تفسیر| بررسی شاخصه مفسد فی‌الارض در آیه‌ای از قرآن

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، از جمله مسائلی که نظم زندگی و معیشت مردم بر آن استوار است، وفای در معاملات است؛ به‌طور کلی در معاملات و قراردادها باید تعادل منظور و به تعهدات دو طرف معامله جامه عمل پوشانده شود و ضرر و زیان متوجه طرف معامله نشود. آنچه این مسئله را مورد خدشه قرار می‌دهد، مسائلی همچون کم‌فروشی است. بدیهی است کم‌فروشی در حقیقت دو خیانت به خریدار می‌کند: اول اینکه مال از قیمت مورد توافق برای خریدار گران‌تر شده و دیگر اینکه خریدار در مقدار جنس و کالایی که مورد نیاز او بوده کسر خواهد آورد. سلب اعتماد، فساد اقتصادی و نزول بلایا از جمله پیامدهای مادی و معنوی کم‌فروشی محسوب می‌شود.

خداوند در آیات متعددی از قرآن این مسئله را مورد توجه قرار داده است؛ از جمله آنکه در آیات ابتدایی سوره المطففین می‌فرماید: «وَیْلٌ لِلْمُطَفِّفین‏؛ واى بر کم‏‌فروشان‏»، «الَّذینَ إِذَا اکْتالُوا عَلَى النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ  آنان که چون از مردم کالایى را با پیمانه و وزن می‌گیرند، تمام و کامل دریافت می‌کنند»، «وَ إِذا کالُوهُمْ‏ أَوْ وَزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ؛ و چون براى آنان پیمانه و وزن کنند ، کم مى‏‌دهند»؛ «أَلایَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُون‏؛ آیا اینان یقین ندارند که حتماً برانگیخته مى‏‌شوند؟»، «لِیَوْمٍ‏ عَظیمٍ؛ براى روزى بزرگ‏».

خداوند به صورت مصداقی این چالش را در ماجرای شعیب نبی (ع) تبیین کرده است؛‌ آنجا که خداوند از زبان شعیب(ع) فرمود: «یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرُهُ وَ لا تَنْقُصُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ إِنِّی أَراکُمْ بِخَیْرٍ وَ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ مُحیط؛ اى قوم من، خدا را بپرستید، شما را جز او هیچ معبودى نیست؛ و از پیمانه و ترازو نکاهید، همانا من شما را در توانگرى و ثروتى ‏[که بى‏‌نیاز کننده از کم‌فروشى است ] مى‏‌بینم و بر شما از عذاب روزى فراگیر بیمناکم‏».

خداوند در آیه بعد یعنی آیه85 هود فرمود: «وَ یا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمیزانَ بِالْقِسْطِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدینَ؛ اى قوم من، پیمانه و ترازو را عادلانه و تمام بدهید و اجناس مردم را [ هنگام خریدن ] کم‏‌شمارتر و کم‏‌ارزش‏‌تر [ از آنچه که هست ] به حساب نیاورید و در زمین تبهکارانه آشوب برپا نکنید».

در این آیه مجدداً روى نظام اقتصادى آنها تأکید مى‏‌کند و اگر قبلاً شعیب (ع) قوم خود را از کم‌فروشى نهى کرده بود در اینجا دعوت به پرداختن حقوق مردم کرده و مى‏‌گوید: "اى قوم، پیمانه و وزن را با قسط و عدل وفا کنید" (وَ یا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِکْیالَ وَ الْمِیزانَ بِالْقِسْطِ). و این اصل یعنى اقامه قسط و عدل و دادن حق هر کس به او باید بر سراسر جامعه شما حکومت کند. سپس قدم از آن فراتر نهاده، مى‏‌گوید: "بر اشیاء و اجناس مردم عیب مگذارید و چیزى از آنها را کم مکنید" (وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءَهُمْ‏). " بَخس" (بر وزن نحس) در اصل به معنى کم کردن به عنوان ظلم و ستم است و این که به زمین‌هایى که بدون آبیارى زراعت مى‏‌شود  "بَخس" گفته می‌شود، به همین علت است که آب آن کم است (تنها از باران استفاده مى‌‏کند) و یا آنکه محصول آن نسبت به زمین‌هاى آبى کمتر است. (تفسیر نمونه آیت‌الله مکارم)

و اگر به وسعت مفهوم این جمله نظر بیندازیم، دعوتى است به رعایت همه حقوق فردى و اجتماعى براى همه اقوام و همه ملتها. "بخس حق" در هر محیط و هر عصر و زمان به شکلى ظهور مى‏‌کند و حتى گاهى در شکل کمک بلا عوض و تعاون و دادن وام، همانگونه که روش استثمارگران در عصر و زمان ماست. در پایان آیه باز هم از این فراتر رفته، مى‏‌گوید: «وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ‏؛ در روى زمین فساد نکنید». بر این اساس ضایع کردن حق مردم در مسائل اقتصادى، یکى از بارزترین نمونه‌‏هاى فساد است، زیرا اقتصاد ناسالم، جامعه را به فساد مى‏‌کشاند. (تفسیر نور حجت‌الاسلام قرائتی)

دو آیه فوق این واقعیت را به خوبى منعکس مى‏‌کند که بعد از مسئله اعتقاد به توحید و ایدئولوژى صحیح، یک اقتصاد سالم از اهمیت ویژه‌‏اى برخوردار است و نیز نشان مى‏‌دهد که بهم‌‏ریختگى نظام اقتصادى سرچشمه فساد وسیع در جامعه خواهد بود. سرانجام به آنها گوشزد کرد که افزایش کمیت ثروت- ثروتى که از راه ظلم و ستم و استثمار دیگران بدست آید- سبب بى‌‏نیازى شما نخواهد بود، بلکه سرمایه حلالى که براى شما باقى مى‌‏ماند هر چند کم و اندک باشد اگر ایمان به خدا و دستورش داشته باشید بهتر است آنجا که فرمود «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ‏». (تفسیر نمونه آیت‌الله مکارم)

انتهای‌پیام/