سمیع‌زاده: رفتار والدین در ماه رمضان در جذب فرزندان به دیانت اثر دارد / اسلاملو: جشن‌های رمضانیه متناسب با فضای معنوی رمضان نیست
کارگردان و مستندساز سینما و تلویزیون می‌گوید جشن‌های رمضان باید متناسب با فضای تربیتی رمضان باشد. معادل واژه "جشن" همان "عید" است که مفهومی متعالی دارد و در آن نوعی تحول معنوی نهفته است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، ماه مبارک رمضان فرصتی برای رشد و تزکیه و نیز فرصتی جهت حرکت به سوی عالی‌ترین ارزش‌های اخلاقی و انسانی در پرتو آموزه‌های حیات‌بخش دین مبین اسلام است. به دلیل تأثیرات معنوی که خداوند متعال بر این ماه گرامی قرار داده، شاهد گرایش بیش از پیش قلوب پاک‌طینتان به سوی ارزش‌های آسمانی هستیم. از این جهت جامعه ناخداگاه از جهت معنوی به سرعت رشد می‌کند و به دنبال آن برکات مادی خداوند جریان گسترده‌تری می‌یابد. بر این اساس می‌توان گفت "جامعه رمضانی" الگوی مطلوبی است که سیاست‌گذاران نظام باید گزاره‌های آن را مورد ارزیابی قرار داده و برنامه‌های فرهنگی کشور را بر اساس این گزاره‌ها شکل دهند. ایثار، صمیمیت، خوش‌اخلاقی، میل به ارزش‌های معنوی، دوری از تبرج و دنیاگرایی، مبارزه با نفسانیات و شهوات و نیز اتحاد و همبستگی از گزاره‌هایی است که در این ماه شریف به صورت عینی آشکار می‌شود و زمینه اصلاح فرهنگ جامعه را فراهم می‌آورد.
حال سؤال اینجاست که برنامه‌های فرهنگی ماه مبارک رمضان تا چه مقدار با فرهنگ معنوی این ماه که برخاسته از تقواست همخوانی دارد؟ متولیان فرهنگی و سرپرستان خانواده‌ها چه تدابیری را می‌توانند برای فراهم‌سازی محیطی شاد اما در عین حال معنوی در ایام ماه مبارک رمضان اتخاذ کنند؟
خبرگزاری تسنیم در میزگردی با حضور حجت‌الاسلام عباس سمیع‌زاده فعال فرهنگی و از مدیران آموزش و پرورش و محمدرضا اسلاملو کارگردان و مستندساز سینما و تلویزیون سعی کرد این مسائل را تا حدی مورد بررسی قرار دهد.
در بخش‌هایی از این میزگرد می‌خوانیم:
* به ماه رمضان باید از منظر عالی‌تر، یعنی رحمت و برکت خدا نگریسته شود. این وظیفه رسانه‌هاست. اگر صرفاً جسم و تن برایمان مهم است، خب فرمول‌ها و نسخه‌های مادی به جامعه می‌دهیم و رویکردمان در برنامه‌سازی مبتنی بر لذت‌های دنیاست.
* جشن‌های رمضانیه را وقتی می‌بینید، چه مقدار با ارزش‌های دینی سازگاری دارد؟ چه زمانی می‌شود که به جای این جشن‌های عمدتاً لهو و لعب، جشن نور بگیریم. جشن تحول جامعه به سوی عالی‌ترین ارزش‌های فرهنگی و دینی را بگیریم. خاصیت نور، تحول در روح افراد مؤمن است. چه کسی اولین بار واژه جشن رمضان را وارد قاموس فرهنگی‌مان کرد؟ معادل واژه "جشن" همان "عید" است که مفهومی متعالی دارد و در آن نوعی تحول معنوی نهفته است.
* اگر لازم است کمتر کار کن، زودتر به منزل برو تا خوب استراحت کنی. به این ترتیب کاری کنید فرزندتان از ماه مبارک رمضان شما هم خاطره خوبی در ذهنش ثبت شود. نباید با بداخلاقی کاری کنیم که فرزندمان از هرچه ماه رمضان و روزه‌داری است زده شود.
