معرفی کتاب| «مادر»؛ نمایی از قدرت یک زن در نظام بیمار پس از مائو

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، رمان «مادر»، نوشته پرل باک، داستان بقا برای زندگی در چرخه روابط ناسالم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. این اثر که به قلم پرل باک، نویسنده آمریکایی، نوشته و با ترجمه محمد قاضی از سوی انتشارات امیرکبیر برای شانزدهمین‌بار تجدید چاپ شده، روایتی است از زندگی یک زن روستایی؛ زنی که در یکی از روستاهای چین به همراه همسر، سه فرزند و مادر شوهر پیر خود زندگی می‌کند. زندگی این زن چینی که نامی نیز برای او انتخاب نشده است، به ناگاه با ترک کردن خانه از سوی همسرش، تغییر مسیر می‌دهد و فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر می‌گذارد.

پرل باک که خود سال‌ها در چین زندگی کرده و با نظام روستایی آن آشناست، به خوبی توانسته از پس توصیف یک زندگی ساده خانواده روستایی برآید؛ زندگی که هیچ جذابیتی ندارد و با رفتن بر سر مزارع، تولد فرزندان و باز رفتن بر سر مزارع و ... ادامه می‌یابد. نویسنده عمده داستان را در خانه محقر و روستایی این زن که هیچ جذابیت و تغییری را حس نمی‌کند، روایت می‌کند. بسته شدن زاویه داستان در این فضا سبب می‌شود تا مخاطب خود به خود وارد یک زندگی کسالت‌باری شود که مرد خانواده را آزار می‌دهد. او که احساس می‌کند زن گاهی او را درک نمی‌کند و محکوم است در این زندگی برای تأمین مخارج فرزندانش فنا شود، روزی تصمیم می‌گیرد که خانه را ترک کند. این تصمیم سبب می‌شود تا دیگر اعضای خانواده با چالش‌های متعددی مواجه شوند که در مرکز آن، شخصیت مادر قرار دارد. 

مادر که از رفتن همسر خود احساس حقارت می‌کند، تصمیم می‌گیرد تا به دروغ بگوید که همسرش به مسافرت رفته، با نام او نامه‌هایی را برای خود می‌نویسد و فرزندان نیز در چنین فضای پر از دروغ و دو رویی بزرگ می‌شوند و در ادامه با چالش‌های متعددی مواجه می‌شوند. نویسنده شخصیت و هویت زن روستایی در نظام روستایی چین را زیر سایه مرد تعریف می‌کند؛ به طوری که رفتن او حیات زن را زیر سؤال می‌برد و او را با مشکلات و مصائب مختلفی مواجه می‌کند. 

اما آنچه شخصیت مادر را با همه کاستی‌ها به مرز یک قهرمان نزدیک می‌کند، تلاش او برای بقای خانواده است. او دست از هیچ کاری فروگذار نمی‌کند و همین حس مادرانگی او برای حفظ خانواده و فرزندانش است که در نظر مخاطب او را از یک شخصیت منفعل که زیر سایه مرد خانه تعریف می‌شود، خارج کرده و به یک شخصیت پویا تبدیل می‌کند. 

وقایع اجتماعی رمان «مادر» در روزگار مربوط به فعالیت‌های حزب کمونیست از سال 1920 به بعد، به ویژه رویدادهای نسل دوم کمونیست‌ها به رهبری مائو است؛ زمانه‌ای که اشاره‌ای از آن را می‌توان در اعدام پسر خانواده به دلیل فعالیت‌های کمونیستی دید. مائو فرزند دهقانی میانه‌حال از اهالی روستای کشاورزی هونان بود که تحصیلات و مطالعات کمونیستی چندانی نداشت. به گفته کارشناسان، او بیشتر کمونیستی ذاتی بود که معتقد بود انقلاب‌ها از روستاها ریشه خواهد گرفت. 

