ترکیه به دنبال نفت و گاز آفریقا - بخش اول

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها در ترکیه، شاهد دعوت مکرر مقامات کشورهای آفریقایی به آنکارا و استانبول هستیم. در تازه‌ترین نمونه‌ها، مقاماتی از اتحادیه آفریقا، لیبی و آنگولا مهمان دولت اردوغان بودند و پیشبینی می‌شود که تعامل اقتصادی بین ترکیه و کشورهای قاره سیاه در چارچوب محور مهم سیاست خارجی «گشایش آفریقا»، بیشتر و بیشتر شود.

نگاهی به لیست اغلب مهمانان آفریقایی دولت ترکیه، نشان دهنده این است که کشورهای دارای بیشترین منابع نفت و گاز، در اولویت توسعه روابط سیاسی – اقتصادی آنکارا هستند.

به همین دلیل، ترکیه 10 کشور آفریقایی ثروتمند نفتی را در یک لیست ویژه گذاشته و در حال توسعه روابط با آنان به منظور استفاده از فرصت‌های نفتی و اقتصادی است.

با توجه به افزایش چشمگیر حضور سیاسی – اقتصادی و دفاعی – امنیتی ترکیه در قاره سیاه، در گزارش مفصلی و در دو بخش، تلاش می‌کنیم تا بخشی از مهمترین محورهای اهداف اقتصادی و به ویژه اهداف نفتی ترکیه در آفریقا بررسی کنیم:

ترکیه – آفریقا، یک تاریخچه کوتاه

«سیاست گشایش آفریقا» که با پذیرش ترکیه به عنوان عضو ناظر اتحادیه آفریقا (AU) در سال 2005 به اجرا درآمد و با مشارکت استراتژیک اتحادیه آفریقا در سال 2008 شتاب بیشتری گرفت و «سیاست مشارکت آفریقا» که از سال 2013 به اجرا درآمد، نقاط عطف مهمی در زمینه حضور دیپلماسی ترکیه در این قاره بودند.

در دوران امپراتوری عثمانی و پیش از جنگ جهانی نخست، توسعه روابط با اروپا و آسیا مهمترین ارکان سیاست خارجی دربار بود. اما پس از جنگ جهانی نخست، انحلال عثمانی و تاسیس جمهوری ترکیه در سال 1923 میلادی، رفته رفته اغلب کشورهای جهان به اهمیت تغییر مسیر روابط پی بردند.

به این ترتیب، ترکیه نیز پیکان سیاست خارجی خود را رو به قاره سیاه گرفت و نخستین سفارتخانه خود را در این قاره، در سال 1925 در قاهره افتتاح کرد. یک سال پس از آن نیز، اولین سفارت ترکیه در کشورهای جنوب صحرای آفریقا در آدیس آبابای اتیوپی افتتاح شد.

از دهه 1950 به بعد، زمانی که کشورهای آفریقایی شروع به استقلال خود از استعمارگران غربی کردند، افزایش فعالیت‌های دیپلماتیک ترکیه در این قاره مشاهده شد. ترکیه با افتتاح سفارتخانه‌هایی در لیبی، مراکش، تونس، سودان، نیجریه، سنگال، کنیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، سومالی و جمهوری آفریقای جنوبی بین سال‌های 1954 تا 1994، تعداد سفارتخانه‌های خود در آفریقا را به 12 افزایش داد. با این حال، روابط ترکیه به ویژه با کشورهای جنوب صحرای آفریقا در طول قرن بیستم محدود ماند.

حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در سال 2001 میلادی تاسیس شد و در سال 2002 به تنهایی قدرت را در دست گرفت و کابینه تشکیل داد.

این حزب برای سامان دادن به سیاست خارجی نوین ترکیه در قاره آفریقا 3 سال صبر کرد و از آغاز سال 2005 شروع به فعالیت گسترده در آفریقا کرد. در همین سال بود که با تلاش های عبدالله گل، علی باباجان و دیگران، ترکیه به عنوان عضو ناظر اتحادیه آفریقا انتخاب شد و این رویداد، نقطه عطف مهمی در روابط ترکیه و آفریقا بود.

اردوغان به عنوان نخست وزیر ترکیه بین سال‌های 2005 تا 2007 به چند کشور آفریقایی سفر کرد و در سال 2008، اتحادیه آفریقا ترکیه را به عنوان شریک استراتژیک قلمداد کرد.

به این ترتیب ظرف مدت کوتاهی، ترکیه در ساحل عاج، آنگولا، غنا، ماداگاسکار، مالی، موریس، اوگاندا و کامرون سفارتخانه افتتاح کرد و در فاز دوم نیز سراغ سودان جنوبی، موریتانی، موزامبیک، زامبیا، زیمبابوه، گامبیا، گابن، نامیبیا و نیجر رفت.