* شاخصه‌های متعددی درباره فضیلت ماه مبارک رمضان عنوان شده است. مهم‌ترین شاخصه‌های ماه مبارک رمضان را در چه گزاره‌هایی می‌دانید؟
حجت‌الاسلام سمیع‌زاده: ماه مبارک رمضان دارای 32 نام است که برخی از آن‌ها عبارت است از ماه برکت، رحمت، مغفرت، نزول قرآن و ...؛ از این منظر می‌توان به شاخصه‌های مهم این ماه دست یافت. جمله‌ای را از سیدبن طاووس درباره فضیلت این ماه می‌خواندم. ایشان می‌فرمود در بررسی‌های روایی خودم به اینجا رسیدم که یک دسته از روایات، آغاز سال را «محرم» و دیگری «رمضان» معرفی می‌فرمایند. در واقع می‌توان گفت رمضان، مبدأ سال معنوی است. چرا که در ابتدای این ماه در روح انسان تغییر و تحولات اساسی صورت می‌گیرد و به قول برخی روایات، خداوند از باب رحمت خویش تمام گناهان مؤمنان را می‌آمرزد تا پاک و زلال وارد رمضان شوند. از این جهت است که سید بزرگوارمان رسول‌الله(ص) آن را سید الأیام یا سرور روزهای سال معرفی می‌کنند.
همچنین پیامبر(ص) در بخشی از فضیلت‌های این ماه فرمود: «ای مردم، ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما رو کرده است؛ ماهی که نزد خدا، بهترین ماه‌هاست و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌هاست. بعد در بخشی دیگر فرمودند نفس‌های شما در آن ثواب تسبیح و ذکر خدا دارد و خواب شما ثواب عبادت. اعمال شما در آن پذیرفته است و دعاهای شما مستجاب».
محمدرضا اسلاملو: سه عبادتی که خداوند متعال واجب فرموده که شامل حج، نماز و روزه است، یک ظاهری و یک باطنی دارد. ظاهر آن در شرع گفته شده اما فهم باطن آن جز با تزکیه حاصل نمی‌شود. هنر خداوند متعال در برقراری ارتباط ظاهری اعمال با باطن اعمال است؛ مثلاً انسان منصف این مسئله را با قلب درک می‌کند که با انجام عباداتی همچون روزه از آلودگی‌ها پاک می‌شود.
از دیگر سو روزه‌داری عملی است که با سایر اعمال تفاوت دارد. مدام نهی داریم حتی نهی از خوردن یا آشامیدن حلال. اسرار روزه در نهی آن است.
اکنون به مردم می‌آموزیم در ماه رمضان از چه راهکارهایی برای کاهش تشنگی و گرسنگی استفاده کنیم. در حالی که در این ایام باید تشنه شوی تا درک کنی روزه چیست. ساز و کاری که خدا برای ماه مبارک رمضان قرار گرفته مبتنی بر ریاضت نفس است. چرا به صورت عمومی به مردم نسخه می‌دهید که فلان خوراکی را بخور تا تشنه و گرسنه نشوی؟ روزه‌دار باید امساکِ همراه با ریاضت را یاد بگیرد، نه اینکه فلان شربت یا خرما را بخور تا کمتر به تو فشار بیاید.
همچنین روزه تمرینی برای تقویت قلب و چشم و گوش باطنی انسان است. خداوند می‌فرماید: «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها؛ مسلماً بسیارى از جنّیان و آدمیان را براى دوزخ آفریدهایم [زیرا] آنان را دلهایى است که به وسیله آن [ معارف الهى را ] در نمىیابند و چشمانى است که توسط آن [حقایق و نشانههاى حق را ] نمىبینند و گوشهایى است که به وسیله آن [ سخن خدا و پیامبران را ] نمىشنوند».
پخش سی جزء تلاوت قرآن بدون تفکر اثر ماندگار در جامعه ندارد
این آیه هشداری برای تمام انسان‌هاست. کسانی که قلب دارند اما با آن ادراک نمی‌کنند و صاحب چشم‌های ظاهری هستند که با آن بصیرت به خرج نمی‌دهند و گوش‌هایی دارند که با آن نواهای باطنی را درک نمی‌کنند، درون جهنمند. اگر بخواهیم این آیه را تصویر هنری کنیم غیر قابل تحمل است. آیا می‌توان در ماه مبارک رمضان قلب و بصر را تقویت کرد؟ اینگونه مسائل باید دغدغه اصلی اهل دیانت و نیز برنامه‌سازان دینی باشد. نهایتاً به پخش تلاوت قرآن بسنده می‌شود. سی جزء قرآنی که در آن تفکر نباشد اثر ماندگار ندارد.