مائو در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی باورهای خاصی داشت. حزب کمونیست چین از سال 1931 به بعد با دامن زدن انقلاب شهری، به سختی شکست خورد؛ شکستی که منجر به مرگ و میر عده زیادی از جوانان چینی همچون فرزند کوچک «مادر» شد. دوره‌ای از تاریخ چین که در آن جوانانی که آرزوی روزگار بهتری داشتند، در گیر و دار بازی‌های سیاسی قدرتمندان گرفتار و کشته شدند. 

پرل باک با در نظر گرفتن این دوره تاریخی که خود با خانواده‌اش شاهدش بوده‌اند، به بیان مصائب زندگی یک خانواده ساده روستایی پرداخته است؛ خانواده‌ای که قربانی این نظام شده و در آن بی‌پناهی و درماندگی زنان و دختران بیش از دیگران به چشم می‌آید. 

تقابل سنت و تجدد از دیگر موضوعاتی است که در این دوره تاریخی به چشم می‌آید؛ موضوعی که نویسنده آن را در قیاس‌های پی در پی فکر و زندگی همسر خانواده و «مادر» نشان می‌دهد. مرد به دنبال زندگی است که در پشت کوه‌ها واقع شده و در آنجا خبری از زندگی کسالت‌بار روستایی نیست، پر از رنگ و جذابیت است. اما زن به عنوان نمادی از سنت در جامعه رمان «مادر»، پایبند به زندگی روستایی و در واقع سنت است و از قرار گرفتن در ساز و کارها و نمادهای روستایی مانند کار کردن بر سر مزرعه، تولد فرزندان و ... لذت می‌برد. 

نویسنده کوشیده در کنار مناسبات خانوادگی و عاطفی، به مسائل اجتماعی و اقتصادی نیز بپردازد. اینکه این مسائل چه تأثیری بر زندگی شخصیت‌های مختلف «مادر» گذاشته است، در جای جای کتاب دیده می‌شود. این تأثیرگذاری در دیالوگ‌ها و مونولوگ‌های شخصیت‌ها نمود بارزی دارد؛ به خصوص آنجا که اذعان دارند هرچه تلاش می‌کنند، باز همان زندگی فلاکت‌بار خود را خواهند داشت. تشدید تضاد طبقاتی و تفکیک جامعه روستایی در دو طیف فقیر و غنی، از جمله دستاوردهای این نظام سیاسی اقتصادی بیمار است که در رمان «مادر» به خوبی به تصویر کشیده می‎‌شود. 

پرل باک با نام کامل پرل سید نستریکر باک  26 ژوئن 1892 در ویرجینیا متولد شد. پدر و مادر او که از مبلغان دیانت مسیحی بودند، برای تبلیغ به کشورهای مختلف سفر می‌کردند و همین موضوع باعث شد تا پرل در یک سالگی همراه والدینش به چین سفر کند و با زبان چینی و ادبیات چینی آشنا شود. مادر پرل باک که زنی هنرمند و آگاه بود، در پرورش سلیقه‌ی زیبایی‌شناسانه‌ی فرزندش سنگ تمام گذاشت. پرل باک در 17 سالگی به آمریکا برگشت. اما دوباره در سال 1912 به چین سفر کرد و آنجا با یکی از همکارانش ازدواج کرد. از میان آثار پرل باک می‌توان به «مادر»، «همه‌ مردان برادرند»، «میهن پرست»، «نسل اژدها» و «خدایان» دیگر اشاره کرد. 

پرل باک برای نوشتن رمان مادر درجه افتخاری M.A. از دانشگاه را گرفت و در سال  1935 آکادمی هنر و ادب آمریکا، مدال هاولز را به او داد. او همچنین عضو افتخاری انجمن ملی ادبی و هنری بود. پرل باک شش مارچ 1973 در سن 80 سالگی چشم از دنیا فروبست. 

چاپ شانزدهم رمان «مادر» با ترجمه محمد قاضی در 280 صفحه، در شمارگان 500 نسخه و در زمستان 1401 توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شد. این رمان نخستین‌بار در سال 1363 توسط این انتشارات منتشر شده است.

انتهای پیام/