌ها، دست‌کم 100 مقاله درجه یک، از داخل و خارج کشور، در یک کنفرانس سه روزه ارائه می‌شد واین 100هزار دلار به پنج نفر اهدا گردید. این فعالیت‌ها کارهای جانبی هستند و اگرچه مهم‌اند، اما کار اصلی و اولویت ما، انتشار کتاب‌هایی نظیر القانون است. حتی اگر بودجه‌ای برای کارهای جانبی نباشد، این پروژه اصلی متوقف نخواهد شد، زیرا این کتاب‌ها باقی می‌مانند.
برنامه‌های ویژه روز بوعلی سینا
تسنیم:بنیاد برای روز بوعلی سینا چه برنامه ای دارد؟
دارایی: برای روز بوعلی سینا در یکم شهریور، بنیاد قصد دارد یک همایش برگزار کند. اگرچه هنوز جزئیات همکاری با دستگاه‌های دیگر به طور کامل مشخص نشده است، اما قطعاً این همایش در همدان برگزار خواهد شد. احتمال جابجایی تاریخ همایش به دلیل تداخل با تعطیلات رحلت پیامبر و شهادت امام رضا در تقویم امسال وجود دارد، اما این تصمیم‌گیری نهایی توسط ستاد استانی انجام خواهد شد.
علاوه بر این، ما نگاه ملی نیز به این رویداد داریم و در صورت آمادگی دستگاه‌های همکار، قصد داریم از 26 مرداد ماه که تاریخ واقعی تولد ابن سینا است تا یکم شهریور، مجموعه‌ای از برنامه‌های ملی را برگزار کنیم. دانشگاه علوم پزشکی و اداره کل ارشاد نیز در این مسیر به یاری ما خواهند شتافت.
تسنیم: با توجه به تأکید اخیر هیئت رئیسه بنیاد ایران‌شناسی مبنی بر لزوم عمومی‌تر کردن معرفی ابن سینا، بنیاد چه برنامه هایی را درنظر دارد؟
دارایی: یکی از این برنامه‌هایی که در دست اجرا است، نشست‌های ماهانه حکمتانه است که پیش‌تر به آن اشاره شد. این نشست‌ها با رویکرد عمومی برگزار می‌شوند.
همچنین در خصوص دوره‌های آموزشی برای عموم مردم، باید توجه داشت که میراث ابن سینا در بسیاری از جنبه‌ها، به ویژه در بخش پزشکی، یک مبحث تخصصی است. در حوزه طب ایرانی و دارو و درمان، بنیاد به طور مستقیم دخالتی ندارد، زیرا این امر وظیفه دانشگاه‌های علوم پزشکی است که دارای صلاحیت علمی و تخصصی هستند. البته در حد توان خودمان، کلاس‌های آموزشی برگزار کرده‌ایم و در سال‌های گذشته نیز داشته‌ایم.به عنوان مثال، در تهران کلاس‌های متن‌خوانی قانون با همکاری دانشگاه شاهد و به سرپرستی آقای دکتر حبیبی برگزار شده است. این کلاس‌ها برای افرادی که امکان سفر به همدان را نداشتند، فرصتی برای آشنایی با این اثر فراهم کرده است. در واقع، برخی از کارهای ما لزوماً توسط خودمان انجام نمی‌شود؛ بلکه با همکاری و استفاده از ظرفیت‌ها و امکانات سایر مراکز که در زمینه ابن سینا فعالیت می‌کنند، این مهم صورت می‌گیرد. ما این مراکز را تشویق، کمک مالی و مشارکت می‌کنیم.
عمومی‌تر کردن بحث ابن سینا یک کار ملی است. در حال حاضر، ما بیشتر در شهر همدان فعالیت‌های عمومی نظیر میزبانی از دانش‌آموزان و برگزاری سخنرانی‌ها را انجام می‌دهیم. حضور مهمانان از خارج از همدان، هزینه‌های بیشتری را به همراه خواهد داشت. با این حال، با اهدای کتاب به مراجعه‌کنندگان و دانش‌آموزان که تاکنون چندین هزار جلد کتاب اهدا شده است، تلاش می‌کنیم تا این میراث به دست نسل جوان برسد و فرهنگ ابن سینا ترویج یابد. دانش‌آموزان در مراسم شرکت می‌کنند و کتاب دریافت می‌کنند.
