اهداف ترکیبی سیاست خارجی ترکیه در عراق؛ استفاده آنکارا از کارت "آب" علیه بغداد- بخش پایانی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در بخش پیشین این مطلب، مهمترین اهداف سیاسی و اقتصادی ترکیه در عراق مورد توجه قرار گرفت. به این اشاره کردیم که حالا عراق یکی از مهمترین بازارها برای فروش و مصرف کالاهای تولید ترکیه است. همچنین از این موضوع سخن به میان آمد که اردوغان امیدوار است با توجه به سابقه 13 ساله هاکان فیدان در پل سازی ارتباطی و ایجاد شبکه های ارتباطی با عراقی ها، در ماموریت جدید خود به عنوان وزیر امور خارجه، روابط آنکارا – بغداد را در حوزه های ترکیبی سیاسی – امنیتی – اقتصادی و به ویژه انرژی، به سرعت پیش ببرد.

در ادامه، به برخی از چالش های مهم ترکیه در عراق می پردازیم و به این اشاره می کنیم که روابط متفاوت ترکیه با دو حزب مهم اقلیم کردستان عراق، چه پیامدهای خاصی داشته است.

بهره برداری ترکیه از موضوع مبارزه با پ.ک.ک

در چهل سال گذشته، فعالیت مسلحانه گروه تروریستی پ.ک.ک علیه ترکیه، یکی از مهمترین چالش های امنیتی آنکارا بوده است. با این حال، این فقط ترکیه نیست که از اقدامات تروریستی پ.ک.ک متضرر شده و عراق و ایران نیز به خاطر حضور سرکردگان این گروه در کوهستان قندیل و بسیاری از مناطق دیگر شمال عراق، متحمل مشکلات بزرگی شده اند.

واقعیت ان است که ترکیه برای حمله به پ.ک.ک، ملاحظات امنیتی دقیقی ندارد و در استفاده از پهپاد، بمباران هوایی، حملات توپخانه ای و ترتیب دادن سوءقصدهای خیابانی به منظور از پا درآوردن فرماندهان پ.ک.ک، به حفظ امنیت خود عراق و مناطق شهری و روستایی اقلیم کردستان، توجه خاصی ندارد. علاوه بر این، استقرار نظامیان ترکیه ای در عراق و بی اعتنایی مقامات آنکارا به تمامیت ارضی عراق، خشم سران سیاسی و مردم این کشور را به دنبال آورده است.

ترکیه با دو حزب قدرتمند اقلیم کردستان روابط متفاوتی دارد. حزب دموکرات کردستان یا پارتی به رهبری بارزانی، عملاً به شریک سیاسی و تجاری ترکیه تبدیل شده و روابط نزدیکی با آنکارا دارد. اما حزب اتحادیه میهنی به رهبری خانواده طالبانی، به خاطر روابط نزدیکی که با پ.ک.ک دارد، مورد خشم مقامات ترکیه قرار گرفته است. هواپیماهای مسافربری بین اربیل و چندین شهر ترکیه مداوماً در حال آمد و رفت هستند اما پرواز به سلیمانیه چندین بار متوقف شده است.

روابط ترکیه با اتحادیه میهنی کردستان (PUK) مستقر در سلیمانیه در شمال شرقی عراق مدت‌ها متشنج بوده است. به ویژه پس از حمله هواپیمای بدون سرنشین ترکیه در آوریل 2023 در نزدیکی فرودگاه سلیمانیه، کاروان رهبران نظامی و شخصیت های کلیدی نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) را هدف قرار داد، اختلاف بین ترکیه و پسران جلال طالبانی عمیق تر شد و موتلو توجا معاون سرویس اطلاعات ملی ترکیه در تلاشی آشکار برای هموار کردن اوضاع با اتحادیه میهنی کردستان، از سلیمانیه بازدید کرد.

سیروان محمد، رئیس اتاق بازرگانی و صنعت سلیمانیه گفته است: «ممنوعیت پروازهای ترکیه بر تجارت و گردشگری تأثیر منفی دارد. صادرات ترکیه به اقلیم کردستان و عراق در 7 ماهه نخست سال 2022 نسبت به سال قبل 30 درصد افزایش یافت و به 7 میلیارد و 364 میلیون دلار رسید. اما در این میان، سلیمانیه جای چندانی نداشته است. ما از سال 1991 با ترکیه روابط تجاری و اقتصادی متقابل داریم و ده ها برند ترکیه در شهرهای عراق نمایندگی دارند، ولی چالش هایی هم داریم. مثلاً ترکیه در سال جاری ممنوعیت پرواز به سلیمانیه را که از 3 آوریل آغاز شده بود تا 3 ژانویه 2024 تمدید کرد. این در حالی است که سلیمانیه سال ها با استان های دیاربکر، ماردین و سایر استان های منطقه روابط تجاری داشته است. قبل از اینکه ترکیه ممنوعیت پرواز سلیمانیه را اعمال کند، هیئت های ما رفت و آمد می کردند. این ممنوعیت بر هر دو طرف تأثیر منفی داشت. نه تنها بر تجارت بلکه بر گردشگری نیز تأثیر می گذارد. البته علاوه بر ممنوعیت پرواز، مسائلی مانند سیاست های آبی ترکیه در قبال عراق، موضوع ویزا و سهولت ترانزیت بر تجارت بین دو طرف تاثیر منفی داشته است».

