راهبرد تحریم مخالفان از سوی آمریکا؛ فواره‌ای که در حال سرنگونی در جنگ اوکراین است
کشورهای مختلف دنیا از چین گرفته در شرق و برزیل در غرب جهان تا روسیه و هند همگی بر ضرورت کنار گذاشتن دلار از مبادلات جهانی اتفاق نظر دارند.
به گزارش تسنیم، بعد از حمله روسیه به اوکراین در اسفندماه سال 1400 کشورهای غربی تحریم‌هایی که آن را شدید توصیف می‌کردند علیه روسیه اعمال کردند. این تحریم‌ها طیف وسیعی را شامل می‌شدند و علیه گروه‌های مختلفی از نزدیکان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گرفته تا چندین بخش از اقتصاد روسیه اعمال شدند. تحریم فروش مواد خام و انرژی، فناوری‌های دفاعی و اطلاعاتی و تحریم مالی علیه بانک‌های روسیه تنها بخشی از این اقدامات بود.
به نظر می‌رسد در شرایطی که نشانه‌هایی از فروکش کردن جنگ اوکراین دیده نمی‌شود کشورهای غربی اعمال تحریم‌های جدید علیه مسکو را ادامه خواهند داد. اما علیرغم تحریم‌های گسترده‌ای که با هدف فشار بر روسیه اعمال می‌شوند و تعهد غرب به ادامه این سیاست‌ها برخی از ناظران معتقدند که این تحریم‌ها در دستیابی به هدفشان در اعمال فشار بر روسیه شکست خورده‌اند.
اقتصاد روسیه مقاوم‌تر از آنچه انتظار می‌رفت نشان داده است و ارتش روسیه ظرفیت خود را برای ادامه عملیات خود در اوکراین را حفظ کرده است. علاوه بر این، آنطور که تحلیل‌ها و آمارها نشان می‌دهند کالاهای تحریم شده هنوز برای ورود به روسیه و به میدان نبرد در اوکراین راه خود را پیدا می‌کنند.
تضعیف تحریم‌ها توسط کشورهای همسو با غرب
گزارشی که به تازگی توسط شرکت «کوریسک»، از شرکت‌های فعال در زمینه ارائه مشورت‌های حقوقی منتشر شده نشان می‌دهد که چگونه نظام تحریم‌ها علیه روسیه نه فقط توسط کشورهای همسو با این کشور بلکه از سوی کشورهای متمایل به غرب تضعیف می‌شوند.
تحلیلی که این شرکت از داده‌های گمرک 12 کشور عضو اتحادیه اروپا به علاوه نروژ، بریتانیا، آمریکا و ژاپن انجام داده مشخص می‌کند که دور زدن تحریم‌های صادرات به روسیه به رقم شگفت‌انگیز 8 میلیارد یورو (8.5 میلیارد دلار) در سال 2022 رسیده است.
از میان کشورهای مورد مطالعه، آلمان بزرگترین صادرکننده کالاهای تحریم شده به روسیه است. دومین کشور بزرگ لیتوانی است. این دو نیمی از کالاهای غربی را تامین می کنند که مسکو طبق تحریم‌ها نباید به آنها دسترسی داشته باشد.
این تحقیقات نشان می‌دهد که شرکت‌های اروپایی و به‌ویژه شرکت‌های آلمانی از کشورهای ثالث برای فروش محصولات خود به روسیه استفاده می‌کنند. کوریسک معتقد است که این موضوع از تجزیه و تحلیل داده‌های صادراتی کالاهای تحریم‌شده از جمله اقلام لوکس مانند جواهرات و عطرها که بیشتر نخبگان نزدیک به دولت از آنها استفاده می‌کنند و همچنین فناوری‌های پیشرفته مانند رایانه‌های کوانتومی، ماشین‌‌آلات و تجهیزات حمل و نقل آشکار است.
در اوایل سال 2022 صادرات این کالاها از غرب به روسیه کاهش یافت در حالی که به کشورهای همسایه روسیه به شدت افزایش یافت. نزدیک به نیمی از این «صادرات موازی» از طریق قزاقستان انجام می شود و بقیه بین گرجستان، ارمنستان، قرقیزستان و سایر کشورها تقسیم می شود.
نکته مهم اینکه برخی از محصولات تحریم شده کالاهای دارای کاربرد دوگانه که می توانند هم برای اهداف غیرنظامی و هم برای اهداف نظامی استفاده شوند مانند هواپیماهای بدون سرنشین، وسایل نقلیه و برخی مواد شیمیایی را شامل می‌شوند.
تضعیف تحریم‌ها توسط کشورهای خنثی و ناهمسو
تحقیق شرکت کوریسک مربوط به کشورهای همسو با غرب است. در میان کشورهای خنثی و غیرهمسو با غرب، عدم همراهی با تحریم‌ها کاملا به نفع مسکو است. در این دسته از کشورها، واکنش طرف‌هایی مانند عربستان و امارات که متحد آمریکا محسوب می‌شوند جالب توجه بوده است.