یا وقتی ایام ماه مبارک رمضان می‌شود، احادیثی نقل می‌کنیم که حاکی از خوابیدن و در عین حال ثواب بردن از آن است. یعنی روایت می‌خوانیم خواب مؤمن در آن ثواب است. لذا مردم اینطور برداشت می‌کنند که بخوابند تا سختی روزه ماه مبارک را فراموش کنند. در حالی که منظور معصوم(ع) اینطور نیست که از سختی روزه ماه مبارک فرار کنید. بلکه این حدیث شأن و جایگاهی دارد برای نمایش رحمت خدا در این ماه.
نسخه‌های متناسب با پرورش بُعد روحانی به جامعه بدهیم
شما وقتی از یک صحنه فیلم می‌خواهی فیلمبرداری کنی، با دوربین‌های مختلف و از زوایای متعدد و در واقع از منظرهای مختلف صحنه را به تصویر می‌کشی. بنابراین تمام منظورتان همان یک صحنه نیست. ما باید به ماه مبارک از منظرهای مختلف نگاه کنیم. نباید محدود به سختی‌های آن کنیم و متناسب با آن به جامعه نسخه بدهیم. بلکه باید از منظر عالی‌تر، یعنی رحمت و برکت خدا نگریسته شود. این وظیفه رسانه‌هاست. اگر صرفاً جسم و تن برایمان مهم است، خب فرمول‌ها و نسخه‌های مادی به جامعه می‌دهیم. اما اگر پرورش روح و جان برایمان مهم است، نسخه‌های الهی به جامعه ارائه می‌دهیم. کسانی که زیر پرچم تربیت اهل‌بیت هستند، باید از منظرهای الهی به ماجرا نگاه کنند و رویکردمان در برنامه‌سازی مبتنی بر لذت‌های دنیاست.
خداوند در ماه رمضان بُعد روحانی ما را دعوت به مهمانی می‌کند
حجت‌الاسلام سمیع‌زاده: البته باید در نظر داشت ظرفیت ماه مبارک رمضان وروزه‌داری در این ایام، مانند سایر عبادات برای همگان یکسان نیست؛ هر کسی به سهم خود از خوشه‌های آن استفاده می‌کند. فردی را می‌بینیم که قدر توان معنوی‌اش در حد گرسنگی کشیدن است. این فرد ممکن است در طول روز زیاد بخوابد، اما خداوند او را مورد رحمت خویش قرار بدهد. اما از کسی که توان معنوی بالاتری دارد، توقع بیشتری است. چنین فردی چه بسا فراتر از حد خود در این ماه باید کوشش در عبادات و مناجات‌ها داشته باشد. چون در این ماه درهای آسمان بیشتر به روی انسان‌های مؤمن باز می‌شود. کسی که از این منظر به ماه مبارک رمضان نگاه کند، قطعاً دغدغه اصلی‌اش رشد معنوی است.
نکته دیگر آنکه در احادیث، ماه مبارک رمضان را تشبیه به مهمانی خداوند کرده‌اند. باید پرسید آیا خداوند جسم ما را دعوت به مهمانی کرده یا روحمان؟ اگر احساس می‌کنیم جسم ما دعوت به این مهمانی شده است، به پرورش تن می‌پردازیم و معنویت را فراموش می‌کنیم. ماه رمضان را به مثابه افزایش معنویت قلمداد نمی‌کنیم. هرچند در این ماه به دلیل افزایش برکت خداوند، با وفور نعمت مواجه می‌شویم.
اما از دیگر سو اگر روح شما دعوت به مهمانی خدا شده است، خوراک آن گرسنگی و تشنگی دادن به بدن است. اگر در تاریخ می‌خوانیم امیرالمؤمنین(ع) کم‌خوراک بود، به دلیل همین منطق است. یعنی سختی بکش و رشد کن. (تنور شکم دم به دم تافتن ** مکافات بُوَد روزِ نا یافتن) قدرت روح در کم‌خوری است. در ماه مبارک رمضان حتی از حلال خدا هم منع می‌شویم. این یعنی نفسانیات خود را کنار بگذار، به بدن سختی بده تا از فضای رحمت من بیشترین بهره را ببری.