از طرفی بازدیدکنندگان ما تنها مختص به همدان نیستند. به صورت تصادفی از شهرهای مختلف، به آرامگاه ابن سینا می‌آیند. واقعیت این است که قرار گرفتن بنیاد در محل آرامگاه، به عمومی‌تر شدن حضور و آشنایی مردم با ابن سینا کمک زیادی کرده است.
در عین حال، بحث عمومی‌تر شدن معرفی ابن سینا می‌تواند شامل تولید آثاری باشد که برای عموم مردم نوشته شده‌اند. این کار لزوماً نباید توسط بنیاد انجام شود. من خودم کتابی دارم که نمونه خوبی از این نوع آثار است. این کتاب، اثری طنزآمیز درباره ابن سینا، رازی، ابوریحان و دیگر بزرگان است که برای کودکان نوشته شده. من این کتاب را برای فرزندم برده بودم و او که کلاس چهارم ابتدایی است، با خواندن آن می‌خندید. خودم هم آن را دو بار خواندم؛ بسیار زیبا نوشته شده است. ما این کتاب را از یک ناشر تهیه کرده‌ایم و در همایش‌ها توزیع می‌کنیم. این خود یک نوع عمومی کردن ابن سینا در قالب‌های مختلف است.
البته، ساخت یک سریال تلویزیونی درباره ابن سینا، نیازمند بودجه هزار میلیارد تومانی است که از عهده ما خارج است و بارها هم این موضوع را اعلام کرده‌ایم. ما در حوزه فرهنگ‌سازی نیز فعالیت‌هایی داشته‌ایم. به عنوان مثال، اطلاعات دقیقی در مورد تعداد مدارسی که در ایران به نام ابن سینا هستند، جمع‌آوری کرده‌ایم؛ کاری که حتی وزارت آموزش و پرورش نیز چنین آماری ندارد. ما با تک‌تک مدیران کل آموزش و پرورش سراسر کشور مکاتبه داشته‌ایم تا این اطلاعات را گردآوری کنیم.
قدیمی‌ترین مدرسه‌ای که در دوره جدید به نام ابن سینا نامگذاری شده، فکر می‌کنم در شیراز یا مرودشت است که سابقه بیشتری حتی از مدارس همدان دارد. مدارس دیگری نیز در جلفا، ارومیه و نقاط دیگر کشور با تعداد دانش‌آموزان کم گاهی حتی 50 نفر به نام ابن سینا وجود دارند. ما برای این مدارس، بسته‌های فرهنگی ارسال کرده‌ایم که این خود نیازمند بودجه است و می‌تواند کل فعالیت‌های ما را تحت‌الشعاع قرار دهد. اما این کار اصلی ما نباید به دلیل این فعالیت‌ها متوقف شود.
عمومی‌تر کردن ابن سینا یک کار ملی است. همانطور که آقای دکتر صالحی عضو هیئت امنا بنیاد بوعلی سینا به درستی و به طور کامل فرمودند، این مهم مستلزم فراهم آوردن مقدمات است. این مقدمات شامل بودجه و همچنین متخصصان مورد نیاز است. این یک کار ملی است و ما امیدواریم که در آینده، یک ستاد ملی برای هماهنگی این فعالیت‌ها با حضور دستگاه‌هایی که اعضای هیئت امنای ما هستند، تشکیل شود. در حال حاضر، اعضای هیئت امنای ما صرفاً در جلسات حضور دارند و در زمینه بودجه و امکانات به ما کمک نمی‌کنند، زیرا شرح وظیفه مالی برای ما ندارند. تنها وزارت ارشاد که رئیس هیئت امنا نیز هست، گاهی بودجه‌های کم و زیادی را به این کار اختصاص می‌دهد.
