گزارش| صدای خفته «گاوخونی» هنوز به گوش نمی‌رسد / آب‌باریکه‌ای که گوهر کویر را احیا نکرد
گروه استانها ـ افزایش خروجی سد زاینده‌رود از نیمه فروردین امسال که قرار است تا نیمه خردادماه ادامه داشته باشد هرچند موجب رسیدن مجدد آب به تالاب گاوخونی و افزایش تعداد فلامینگوها نسبت به سال گذشته شد، اما احیای کامل این تالاب هنوز محقق نشده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، «آب مهم‌ترین چالش استان اصفهان است»؛ این جمله‌ای است که استاندار اصفهان دی ماه سال گذشته و در جریان یکی از نشست‌های خود برای چندمین بار روی آن تأکید کرد و مشابه همین جمله نیز بارها از زبان مسئولان و نمایندگان استان اصفهان شنیده شده است.
عباس رضایی عدم تأمین حقابه رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی را تهدیدی برای حیات آنها دانسته و گفته بود: «وضعیت تالاب گاوخونی موضوعی ملی است و اگر در آن فاجعه زیست‌محیطی اتفاق بیفتد، تبعات آن چندین استان کشور را تهدید میکند و تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. حیات اصفهان یعنی حیات زاینده‌رود و مرگ زاینده‌رود یعنی نابودی اصفهان با تمدن بسیار کهن.»
در سال‌های اخیر همواره شاهد بازگشایی محدود و مقطعی جریان آب رودخانه زاینده‌رود بوده‌ایم. این بازگشایی مقطعی زمانی که سال گذشته با بارش‌های نسبتاً مطلوب بهاری و سیلاب در ورزنه همراه شد، لب تشنه تالاب بین‌المللی گاوخونی را پس از حدود 14 سال اندکی تر کرد اما رسیدن این اندک آب به تالاب برای احیای آن کافی نبود.
تالاب گاوخونی منطقه‌ای به وسعت 476 کیلومترمربع در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان و در 30 کیلومتری شهرستان ورزنه است که بخش بزرگی از آن در اصفهان و مابقی در استان یزد قرار دارد. این تالاب که در سال 1354 در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب‌های بین‌المللی قرار گرفت از آن جهت دارای اهمیت است که در گذشته پناهگاهی برای پرندگان مهاجر و زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری بود اما زمانی که از سال 1378 به تدریج کم‌آب شد و رو به خشکی مستمر رفت، بارندگی‌ها و جاری شدن مقطعی آب در زاینده‌رود نیز نتوانست این تالاب را نجات دهد.
این در حالی است که کارشناسان تخصیص ندادن حقابه زیست محیطی را مهم‌ترین علت خشک شدن تالاب بین‌المللی گاوخونی می‌دانند که در کنار مشکلات مربوط به کل حوضه آبریز زاینده‌رود حیات آن را تهدید میکند، در صورتی که به استناد قانون و ضوابط تقسیم‌بندی سهمیه‌های آب، اولویت دوم بعد از شرب، تأمین حقابه‌های زیست محیطی است.
کاهش و تغییر نوع بارش در سال‌های اخیر، استمرار خشکسالی‌های طولانی‌مدت، سدسازی و مهار روان آب‌ها در سرشاخه‌هایی که زاینده‌رود منتهی می‌شدند، بارگذاری‌های بیش از حد ظرفیت یک رودخانه و انتقال آب به استان‌های همجوار از دلایل خشکی حوضه آبریز زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی به‌شمار می‌رود.
اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست نیز درباره تأثیرات زیست محیطی خشکی تالاب گاوخونی به تسنیم گفته بود: «تغییراتی که در دِبی آب رودخانه زاینده‌رود پیش آمد، سبب شد تالاب گاوخونی تا حدود زیادی خشک شود و یکی از خصوصیات خود را که جنگل‌های "گز" بود از دست بدهد که این جنگل‌ها مانع از تخریب آب و خاک و همچنین سبب مصون ماندن پرندگان از سرمای هوا می‌شد. متأسفانه با هربار باز و بسته شدن آب زاینده‌رود تالاب گاوخونی مقدار زیادی از خصوصیات خودش را از دست داده است، این تالاب استراحت‌گاهی برای پرندگان مهاجر از شمال ایران و نواحی سیبری بود تا پس از گذراندن فصل سرما در آنجا به سمت محل زندگی خود بروند اما دیگر زیست‌بوم آنها از بین رفته بود.»
به گفته وی، خشک شدن تالاب سبب شد پرندگان مهاجر پس از گذراندن سفری طولانی و مواجه شدن با بی‌آبی آن برای طی کردن سرما با دادن تلفات سنگین جان خود را از دست بدهند؛ بنابراین نباید از اهمیت تالاب گاوخونی برای محیط زیست غافل ماند.
از طرف دیگر، این را نباید از نظر دور داشت که به اعتقاد کارشناسان خشک شدن این تالاب می‌تواند آن را به یکی از بسترهای خطرناک تولید گرد و غبارهای سمی و نمکی در شعاع 500 کیلومتری خود در مرکز ایران تبدیل کند.
در حالی که نیاز سالانه تالاب گاوخونی 176 میلیون مترمکعب آب است، در 6 ماهه دوم سال 98 چیزی نزدیک به 41 میلیون مترمکعب آب به تالاب وارد شده است و این یعنی 23 درصد نیاز سالانه تالاب.
بر اساس آمار اداره‌کل محیط زیست استان اصفهان آب در مهرماه سال 98 به میزان 7.62 میلیون متر مکعب به گاوخونی رسید. در آبان ماه این میزان به 10.17، در آذر به 9.4، در دی ماه به 4.57 و در بهمن ماه به 4.08 میلیون مترمکعب رسید. در روزهای پایانی سال 98 نیز، 5.24 میلیون مترمکعب آب به تالاب گاوخونی وارد شده است.
بازگشایی سد زاینده‌رود و جاری شدن حداقلی آب در تالاب
روند توزیع آب زاینده‌رود برای کشاورزان اصفهانی از 19 تا 24 اسفندماه سال گذشته به صورت پلکانی کاهش یافت و متوقف شد تا پس از آن درباره میزان خروجی آب از سد برای روزهای باقی‌مانده سال 98 و همچنین نوبت بعدی آبیاری کشاورزی در سال 99 تصمیم‌گیری شود.
در ادامه، خروجی سد زاینده‌رود از بامداد روز جمعه 15 فروردین ماه 99 افزایش یافت و به گفته حسن ساسانی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، آب تا نیمه نخست خردادماه در این رودخانه جاری خواهد بود.
تصاویر و فیلم‌هایی که اخیراً از تالاب گاوخونی تهیه شده حکایت از جاری شدن مجدد آب در تالاب و پیشروی آن به کمک وزش شدید باد دارد، اما این حجم آب باز هم تنها تالاب را تر میکند و برای احیای آن کافی نیست، چون به گفته مسئولان امر برای احیای این تالاب نیاز است آب در برخی نقاط آن به عمق یک متر جاری شود.
به گزارش تسنیم، به نظر می‌رسد احیای این تالاب بین‌المللی عزم بیشتر مسئولان امر را می‌طلبد؛ همان‌طور که رئیس مجمع نمایندگان استان اصفهان در این زمینه به تسنیم گفته بود: «انتظار داشتیم ستاد احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی همانند فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه باشد اما دولت آن‌طور که مدنظر ما بود اقدام نکرد.»
انتهای پیام/165/ش