معنویت رمضان را بهانه‌ای برای رشد معنوی خانواده در طول سال قرار دهیم
* یکی از مسائل ضروری در برخورد با ایامی همچون ماه مبارک رمضان فضاسازی و یا مهیاسازی جهت ورود به این ایام خاص است که اتفاقا در احادیث نیز به آن‌ها اشاره شده است. این آماده‌سازی در محیط جامعه و محیط خانواده به چه صورت باید شکل بگیرد؟
من به عنوان معلم قبل از ورود به کلاس درس باید مقدمه‌ای تدارک ببینم. مقدمه‌چینی ماه مبارک رمضان در وهله اول باید توسط بزرگ‌ترهای خانواده صورت گیرد. زمانی که حضور پرشور جوانان در هیئت‌های مذهبی و مراسم‌های آیینی را بررسی می‌کنیم، عمدتاً به خانواده‌های آن‌ها ارتباط می‌یابد. وقتی سرپرست خانواده به دنبال تدارک لوازم ماه مبارک رمضان بر می‌آید، این مسئله به خودی خود در محیط خانه جوّ معنوی ایجاد می‌کند. یا وقتی بزرگان خانواده به ماه رمضان اشتیاق نشان دهند و به ذکر فضایل و برکات این ماه بپردازند، این موضوع بر فرزندان نیز اثر می‌گذارد و آن‌ها را کنجکاو و مشتاق به فرارسیدن این ماه و یا روزه‌داری آن می‌کند. البته این بدان معنا نیست که رفتار خود را با آغاز ماه مبارک ترک کنند بلکه باید آن را بهانه‌ای برای تداوم رفتارهای ارزشی در طول سال قدری خود قرار دهند. جوّ خانه همواره باید پر از ارزش‌های انسانی و اخلاقی آن هم با رویکردهای دینی باشد.
سفرهای زیارتی فرزندان را به سوی ارش‌ها سوق می‌دهد
یکی از اساتید اخیراً تعریف می‌کرد برای فرزندان خود چقدر ارزش قائلید؟ اگر می‌خواهید آن‌ها روزه بگیرند، 10 روز قبل از ماه مبارک رمضان به حرم‌های اهل‌بیت(ع) ببرید. در این سفرهای معنوی قلب‌ها قدرت پذیرش می‌یابند. این کارشناس می‌گفت این مشورت را به یک خانواده دادم و نتیجه مثبتی گرفتند. انسان واقعاً در مواقعی از دعوت به ارزش‌ها عاجز می‌شود و این عجز خود را به زبان می‌آورد. واقعاً دردناک است اگر از اعضای خانواده روزه نگیرند. اما انوار اهل‌بیت(ع) به قدری اثرگذار است که افراد را ناخداگاه تربیت می‌کند. این مسئله امیدبخش است. ائمه(ع) در تنگناها از انسان دستگیری می‌کنند.
یا اگر امکان زمانی و مادی برای سفر زیارتی یافت نشد، حداقل داستان‌هایی از علمای ربانی که تقید به روزه داشتند، با ترفندی مناسب در منزل بخوانید.
جناب اسلاملو نظر شما درباره فضاسازی رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی در ورود به ایامی همچون رمضان چیست؟
محمدرضا اسلاملو: برای پاسخ به این سؤال نیاز است ریشه‌ای بحث شود لذا مقدمه‌ای عرض کنم.
این انقلاب پرچم توحید را برافراشت، اما به طور شایسته نتوانست آن را تبیین کند. از این جهت است که در حال حاضر به جای آنکه دغدغه اصلی ما ارتقای فرهنگ و حرکت به سوی تمدن آرمانی باشد، در اقتصاد و نان و پیاز گیر کردیم. هرچند قائلیم خداوند برنامه خود را به سوی اصلاح امورات پیش می‌برد و نوری که از ابتدای انقلاب اسلامی روشن کرد تکمیل می‌کند، اما ما نتوانستیم سیر این نور را مطالعه کنیم. نتوانستیم با آن همراهی بایسته و شایسته را داشته باشیم. در واقع سعیی که خداوند از مؤمنان به انقلاب انتظار داشت تحقق نیافت. اما در هر صورت با صحنه‌های مختلف ما را بر سر خط می‌آورد؛ ایام پیاده‌روی اربعین یکی از این عرصه‌هاست. مؤمنان با الگوی جامعه آرمانی و جامعه صفاتی آشنا می‌شوند. مردم بال و پر می‌گیرند.