روزنامه فایننشال‌تایمز اسفندماه گذشته در شرایطی که یک سال از اجرای تحریم‌ها علیه روسیه می‌گذشت گزارش داده بود عدم تمایل برخی از متحدان واشنگتن مانند ترکیه و امارات و برخی کشورها در آسیای مرکزی و قفقاز برای اجرای تحریم‌های ضد روسی باعث نگرانی واشنگتن شده است.
این مسئله تا جایی پیش رفت که بلومبرگ گزارش داد آمریکا و اتحادیه اروپا در حال طراحی مکانیسم‌هایی برای تنبیه کشورهایی هستند که به روسیه برای دور زدن تحریم‌ها کمک می‌کنند.
در نخستین سال جنگ روسیه و اوکراین، نام امارات در بسیاری برنامه‌های روسیه برای دور زدن تحریم‌ها و نیز نام عربستان در تلاش‌ها برای کاهش اثر تحریم‌ها بر مسکو با کاهش تولید نفت و گران کردن قیمت آن در بازارهای جهانی مطرح شد.
عموما می‌توان ادعا کرد که کشورهای شورای همکاری در سخت کردن عرصه برای روسیه در جنگ با اوکراین، در کنار امریکا و متحدان غربی‌اش نایستادند و تا حد زیادی سعی کردند بی طرفی خود را حفظ کنند.
به دور از مواضع حقوقی رسمی، کشورهای شورای همکاری با ایده جبهه‌بندی جهانی در کنار امریکا علیه روسیه همراه نشدند و بارها بر ضرورت دور نگه داشتن مسئله انرژی از نزاع‌های سیاسی و نظامی تاکید کردند.
قطر و عربستان تاکنون بارها بر مخالفت خود با سیاسی شدن پرونده انرژی تأکید کرده و نسبت به پیامدهای تحریم انرژی روسیه هشدار داده‌اند. همچنین همه کشورهای تولیدکننده نفت و گاز در شورای همکاری به درخواست امریکا برای افزایش تولید و تأمین کمبود انرژی ناشی از تحریم روسیه، پاسخ منفی داده‌اند. هند نیز بیشتر واردات خود از روسیه را با ارزهایی غیر از دلار انجام می‌دهد.
در همین خصوص اندیشکده چتم‌هاس نوشته است: «در حالی که بسیاری در غرب امیدوار بودند که تهاجم روسیه، کشورهای جهانِ در حال توسعه را پشت نظم قانون‌محور جمع کند کشورهای آسیایی عمدتاً صورت‌بندی مسئله طبق دیدگاه غربی‌ها مبنی بر اینکه در اینجا با درگیری بین زور و حق مواجه هستیم، رد کرده‌اند... اکثر کشورهای آسیایی بنا به مجموعه‌ای از دلایل نظامی، اقتصادی و دیپلماتیک تمایل دارند روابط خود با روسیه را حفظ کنند.»
جنگ روسیه و دلارزدایی
در حوزه تحریم‌ها استفاده مفرط آمریکا از این ابزار برای سیاست‌گذاری در سال‌های گذشته موجب شده که استفاده از این نظام مالی برای تاجران خطرناک شود و آنها به دنبال نظام‌های جایگزین دیگری باشند، همان‌طور که چین و روسیه در حال حاضر سامانه‌های پیام‌رسان مالی جایگزینی طراحی کرده‌اند و علاقه‌شان برای استفاده از ارزهای دیجیتال را افزایش داده‌اند.
نخستین بار، اخراج بانک‌های ایران از سوئیفت بود که علاقه‌مندی به ایجاد نظام‌های مالی موازی با این سامانه را ایجاد کرد. اما در آن زمان اندازه اقتصاد ایران و همچنین موفقیت طرف‌های غربی در توجیه آن تصمیم به عنوان یک وضعیت استثنایی و خاص موجب می‌شد که اقدامی جدی در جهت حرکت به سمت سامانه‌های رقیب و جایگزین انجام نشود.
به همین دلیل است که اکنون تحریم روسیه شرایط را تغییر داده است. این واقعیت که تحریم‌های جامع اقتصادی قرار نیست فقط به عنوان ابزاری علیه کشورهای جهان جنوب به کار گرفته شود احساس اضطرار بیشتری را برای تضعیف سلاح تحریم‌ها در میان مجموعه‌ای از کشورهای ثروتمندتر و حتی شاید متحدان آمریکا ایجاد کرده است.
این مسئله حتی توجه «ژانت یلن»، وزیر امور خزانه‌داری آمریکا را نیز جلب کرده. او در مصاحبه‌ای فروردین‌ماه سال جاری گفت تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه و سایر کشورها سلطه ایالات متحده و آمریکا را در معرض خطر قرار داده است زیرا کشورها در جست‌وجوی راه‌هایی جایگزین در برابر نظام مالی آمریکا هستند.