اما تیم اردوغان تنها به تاسیس سفارتخانه در این کشورها اکتفا نکردند و در فازهای بعدی، این کشورها نیز در دستور کار قرار گرفتند: جیبوتی، چاد، اریتره، گینه بنین، بوتسوانا، بورکینافاسو، کنگو، رواندا، بوروندی، گینه استوایی، سیرالئون، تانزانیا و .... چنین شد که در یک بازه زمانی کوتاه یعنی از سال 2005 میلادی تا سال 2023 میلادی، در مجموع 54 کشور قاره آفریقا، ترکیه در 44 کشور سفارتخانه تاسیس کرد و این یک رکورد بی‌سابقه در تاریخ توسعه روابط خارجی با آفریقا بود.

هاکان فدان وزیر امور خارجه ترکیه اعلام کرده که کشورش قصد دارد تعداد سفارتخانه‌های خود در این قاره را به 50 مورد برساند. به عبارتی دیگر، تعداد سفارتخانه‌های ترکیه در آفریقا از 12 به 44 مورد رسیده و در همین حال، کشورهای آفریقایی 38 سفارتخانه در آنکارا دارند.

افزایش تعداد سفارتخانه‌های ترکیه در آفریقا نشان دهنده اهمیت تقویت روابط با این قاره است. این افزایش بخشی از استراتژی است که هدف آن افزایش نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ترکیه در آفریقا است.

علاوه بر سفارتخانه‌های ترکیه در آفریقا، نهادهایی مانند تیکا (آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه)، موسسه آموزش زبان ترکی یونس امره و بنیاد معارف نیز حضور و فعالیت خود را در این قاره افزایش می‌دهند. این مؤسسات از همکاری ترکیه در زمینه‌های توسعه و آموزش در آفریقا حمایت می‌کنند.

چرا آفریقا برای ترکیه مهم است؟

توسعه روابط با کشورهای قاره آفریقا به دلایل مختلف برای ترکیه از اهمیت بالایی برخوردار است. اولاً: طبق داده‌های بانک جهانی و نهاد‌های مختلف سازمان ملل متحد، آفریقا با اقتصادهای در حال رشد و منابع طبیعی گسترده، فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی در اختیار ترکیه می‌گذارد. در همین حال، شرکت‌های ترکیه‌ای با سرمایه‌گذاری و امضای توافق‌نامه‌های تجاری در آفریقا، از فرصت‌های ارائه شده توسط این قاره بهره می‌برند.

دومین دلیل اهمیت آفریقا برای ترکیه، ابعاد سیاسی و دیپلماتیک است. روابط با آفریقا به ترکیه این امکان را می‌دهد که در عرصه بین‌المللی حضور پررنگ‌تری داشته باشد. قاره آفریقا از قدرت رأی قابل توجهی در سازمان ملل و سایر سازمان‌های بین‌المللی برخوردار است.

ترکیه به لطف روابط دوستانه‌ای که با کشورهای آفریقایی برقرار کرده، نقش مؤثرتری در عرصه‌های بین‌المللی ایفا می‌کند. برای مثال، ترکیه در دوره 2009-2010 با حمایت دوستان آفریقایی به عنوان عضو غیر دائم در شورای امنیت سازمان ملل متحد انتخاب شد. در این انتخابات در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ترکیه با کسب 151 رأی از 192 کشور عضو، به عضویت موقت شورای امنیت درآمد. 51 کشور از این کشورهایی که به ترکیه رأی دادند، کشورهای آفریقایی بودند.

موضوع سوم این است که روابط با آفریقا، مطرح شدن ترکیه را در کمک‌های بشردوستانه و توسعه‌ای تقویت می‌کند. ترکیه به خاطر کمک‌های بشردوستانه و پروژه‌های توسعه‌ای که در آفریقا انجام می‌دهد، در جامعه بین‌المللی مورد تقدیر قرار گرفته است.

دکتر جان دوچی اوغلو از کارشناسان برجسته مرکز مطالعات خاورمیانه ترکیه و از تحلیلگران مسائل شمال آفریقا، به این اشاره کرده که ترکیه در این دو دهه، تلاش کرده نه تنها با دولت‌ها و نهادهای اقتصادی، بلکه با نخبگان و دانشگاهیان آفریقایی نیز روابط عمیقی برقرار کند.

مواهب آفریقای نفتی برای ترکیه

بدون شک مهمترین پاشنه آشیل اقتصاد ترکیه و اصلی‌ترین دلیل ثابت کسری تجارت خارجی در این کشور، هزینه‌های واردات نفت و گاز است که سالانه بیش از یکصد میلیارد دلار از درآمدهای ترکیه را می‌بلعد. در چنین شرایطی، توجه به کشورهای دارای نفت و گاز در قاره آفریقا، کاملاً منطقی به نظر می‌رسد.