ولنگاری فرهنگی ناشی از ضعف تفکر خودی‌هاست بعد پاتک دشمن
لذا در بحث ولنگاری فرهنگی تهاجم فرهنگی دشمنان خارجی در گام بعدی قرار دارد. الان همین تلویزیون و رسانه دست خودمان است. برای تربیت جامعه چه برنامه‌هایی داشتیم؟ چقدر دعوت به ارزش‌های مثبت کردیم؟ چقدر توانستیم حجاب را به مثابه پایه ارزشی یک زن از تلویزیون تبلیغ کنیم؟ چقدر توانستیم الگوهای مناسب رفتاری در برخورد با اعضای خانواده را ارائه کنیم؟ ما یادمان است دو سه سال اول پیروزی انقلاب همه چیز خوب بود؛ بعد می‌دیدید یکسری خودبینی‌ها و تکبرها و ضعف‌های نفسانی ما را در همین عرصه فرهنگ‌ساز تلویزیون متوقف کرد. لذا اصل کار به حاشیه رفت. یا از سوی دیگر کدام یک از انقلابیون ما در جبهه انقلاب وقتی صحبت می‌کند دعوت به خود می‌کند و کدام یک وقتی صحبت می‌کند باور توحیدی شما تقویت می‌شود.
ماه رمضان فرصتی برای بازگشت به اصول انقلابی‌مان باشد
ماه مبارک رمضان یکی از همان روزهای خدایی است که فرصتی را برای بازگشت ما به اصول ارزشی‌مان فراهم می‌کند. در این ماه به خودمان بازگردیم و کارهایی که روی زمین مانده است را برداریم. ببینید ما ایامی به نام دفاع مقدس که به نظرم از جهتی نعمتی برای انقلاب بود. انسان‌ها در این فضا تربیت شدند و رفتار توحیدی در پیش گرفتند. ما باید به این ایام از این منظر نگاه کنیم. ما و مدیران فرهنگی ما در ماه رمضان جبهه فرهنگی مبتنی بر آرمان‌های انقلاب شکل بدهیم و از سلیقه‌گرایی‌ها و منیت‌ها پرهیز کنیم. مسیر حق و ارزش‌ها را خدا در قرآن معرفی کرده؛ به همان مقید باشیم.
ما در کشوری زندگی می‌کنیم که خود را مبلّغ تعالیم اهل‌بیت(ع) می‌دانیم. از این جهت باید شیوه تبلیغ‌مان تفاوت کند. شیوه گفتمان ما در تلویزیون و سینما تفاوت کند. شما جشن‌های رمضانیه را وقتی می‌بینید، چه مقدار با ارزش‌های دینی سازگاری دارد؟ دعوت از آوازخوان و بازیگر برای دانستن زندگینامه آن‌ها و خاطرات‌شان چه ارتباطی با فضاهای دینی و آیینی ما دارند؟ وقتی گفته می‌شود جشن، به این معنا نیست که جشن شادی بگیریم. در احادیث با مفهومی با نام عید مواجهیم که فرمودند هر روزی که گناه نشود عید است. عید مفهوم مبارک برای ایام خاص است. ساز و آواز و جُنگ و جشنواره اتفاقاً انسان را از فضای معنوی ماه رمضان جدا می‌کند. انسانی که در طول سال احساس می‌کند دچار گناه و خطا شده است، یک ماه را برای خود فرصتی برای تزکیه و پالایش روح می‌داند. این یک ماه را هم با برنامه‌های نامتناسب با فضای معنوی رمضان از او سلب کنیم، باید نزد خداوند پاسخگو باشیم. نباید با جشنواره‌های زینتی آن هم در پوشش ماه مبارک رمضان جشن‌های رمضان را جولانگاه ابتذال کنیم.
اشکال ما در توقف ماست. آن لهو و لعب و زینت‌های دنیویِ حاصل از مدرنیته و مدیران مدرن جامعه را متوقف می‌کنند. تصور می‌کنند برداشت‌شان از انقلاب اسلامی همان است که آن‌ها فهمیدند؛ هر بلایی هم سر جامعه بیاید باز هم تصور می‌کنند اشکال از جای دیگری است.