دو ماه پیش هم شبکه سی‌ان‌بی‌سی در تحلیلی نوشت که درخواست‌ها برای کنار گذاشتن دلار آمریکا رو به فزونی است و کشورهای بیشتر و بیشتری از برزیل گرفته تا کشورهایی در جنوب شرق آسیا خواستار انجام مبادلات خود با ارزهایی به غیر از دلار هستند.
چین در این میان به عنوان دومین اقتصاد دنیا با توجه به نگرانی که از دلار آمریکا دارد گام‌های مهمی در این زمینه برداشته است. «سدریک چیهاب»، تحلیلگر موسسه «فیچ سولوشنز» در گفت‌‌وگو با سی‌ان‌بی‌سی تصریح کرد: «با افزایش یافتن قدرت چین، آنها نفوذ بیشتری بر نهادهای مالی جهان و تجارت اعمال خواهند کرد.»
چین که از مدت‌ها قبل در صدر نگه‌دارندگان خارجی اوراق خزانه‌داری آمریکا بوده در اقدامی مستمر اقدام به کاهش دادن اوراق بهادار خزانه‌داری کرده است. چین تا فوریه سال جاری میلادی که جدیدترین آمارهای ارائه‌شده در این زمینه است صاحب 849 تریلیون دلار از اوراق بهادار آمریکا است. این رقم، پایین‌ترین میزان نگهداری اوراق بهادار خزانه‌داری طی 12 سال گذشته است.
دعوت کشورها به عبور از دلار
اما چین تنها کشوری نیست که خواستار کنار گذاشتن دلار است. رئیس‌جمهور برزیل در سفری که در ماه آوریل به پکن داشت خواستار کاهش وابستگی به دلار آمریکا در تجارت جهانی شد. تجارت میان برزیل و چین در سال 2022 با جهش ده درصدی به 150 میلارد دلار رسید.
«انور ابراهیم»، نخست‌وزیر مالزی هم در سفرش به چین پیشنهاد تشکیل یک «صندوق پول آسیایی» برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا شد. وزیر امور تجاری مالزی هم در مصاحبه‌ای در روز 6 آوریل با سی‌ان‌بی‌سی از وابستگی آسیا به دلار آمریکا ابراز نگرانی کرد.
در نشست وزیران دارایی و روسای بانک مرکزی کشورهای آسه‌آن که ماه مارس در اندونزی برگزار شد نیز کشورها خواستار کاهش وابستگی به دلار آمریکا، ین ژاپن و یورو و حرکت به سمت تجارت با ارزهای بومی شدند.
همچنین کشورهای بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی اهتمام ویژه‌ای برای دلارزدایی نشان داده‌اند. این ائتلاف در مجموع، حدود 40 درصد جمعیت، نزدیک به یک‌چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک‌سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند.
این موارد نشان می‌دهند جنگ در اوکراین سه چیز را در مورد تغییر موازنه قدرت جهانی نشان داده است: اولاً، در حالی که آمریکا ممکن است هنوز مدعی حوزه نفوذ جهانی باشد، در عمل حاضر نیست برای محافظت از اوکراین خطر جنگ هسته‌ای با روسیه را به جان بخرد. تسلیحات، اطلاعات و امور مالی آمریکا بدون شک به ایجاد تعادل در درگیری کمک کرده، اما نیروهای آمریکایی در آن شرکت نمی‌کنند.
ثانیاً در حالی که بسیاری از واکنش‌ها به جنگ در اوکراین به شکل دوقطبی تنظیم شده –که تمایل دارد درگیری را به عنوان مبارزه بین روسیه و غرب نشان دهد- پاسخ به جنگ چندان واضح نبوده و در خارج از اروپا، اکثر کشورها رویکرد ظریف‌تری نسبت به بحران اتخاذ کرده اند.
کشورهای فقیرتر آفریقایی و آسیایی به بیانیه سازمان ملل در محکومیت روسیه رای مثبت دادند، اما به تحریم‌ها علیه این کشور نپیوستند. هند از جانب‌داری در این زمینه خودداری کرده است -تصمیمی که ریشه در وابستگی نسبی این کشور به صادرات نظامی روسیه دارد و ضمنا از واردات نفت روسیه با نرخ پائین‌تر سود برده است. کشورهای خلیج فارس در بیشتر موارد بی‌طرفی خود را با ظرافت پیش برده و از افزایش تولید نفت امتناع کرده‌اند و یا حتی از نام بردن این درگیری با عنوان جنگ خودداری کرده‌اند. در همین حال، پکن سیاست حمایت محتاطانه از مسکو را دنبال کرده است.
انتهای پیام/
