رازِ سردی و خنکی سطوح مسجدالحرام و مسجدالنبی

به گزارش خبرگزاری تسنیم، چه زائرِ خانه خدا باشید و در تب‌وتاب و بی‌قرار برای سفر، و چه محروم از این زیارت باشکوه و معنوی، احتمالا دنبال کننده اخبار حج و کشور مقصد یعنی عربستان و مکه مکرمه و مدینه منوره هستید. در لابه‌لای این اخبار یا حتی در میان شنیده‌های زائرانی که پیشتر پایشان به سرزمین حجاز رسیده است، گاه اخبار و مطالب جالب، شگفت انگیز و حتی عجیبی به گوش می‌رسد که شنیدنش خالی از لطف نیست. 

یکی از این شنیدنی‌های عجیب، به سطح و کفِ مسجدالحرام و مسجدالنبی مربوط می‌شود، به اینکه این سطوح که با سنگ مرمر سفید و درخشان مفروش شده، همیشه سرد و خنک است؛ چه در زمستان و چه در تابستان. 

خنکای این سطوح مرمرین در زمستان عجیب نیست و کاملا طبیعی به نظر می‌رسد، اما سرد بودن آن در تابستان و حتی گرم‌ترین روزهای سال، عجیب و چون معمایی است که زائرانی که روی آنها گام برداشته و قدم زده‌اند را دچار حیرانی کرده و پرسش بزرگی در ذهنشان باقی گذاشته است. 

راز این سنگ‌های مرمرِ خنک 

اما راز  این سنگ‌های سرد و خنک در تابستان و زمستان چیست؟! 

این راز البته چندان سر به مُهر نیست و ظاهرا به جنس این سنگ‌های مرمر برمی‌گردد. درواقع کف و سطوح مسجدین شریفین با سنگ مرمری از جنس تاسوس (Thassos)، پوشانده شده که یکی از منحصربه‌فردترین سنگ‌هایی است که تاکنون در میان سنگ‌ها یافت شده است. این سنگ مرمر سفید، به‌خاطر ظاهر سفیدِ خالص و بازتاب نور بالا، کمترین گرما را جذب می‌کند، بنابراین در هوای بسیار گرم و حتی در دمای بالای 50 تا 55 درجه سانتیگراد بسیار خنک می‌ماند. 

هر قطعه سنگ مرمر پنج سانت ضخامت دارد که شب‌ها رطوبت را از طریق منافذ ظریف خود جذب کرده و در روز آن را رهاسازی می‌کند. خواص ترموفیزیکی سنگ، گرمای خورشید را منعکس و دفع می‌کند. 

سنگ سفید تاسوس، از جزیره‌ای با این نام در شرق یونان در نزدیکی کاوالا در دریای اژه، استخراج می‌شود. سنگ مرمریت تاسوس به دلیل ظاهر سفیدِ خالص و انعکاس زیاد نور، کمترین میزان جذب گرما را دارند و از زمان‌های قدیم از جزیره تاسوس استخراج می شده است و به دلیل رنگ سفید خالص و ظاهر کریستالی بسیار مورد توجه است و امروزه نیز در سراسر یونان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
 

سنگ مرمر سفید تاسوس به دلیل رنگ سفید بکر و زیبایی مینیمالیستی‌اش، به طور گسترده در کاربردهای مختلف از جمله کفپوش، روکش دیوار، کانتر و معماری استفاده می‌شود و می‌تواند فضایی زیبا و جاودانه در فضاهای مسکونی و تجاری و بناهای مقدس مثل مساجد ایجاد کند. این سنگ قیمت و بهای بسیار زیادی هم دارد و طبیعی است که با این بها امکان خرید و استفاده از آن برای همگان امکان‌پذیر نیست. 