در رمضان جشن تحول جامعه به سوی ارزش‌های الهی بگیریم و تداوم دهیم
چه زمانی می‌شود که به جای این جشن‌های لهو و لعب، جشن نور بگیریم. جشن تحول جامعه به سوی عالی‌ترین ارزش‌های فرهنگی و دینی را بگیریم. خاصیت نور، تحول در روح افراد مؤمن است. انقلاب این کار را کرد، اما از آنجایی که برخی مدیران فرهنگی و اندیشمندان ما همراستا با اصل انقلاب حرکت نکردند، برنامه‌هایی به خورد جامعه دادند که آن‌ها را از اصل‌شان جدا کرد. چقدر توانستیم از جهت معنوی جامعه را یک درجه بالاتر از حال و هوای پیروزی انقلاب اسلامی بالاتر ببریم؟ این مقولات باید معیار ما باشد. نه اینکه فرهنگ را دچار اُفت کنیم بعد یک برنامه بی‌فایده و گاهاً مضرّ فرهنگی بسازیم، سپس از همان مردمی که اینگونه اسیر نفسانیات خود کردیم، نظرسنجی کنیم آیا برنامه ما را می‌پسندید یا خیر؟ آیا در اینجا معیار باید خدا و ارزش‌های انسانی باشد یا مردم؟ اگر توانستیم مردم را به اصل فطرت‌شان بازگردانیم شاهکار کردیم نه اینکه امیال دنیوی و ارزش‌های غیر اسلامی را در آن‌ها تقویت کنیم بعد آخر سر بگوییم قصدمان شادی مردم بود. کجای کتب آسمانی مقدس ادیان معیار سرافرازی جامعه شادیِ صرف است؟
* یکی از دغدغه‌های اصلی والدین نحوه دعوت فرزندان خود به ارزش‌هایی همچون روزه‌داری و خواندن نماز است. چه توصیه‌هایی به والدین در زیبایی‌بخشی ارزش‌هایی چون روزه‌داری دارید؟
حجت‌الاسلام سمیع‌زاده:یکی از نکاتی که والدین باید نسبت به آن توجه داشته باشند، زیبایی‌بخشی ایام ماه مبارک رمضان برای فرزندان است. به عنوان نمونه می‌توان جوایز مناسبی را برای فرزندان بابت روزه کوتاهی که می‌گیرند، تدارک دید به صورتی که این جایزه سال‌ها ماندگار بماند.
نکته دیگری که والدین باید در ایام ماه مبارک رمضان نسبت به آن اهتمام داشته باشند، خوش‌اخلاقی است. یعنی با وجود فشار جسمی ناشی از روزه باید همواره لبخند بر لب داشته باشید. اگر لازم است کمتر کار کن، زودتر به منزل برو تا خوب استراحت کنی. به این ترتیب کاری کنید فرزندتان از ماه مبارک رمضان شما خاطره خوبی در ذهنش ثبت شود. نباید با بداخلاقی کاری کنیم که فرزندمان از هرچه ماه رمضان و روزه‌داری است زده شود. اما اگر ماه رمضان را زیبا نشان دهیم و زیبا رفتار کنیم، فرزندان با رغبت و میل خود از این ماه مبارک استقبال نشان می‌دهند. یادمان نمی‌رود زمانی که روزه‌اولی که بودیم، به افطار که می‌رسید پدرمان می‌گفت ابتدا آب‌جوش را به خواهرت بده و اجازه بده ابتدا کوچکترها افطار کنند. کودکان بسیار دوست دارند مورد تشویق و مورد توجه قرار گیرند.
توجه کنید که رفتار ما خیلی بر فرزندان‌مان تأثیر دارد. تا یک کسی از ما می‌پرسد حالت چطور است؟ به صورت خسته و کسل پاسخ می‌دهیم در حال تشنگی و گرسنگی هستیم. خب مشخص است کودک ما از ماه مبارک دچار هراس می‌شود. در این ماه به خود اجازه بد قلقی و کج‌رفتاریِ ناشی از خستگی روزه ندهیم. اگر هم خستگی عارض ما شد، آن را به صورت توپ و تشر به رخ خانواده نکشانیم. با صفا و صمیمیت رفتار کنیم. اگر دغدغه رشد معنوی فرزندان خود را داریم، عرصه ماه مبارک رمضان بهترین فرصت است. اگر این ماه نتوانستیم، ماه‌های دیگر را می‌خواهیم چگونه مقید به ارزش‌ها شویم؟ در این ماه فرصتی است برای تقید به نماز اول وقت. بهترین ریاضت همین نماز اول وقت است. نباید آن را دست کم بگیریم.
اما برعکس این قضیه صدق می‌کند. یعنی کسانی که تقید به اعمال عبادی همچون روزه ندارند، عمدتاً از خانواده ناشی می‌شود.
انتهای‌پیام/
