گزارش| قدرت نرم چین در منطقه قفقاز جنوبی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در تاریخ 26 دسامبر سال گذشته میلادی، موزه ملی گرجستان به مناسبت هفتادمین سالگرد تاسیس جمهوری خلق چین نمایشگاهی با عنوان «هنر چینی در موزه ملی گرجستان» را برگزار و هم چنین از کتابی در همین موضوع به قلم نویسندگان گرجستانی رونمایی کرد. در قالب این پروژه که با حمایت سفارت جمهوری خلق چین در گرجستان صورت گرفت، چندین نمایشگاه آثار نقاشان چینی بین دسامبر 2019 و فوریه 2020 در تفلیس برگزار گردید.

همکاری های فزاینده چین با جمهوری های قفقاز جنوبی در سال های اخیر، پکن را به یک نیروی مهم و تأثیرگذار در این منطقه تبدیل کرده است. مؤلفه اصلی این روابط منافع اقتصادی همه طرفین درگیر است. چین تا کنون چندین سند رسمی با گرجستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مورد مشارکت این سه کشور در ابتکار بلند پروازانه کمربند و جاده امضا کرده است. از جمله این موارد می توان به توافقنامه تجارت آزاد چین با گرجستان در سال 2017 اشاره کرد که برای اولین بار میان چین و یکی از جمهوری های سابق شوروی امضا شده است. چین پس از ده سال حضور در قفقاز جنوبی، اکنون در بین ده شریک بزرگ صادراتی گرجستان قرار دارد و بیش از 5 درصد از صادرات گرجستان را در سال 2018 تشکیل می دهد.

بیش از 40 درصد تجارت چین با منطقه قفقاز جنوبی با جمهوری آذربایجان انجام می شود. راه آهن باکو - تفلیس - کارس یکی از اصلی ترین مؤلفه های پروژه جهانی ترانزیتی پکن در منطقه به حساب می آید که در آن جمهوری آذربایجان به عنوان یک بازیگر کلیدی ایفای نقش می کند. یکی دیگر از پروژه های مهم استراتژیک، بندر تجارت بین المللی دریای باکو در منطقه آلات است که چین براساس توافق نامه بین دولتی که میان پکن و باکو به امضا رسیده است از آن پشتیبانی لجستیکی می کند.

طبق اطلاعات رسمی ارمنستان، چین دومین شریک تجاری این کشور در طی چند سال گذشته بوده است. تجارت چین و ارمنستان در نیمه اول سال 2019 با حدود 50 درصد افزایش به 342 میلیون دلار رسیده است. چین از سال 2012 حداقل 37 میلیون دلار کمک اقتصادی به ارمنستان ارائه داده و صدها دستگاه اتوبوس عمومی و آمبولانس را به این کشور اهدا کرده است. علاوه بر این، چین در سال های اخیر کمک های نظامی به ارمنستان و جمهوری آذربایجان ارائه داده و هیئت های نظامی سطح بالایی را نیز به گرجستان ارسال کرده است.

اصلی ترین ابزار قدرت نرم چین در قفقاز جنوبی، مانند سایر نقاط جهان، مؤسسات کنفوسیوس هستند. علاوه بر این، چین از چندین پروژه انسان دوستانه، فرهنگی و آموزشی در کشورهای قفقاز جنوبی حمایت مالی کرده است.

البته در قفقاز جنوبی، احساسات چین هراسانه در بین مردم به اندازه آسیای میانه قوی نیست؛ تفاوتی که احتمالاً ناشی از فاصله جغرافیایی از چین و حضور تعداد کم کارگران مهاجر چینی در این سه جمهوری است. با این حال، فعالیت های اقتصادی چین در منطقه واکنش های منفی را نیز برانگیخته است. در سال 2013، احزاب عضو جبهه ملی گرجستان اعتراض کوچکی را علیه ایجاد یک منطقه آزاد اقتصادی در تفلیس متعلق به گروه صنعتی و تجاری Hualing چین برگزار کردند. معترضین خواستار این بودند که توافق منعقد شده در سال 2012 بین گروه Hualing و دولت قبلی گرجستان به صورت عمومی منتشر شود و هم چنین از دولت جدید گرجستان درخواست کردند که محدودیت هایی را برای تعداد کارگران چینی که وارد گرجستان می شوند، اعمال کند.

در حالی که تلاش های چین برای استفاده از قدرت نرم بسته به سطح اهمیت هر کشوری متفاوت است، اما رویکردها در این زمینه نسبت به کشورهای قفقاز جنوبی از نظر کیفی با استراتژی قدرت نرم عمومی پکن متفاوت نیست. ابزار قدرت نرم چین شامل پروژه های فرهنگی و آموزشی و کمک های فنی است. مؤسسات کنفوسیوس نیز در اواخر دهه 2000 میلادی فعالیت خود را در این منطقه آغاز کردند.