تسنیم: چگونه پژوهشگران جوان علاقمند به ابن سینا میتوانند با بنیاد همکاری کنند؟
دارایی: پژوهشگران میتوانند به صورت حضوری به بنیاد مراجعه کنند، اگر امکان مراجعه حضوری را ندارند ما حضور فعالی در شبکه‌های اجتماعی داریم.همچنین میتوانند به سایت ما مراجعه کنند این سایت بسیار به‌روز است.پژوهشگری که به دنبال اطلاعات باشد، قطعاً می‌تواند آنها را پیدا کند.به عنوان مثال، چند ماه پیش فردی از اتریش با ما تماس گرفت. او یک ایرانی بود که با پیگیری، شماره تلفن بنیاد را پیدا کرده بود. او به دنبال مقالاتی در زمینه طب قدیم ابن سینا بود تا به دوست ترک خود که در اتریش مشغول پژوهش در این زمینه بود، کمک کند. ما منابع زیادی را به او معرفی کردیم و راهنمایی‌های لازم را ارائه دادیم. این نمونه‌ای از ارتباطات و همکاری‌هایی است که ما به صورت روزمره با پژوهشگران از سراسر جهان داریم.
به نوعی میتوان گفت که همواره با پژوهشگران، چه دانشجویان داخل و چه اساتید خارج از کشور، همکاری داشته‌ایم. اگر نسخه‌ای از کتابی را در اختیار نداشته باشیم، راهنماییشان می‌کنیم تا آن را از مراکز دیگر تهیه کنند. همچنین، در صورت نیاز، مشاوره می‌دهیم یا آنها را به اعضای شورا و متخصصان بنیاد معرفی می‌کنیم تا راهنمایی‌های لازم را دریافت کنند. این‌ها بخشی از وظایف ما هستند که همواره انجام می‌شوند.
کسی که در این زمینه فعالیت میکند، خود دارای پیش‌زمینه‌ای قوی است. آنها میتوانند نتایج کارهای پژوهشی خود را در بنیاد ارائه دهند و ما با کمال میل از آنها استقبال می‌کنیم. برای همکاری‌های موردی، همایش‌ها و نشست‌ها نیز پذیرایشان هستیم. ما مشتاقانه منتظر کمک و همکاری نسل جوان هستیم. حتی ممکن است در آینده فرصتی برای همکاری بلندمدت و عضویت در بنیاد برای آنها فراهم شود. به عنوان مثال، ما معمولاً در همایش‌ها از دانشجویان برای کمک‌های اجرایی و علمی استفاده می‌کنیم. جالب اینجاست که این دانشجویان حتی پس از فارغ‌التحصیلی نیز ارتباط خود را با ما حفظ می‌کنند و در همایش‌های آتی به عنوان همکار اجرایی یا علمی حضور می‌یابند.
بنیاد از پژوهشگرانی که در زمینه ابن سینا کار کرده‌اند، استقبال میکند. ما کار آنها را معرفی خواهیم کرد و اطمینان می‌دهیم که پژوهش‌هایشان دیده شود. اگر پژوهشگر جوان باشد، برای رشد و پیشرفت نیاز به نقد و بررسی دارد. ما آنها را به جلسات خود دعوت می‌کنیم تا کارهایشان مورد بررسی قرار گیرد و حتی امکان چاپ و نشر آثارشان را فراهم می‌کنیم.
البته باید توجه داشت که بحث‌های علمی ماهیت تخصصی دارند. ما بارها با آثاری مواجه شده‌ایم که با ادعاهای بزرگی به بنیاد ارائه شده‌اند، اما در شورای علمی ما رد شده‌اند. دلیل این امر، عدم رعایت نگاه تخصصی به ابن سینا، یا وجود مواردی نظیر کپی‌برداری است که ما با این رویکرد به کارها نگاه نمی‌کنیم. اما از دانشجویان و دانشگاهیانی که به ابن سینا علاقه دارند، برای همکاری در همایش‌های علمی، فرهنگی و سایر فعالیت‌هایی که در توان ماست، استقبال می‌کنیم و آنها میتوانند در رشته‌های تخصصی خود به ما یاری رسانند.
مصاحبه از ملیکا قانعی
انتهای پیام/