خبرگزاری چینی شین هوا، در یک گزارش جامع به علاقه‌ روز افزون قدرت‌های بزرگ دنیا به ذخایر نفتی قاره آفریقا اشاره کرده و نوشته است: «همه کشورها به دنبال کشف منابع نفتی آفریقا هستند و می‌خواهند تا جایی که ممکن است نفت مورد نیازشان را از خلیج گینه تامین کنند و وابستگی خود را به کشورهای عربی کاهش دهند. آفریقا از ذخایر نفتی بسیار گسترده و عظیمی برخوردار است».

حالا کارشناسان دیپلماسی انرژی ترکیه به خوبی می‌دانند که آفریقا روی چه گنج عظیمی خوابیده است. لیبی با داشتن 3 هزار و 892 میلیون تن نفت، بزرگترین ذخایر این قاره را در خود جای داده است.

پس از لیبی، نیجریه با 3 هزار میلیون تن ذخیره و الجزایر با یک هزار و 236 میلیون تن ذخیره‌ نفت قرار دارند. آنگولا نیز با 730 میلیون تن ذخیره، در رده‌ چهارم جای دارد. همچنین مصر، گابن و کنگو نیز مقدار قابل توجهی ذخایر نفتی دارند. حتی در کشورهای کوچک آفریقایی نیز نفت پیدا می‌شود.

در دو سال اخیر، سه میدان نفتی جدید در آب‌های موریتانی کشف شده که 10 میلیون تن نفت را در خود جای داده‌اند. میزان ذخایر نفتی کشور چاد نیز در حدود 120 میلیون تن برآورد می‌شوند.

آفریقا 12 درصد از نفت دنیا و هفت درصد از ذخایر جهانی نفت و گاز طبیعی را تامین می‌کند و میزان ذخایر خلیج گینه بیش از 80 میلیارد بشکه است.

میزان سرمایه گذاری‌های صورت گرفته در سال 2004 در خلیج گینه 5 میلیارد دلار بود. شرکت‌های آمریکایی اکسون موبیل و شورون – تگزاکو، شرکت توتال فرانسه، شرکت بی.پی انگلیس، شرکت‌های نروژی استات اویل و نورسک هیدرو و نیز شرکت هلندی - انگلیسی رویال داچ – شل، در این خلیج مشغول فعالیت هستند.

به این ترتیب کار برای ترکیه آسان نیست و با رقبای بسیار قدرتمندی روبروست. آن هم در شرایطی که شرکت‌های آمریکایی، بیش از دیگر شرکت‌ها به خلیج گینه علاقه نشان می‌دهند و محافل نفتی تگزاس، بر کنگره فشار می‌آورند تا خلیج گینه را به عنوان منطقه منافع حیاتی و استراتژیک اعلام کند. چرا که این ذخایر به پالایشگاه‌های خلیج مکزیک نزدیکتر هستند و انتقال نفت خلیج گینه دو برابر سریعتر از انتقال نفت خاورمیانه است و هر بشکه 35 سنت ارزانتر از نفت کشورهای عربی است.

به همین دلیل است که 15 درصد از نیازهای نفتی آمریکا را نیجریه، آنگولا و گابن تامین می‌کنند. احتمالاً این رقم ظرف 10 سال آینده به 25 درصد افزایش خواهد یافت. 

آمریکا، تنها رقیب نفتی ترکیه در قاره آفریقا نیست و شرکت نفتی توتال فرانسه نیز با تولید 813 هزار بشکه در روز، بزرگترین تولید‌کننده نفت در این قاره است. توتال همچنین در ماه ژوییه سال 2005 ذخایر جدیدی در نیجریه کشف کرد و برنامه وسیعی برای گسترش حضور در آنگولا نیز در دست دارد.

ترکیه امیدوار است با وجود حضور رقبای قدرتمندی مانند آمریکا، فرانسه، انگلیس و چین، در بهره برداری از مواهب نفتی قاره آفریقا جایی برای خود دست و پا کند. چرا که این قاره با تولید متوسط 10 میلیون بشکه نفت در روز یا 500 میلیون تن نفت در سال، دوازده درصد از تولید جهانی را در دست دارد. از این مقدار، یک سوم را مصرف و دو سوم آن را نیز صادر می‌کند. 

ترکیه برای استفاده از ثروت‌های عظیم نفت و گاز آفریقا، یک لیست طلایی از کشورهای غنی قاره سیاه را به عنوان قطب نمای سیاست خارجی خود انتخاب کرده است. در این لیست، نیجریه، الجزایر، لیبی، آنگولا، مصر، گابن، کنگو و گینه استوایی از اهمیت بالایی برخوردارند و علاوه بر آنها، توسعه روابط گازی و نفتی با موزامبیک، غنا، تانزانیا و ساحل عاج در فاز دوم است.
ادامه دارد....

انتهای پیام/