موسسه کنفوسیوس در دانشگاه زبانشناسی دولتی بروسف ایروان در سال 2008 تاسیس و در فوریه 2009 رسما افتتاح شد. در سال 2018، چین هم چنین یک مدرسه مدرن در ایروان را افتتاح کرد که در آن صدها کودک ارمنی علاوه بر موضوعاتی که در مدارس متوسطه و دبیرستان های سراسر ارمنستان تدریس می شوند، زبان چینی را نیز فرا می گیرند. به گفته مقامات ارمنستان، دولت چین بیش از 12 میلیون دلار برای ساخت و تجهیز این مدرسه هزینه کرده است. این برنامه برای 405 دانش آموز در سنین 10 تا 18 سال طراحی شده است که دوره های زبان فشرده را که توسط معلمان چینی تدریس می شود، پشت سر می گذارند. چین در سال 2017 با شروع ساخت ساختمان جدید سفارتش در ایروان، علاقه خود را به ارمنستان نشان داد. این مجموعه سفارت خانه به مساحت 40،000 متر مربع دومین سفارت خانه بزرگ چین در شوروی سابق و دومین سفارت بزرگ در ارمنستان پس از سفارت آمریکا خواهد بود.

در جمهوری آذربایجان، مؤسسه کنفوسیوس در دانشگاه ایالتی باکو در سال 2010 تأسیس و در سال 2011 افتتاح شد. در سال 2012، مؤسسه کنفوسیوس مرکزی را در آکادمی مدیریت دولتی و در سال 2016 یک مرکز دیگر در دانشگاه زبان های آذربایجان افتتاح کرد. گذشته از دوره های زبان و پروژه های فرهنگی، مؤسسه کنفوسیوس در باکو همچنین تحقیقاتی درباره مشارکت جمهوری آذربایجان در اجرای ابتکار کمربند و جاده انجام می دهد. بیش از 70 دانشجو در مقطع لیسانس در رشته مطالعات منطقه ای در حال یادگیری زبان چینی در دانشگاه زبان های آذربایجان هستند. براساس توافق نامه بین دو دولت، وزارت آموزش جمهوری آذربایجان سالانه 50 دانش آموز را به چین می فرستد و موسسه کنفوسیوس نیز زبان آموزان آذربایجانی را که در دوره های فوق الذکر شرکت می کنند را برای یک برنامه آموزشی یک ساله به چین می فرستد. علاوه بر این، از سال 2003 دانشجویان چینی در آکادمی نفت آذربایجان در باکو مشغول به تحصیل شده اند.

موسسه کنفوسیوس در دانشگاه تفلیس در سال 2010 تاسیس شد. در حال حاضر نیز دوره های زبان چینیدر 26 دانشگاه و مدارس متوسطه در گرجستان ارائه می شود. هر ساله 25 دانشجوی گرجستانی نیز با بورسیه ای که توسط دولت چین پرداخت می شود تحصیلات خود را در دانشگاه های چین ادامه می دهند. علاوه بر این، هر سال 20 معلم زبان چینی برای آموزش زبان و فرهنگ چینی به گرجستان می آیند. در تاریخ 15 فوریه 2019، دولت های گرجستان و چین توافق نامه ای در مورد توسعه مطالعات زبان چینی در گرجستان امضا کردند. این توافق نامه مدارس متوسطه گرجستان را قادر می سازد تا دروس زبان چینی را مطابق با استاندارد ملی برنامه درسی به دانش آموزان ارائه دهند.

با این وجود ، چین هنوز پروژه های رسانه ای خود را در قفقاز جنوبی تأسیس نکرده است. هیچ رسانه ای تحت حمایت چین وجود ندارد  که به زبان های محلی در منطقه فعالیت کرده و دیدگاه های این کشور را پیرامون امور داخلی و منطقه ای ارائه دهد. این موضوع در تضاد چشم گیر با فعالیت سایر بازیگران خارجی یعنی روسیه و کشورهای غربی در قفقاز جنوبی است.

اگرچه تأثیر قدرت نرم چین در قفقاز جنوبی نسبت به رویکردهای مشابه سایر بازیگران خارجی ضعیف است، اما پکن در سال های اخیر حضور اقتصادی خود در منطقه را افزایش داده است. استراتژی محدود و محتاطانه چین این است که نخبگان کشورهای منطقه را در اولویت قرار دهد و از این رو در زمینه تاثیرگذاری بر توده مردم تلاش های محدودی دارد. با این حال، همچنان که حضور اقتصادی این کشور در منطقه به رشد خود ادامه می دهد، چین احتمالاً تلاش های فرهنگی و آموزشی خود را در قفقاز جنوبی در سال های آینده افزایش می دهد. علاوه بر این، نخبگان این سه جمهوری، چین را به عنوان جایگزینی برای روسیه و غرب برای همکاری های اقتصادی در نظر می گیرند که به دنبال برنامه های سیاسی جهت دخالت در امور داخلی این کشورها نیست؛ حداقل تا اکنون. این شرایط هم چنین باعث شده که قدرت نرم چین در قفقاز جنوبی در یک حالت مثبت قرار گیرد.

مجید اسماعیل زاده، کارشناس مسائل اوراسیا

انتهای پیام/