آب، کارت فشار ترکیه علیه عراق

بیش از 70 سال است که مشکل آب بین ترکیه و عراق وجود دارد و دولت آنکارا در این مدت نزدیک به 20 سد ساخته که اختلاف آبی را به سطوح وسیعی رسانده و آن را عمیق تر کرده است. پیداست که ترکیه قصد دارد از موضوع آب به عنوان کارت فشار علیه عراق استفاده کند. قبلاً رودخانه‌های دجله و فرات 90 درصد آب مورد نیاز عراق را تامین می‌کردند، اما اکنون این کشور در چنگال خشکسالی است. در حال حاضر میزان سطح زیر کشت مزارع گندم و جو در عراق از 11 میلیون به 7 میلیون هکتار کاهش یافته است و آمارها حاکی از آن است که 12 هزار خانواده به دلیل خشکسالی از استان های جنوبی عراق مهاجرت کردند. در جریان سفر سودانی به ترکیه در ماه مارس، اردوغان اعلام کرد که مقدار بیشتری از آب دجله را آزاد خواهند کرد، اما این وعده ها عملی نشد.

جاده یک طرفه سود اقتصادی برای ترکیه

افزایش حجم معاملات با عراق، برای ترکیه اهمیت بالایی دارد. حجم تجارت بین ترکیه و عراق در سال 2022 میلادی 15 میلیارد دلار بوده است. البته این آمار، در واقع صادرات ترکیه به عراق است و تراز همواره به نفع آنکارا است. چرا که عراق به غیر از نفت چیزی به ترکیه نمی فروشد که تجارت دوطرفه محسوب شود.

علاوه بر این، موضوع اتصال عراق به مدیترانه و پروژه جاده توسعه، برای اردوغان بسیار مهم است. این پروژه عظیم با سرمایه گذاری 17 میلیارد دلاری در دستور کار عراق است و  آنکارا می خواهد از  این کیک، سهم بزرگی بردارد. به همین خاطر، اردوغان بی تعارف، در تماس تلفنی خود با سودانی در 14 ژوئیه از او خواسته که بیشترین امتیازات را به پیمانکاران ترکیه بدهد.

ترکیه در پرونده صادرات غیرقانونی نفت عراق نیز با چالش حقوقی جدی مواجه شده است. دادگاه پاریس، ترکیه را در شکایت عراق در خصوص صادرات نفت ناعادلانه محکوم کرد و این کشور را به غرامت 1.7 میلیارد دلاری و همچنین توقف صادرات نفت محکوم کرد. این در حالی است که قیمت نفت و بنزین در ترکیه به شدت بالا رفته و بخش مهمی از بحران اقتصادی ترکیه ریشه در همین موضوع دارد.

در یکی از گزارش های موسسه انستیتوی واشنگتن به این اشاره شده که گروه های قدرتمندی همچون  کتائب حزب الله، عصائب اهل الحق، کتائب سید الشهداء، جنبش بابل و شبه نظامیان شباک، نگرشی منفی به اقدامات ترکیه در عراق دارند و پافشاری آنان مبنی بر ضرورت خروج ترکیه از عراق، یکی از دغدغه های مهم آنکارا است.

در عین حال، حضور نیروهای ترکیه در اثر حملات پراکنده به پایگاه‌ ها، از جمله در پایگاه زلیکان در شمال شرقی موصل و کنسولگری ترکیه در مرکز موصل، به ‌طور قابل توجهی تضعیف شده ‌است. ترکیه همچنین در سنجار و در میان کردهای ایزدی نیز با دغدغه مرزی مهمی به نام فعالیت یگان‌ های مقاومت سنجار (YBŞ) روبرو است. هاکان فیدان همچنین ناچار است حفظ موازنه بین گروه های سنی عراق را نیز در نظر بگیرد. روابط گسترده فیدان با  برادران نجیفی در موصل، خاندان جبوری، خمیس الخنجر و محمد الحلبوسی و استفاده از کرات ترکمان ها، از کلیدهای مهم آنکارا برای مدیریت منافع و مداخله در سیاست های عراق است.

در پایان باید گفت، ترکیه امیدوار است تا با پیش بردن اهداف ترکیبی خود در عراق، به امتیازات طلایی ویژه ای دست پیدا کند اما شواهد نشان می دهد که تراز منافع در روابط آنکارا – بغداد، بیشتر به نفع دولت اردوغان است و ترکیه هنوز هم به مسائل و موضوعات بنیادین و مهمی همچون حاکمیت سیاسی و تمامیت ارضی عراق، به شکل جدی احترام نمی گذارد و این موضوع می تواند یکی از چالش های مهم مسیر رابطه باشد.

انتهای پیام/