در سال 2021 مطالعه‌ای در مجله بین المللی Materials Building and Construction منتشر شد، که می‌گفت ویژگی‌های ترموفیزیکی این سنگ، هم گرمای تابش خورشید را منعکس می‌کند و هم آن را از بین می‌برد. این مطالعه نشان داد که سنگ مرمریت تاسوس دارای سطح شگفت‌انگیزی از بازتاب خورشیدی و هدایت حرارتی بالایی نسبت به سنگ لایم استون ـ سنگ دیگری که معمولا در معماری اسلامی استفاده می‌شود ـ است. درمجموع، سنگ تاسوس با این ویژگیها ثابت کرده است که می‌تواند دمای پایین سطح خود را حتی در طول دوره‌های گرم تابستان حفظ کند و شب هنگام نیز میزان کمتری از گرما را ساطع کند. 

سنگ مرمریت علاوه بر مزایای فیزیکی خود، به بعد هنری و معماری مساجد و بناها نیز می‌افزاید و تجربه‌ای استثنایی برای زائرین به همراه می‌آورد.

مطالعه دیگری که توسط یک تیم مشترک عربستانی و مصری نیز مطالعه دیگری درباره این سنگ انجام دادند که سال 2018 در مجله of Journal Arabian Geosciences منتشر شد. در این مقاله از سنگ مرمریت به عنوان «مرمریت هوشمند دفع کننده گرما» نام برده شد و دلیل رنگ سفید خالص آن به وجود کریستال‌های غنی از دولومیت نسبت داده شد.

وقتی «تاسوس» مفتخر به حضور در حرمین شریفین شد

از آنجا که زائران سرزمین وحی با پای برهنه وارد مسجدالحرام و مسجدالنبی می‌شوند، چندین دهه است که عربستان سعودی، برای رفاه حال زائران و جلوگیری از دمای ناایمن کف زمین، به واردات و استفاده انحصاری از سنگ مرمریت تاسوس در حرمین شریفین اقدام کرده است. البته به نظر می‌رسد که این کشور در نظر دارد میزان سطوح پوشیده با این سنگ استثنایی را افزایش دهد، زیرا مهندس فارس الساعدی؛ معاون فنی، عملیاتی و نگهداری معاونت امور حرمین شریفین به عرب نیوز گفته است که رهبری عربستان سعودی تصمیم گرفته تا سنگ‌های خنک شونده خودکاری را برای ساخت حیاط‌های وسیع و فضاهای بازی وارد کند که سالانه محل عبور میلیون ها زائر است.

در زمان ولید بن عبدالملک مروان در سال 119ق و خلافت عباسی در سال 284ق این سطوح با سنگ مرمر کاشی شد. در زمان ملک سعود، مرمرهای قدیمی از مطاف برداشته و مطاف با سنگ‌های جدید سنگفرش شد. از آن زمان تاکنون حداقل در سه مرحله توسعه، صحن مطاف سه مرتبه تعمیر اساسی شده و به‌طور مرتب و روزانه سنگ‌هایی که تغییر رنگ داده و اکسیده شده‌اند، تعویض و تغییر کرده‌اند.

نگهداری از تاسوس‌های حرمین در 7 روز هفته و 24 ساعت شبانه‌روز

نگهداری از سنگ‌های سپید تاسوس به نظارت و مراقبت کامل و پیوسته نیاز دارد و در همین راستا مهندسان و کارشناسان عربستان سعودی پس از بازدیدهای منظم، کارهای تعمیر و نگهداری را با مهارت بالا انجام می‌دهند و سنگ‌های مرمریتی که وضعیت خوبی ندارند و ویژگی‌های خنک‌کنندگی خود را از دست داده‌اند، با تایل‌های جدید جایگزین می‌کنند. تعمیر و نگهداری 24 ساعته و 7 روز هفته توسط بیش از چهل مهندس و کارشناس انجام می‌شود. 

گفته می‌شود سنگ مرمریتی که در کف مسجدالحرام و مسجدالنبی به کار می‌رود کاملا طبیعی است و نه کشور عربستان سعودی و نه یونان هیچ ماده افزودنی وارد آن نمی‌کنند و هیچ ناخالصی در آن وجود ندارد.

انتهای پیام/