یادداشت|در لیبی چه می‌گذرد؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم،  پس از  سال ها بی ثباتی  و  نا آرامی در لیبی سر انجام گروه های سیاسی این کشور در نشست پاریس ( خرداد 97)  توافق کردند که  انتخابات  پارلمانی  و  ریاست جمهوری در  سراسر لیبی  و  تحت نظارت سازمان ملل برگزار  شود.  قرار است  قوانین  مربوط  به  انتخابات  تا  16 سپتامبر ( 25 شهریور ) تدوین  و  به تصویب  برسد و  هر دو  انتخابات  در 10 دسامبر برگزار  شود.

یادداشت ذیل  برای  آشنایی بیشتر مخاطبان  با  سیر تحولات  لیبی  پس از  سرنگونی  رژیم قذافی ( 2011 ) به رشته تحریر در آمده است که تقدیم می شود.

پس از  فروپاشی  رژیم " معمر قذافی "  لیبی دچار  یک سلسله  ناآرامی‌ها شد.  این  نا آرامی‌ها به دلیل نبود  نیروهای مسلح  و  انتظامی صورت گرفت که مسئولیت  برقراری  نظم  و امنیت در کشور  را  به عهده داشتند.

نا گفته نماند در  زمان  قذافی  نهادهای اجتماعی  در  لیبی  شکل نگرفته  یا  به دلیل سیاست های  قذافی  دچار فروپاشی  شده بودند. به هرحال،  پس از  فروپاشی  نظام  سابق لیبی  مردم  این کشور فاقد یک نهاد  اجتماعی ،  دینی  و  فرهنگی  بودند.  همچنین آنان  از وجود  نیروهای نظامی ،  انتظامی  و  امنیتی محروم  بودند.  به همین دلیل،  لیبی به  یک  جامعه  از هم گسیخته تبدیل  شد.

بسترهای  ناآرامی

یکی از  عوامل  این  از  هم  گسیختگی  و  ناتوانی  مردم لیبی  در  تشکیل  دولتی  مقتدر  و  فراگیر،  وسعت جغرافیایی  این کشور است.   لیبی در  مقایسه  با  ایران 100 هزار کیلومتر مربع  بزرگتر  است.  جمعیت  6 میلیون  و  500 هزار  نفری  لیبی در  این  وسعت جغرافیایی ( یک میلیون و 700  هزار کیلومتری ) به صورت  پراکنده  زندگی می کنند  البته  بیشتر  شهرهای لیبی  در  سواحل  دریای مدیترانه  قرار دارند  که  فاصله  بین آنها  زیاد است.

این  گستره  جغرافیایی  لیبی  با جمعیت اندکش  در کنار نبود نهادهای اجتماعی ، دینی  و  مذهبی  و  فقدان  نیروهای مسلح  سبب شد تا  بسترهای لازم  برای  ایجاد  بی ثباتی  در  این کشور  فراهم  و  یا به این  ناآرامی ها دامن زده   شود.  به هرحال،  این  بی ثباتی ها  و  ناآرامی ها  به گونه ای  بود که  مردم  نتوانستند   طی 7 سال  گذشته   یک دولت کارآمد  و  فراگیر  را  به قدرت  برساند.

رقابت بین گروه های مسلح

در  مجموع  می توان  گفت  آنچه که  تاکنون  در عرصه  تحولات لیبی  رخ  داده،  بر  محور دو  شهر استوار  بوده است.  یکی  طرابلس در  شمال غربی  و دیگری بندر بنغاری  در  شمال شرقی .  احزاب  و  نهادهای سیاسی  که پس از  سرنگونی  رِژیم قذافی  تشکیل شدند  و  توانستند  بر دیگر گروه های سیاسی  برتری  پیدا کنند،  بیشتر  در  طرابلس  و بنعازی  حضور  دارند.  در  اینجا  باید  به این نکته اشاره  شود،  هر شهری  در  لیبی   برای حفظ  امنیت داخلی خود  به ویژه  در  شب ها مجبور  شد،  یک نیروی مسلح  به صورت جداگانه  تشکیل  دهد.   به دنبال  این  اقدام،   لیبی  به سرعت  وارد  مرحله  رقابت  بین گروه های  مسلح   شد.   به اضافه  اینکه  گروه های  تکفیری  تروریستی  از  نبود  دولت مرکزی  در  لیبی  بهره برداری  و  تلاش  کردند،   منطقه ای   را  برای خودشان  در  این کشور ایجاد  و در  آنجا  فعالیت کنند  و  حتی  به سمت  تشکیل  حکومت  پیش رفتند.

چند دستگی سیاسی  

در  ارتباط  با تحولات سیاسی  می توان  به حضور  چند جریان  و  گروه سیاسی  در  این  عرصه  اشاره  کرد.  ریشه  این  چند  دستگی سیاسی  باز می گردد  به  دو  انتخاباتی  که  پس از  سرنگونی   قذافی  در  لیبی  برگزار  شده است.  اولین  انتخابات  برای  تشکیل مجلس  موسسان  بود.  این  مجلس  موظف  بود  قانون  اساسی   جدید  لیبی  را   تدوین   و  تصویب کند  و  بعد  مقدمات  برگزاری  انتخابات  ریاست جمهوری  و  تشکیل مجلس  قانونگداری  دائمی  را  فراهم   سازد.   این  مجلس   یک سال  پس از  کشته شدن  قذافی تشکیل  شد  و  فرصتی  محدود  برای  تدوین  قانون  اساسی  داشت.  به محض  اینکه  مدت  مجلس  موسسان  تمام  شد،   نمایندگان  آن   با رای خود  چند مرتبه  فعالیت  مجلس  مزبور  را  تمدید کردند  زیرا  در  این  مجلس  اخوانی ها  حضور داشتند  و  تلاش  می کردند   از طریق  همین  مجلس  قدرت  را  در  سراسر  لیبی   به دست گیرند   لذا  شاهدیم  که  این مجلس  تا  حدود  دو  سال  پیش  فعال  بود.  در  حالی که  بر اساس   مقررات  تدوین   شده   پس از  سرنگونی   قذافی  مهلت فعالیت  قانونی  این  مجلس  تمام   شده بود.

دومین مجلس هم چهار سال  پس از کشته شدن  قدافی  پایه گذاری  شد. در جریان رای گیری این مجلس بسیاری  از مردم  در انتخابات شرکت نکردند  و مجلس مزبور با رای 25 درصد  واجدین شرایط رای دادن  تشکیل شد.  به همین دلیل،  از لحاظ قانونی،  معیارهای جهانی  و  افکار عمومی اعتبار لازم  را ندارد .  به هرحال،  این مجلس ( قانونگذاری ) تشکیل شد اما  از آنجایی که در پایتخت ( طرابلس ) مجلس قبلی ( موسسان) فعالیت می کرد،  نمایندگان مجلس جدید ( قانونگذاری )  مجبور شدند نشست خود  را  در " طبرق "  برگزار کنند.  طبرق  شهر کوچکی  در ساحل دریای مدیترانه  و شرق بندر بنغازی  و در نزدیکی  مرزهای مصر است.

رقابت غربی ها در لیبی

 مجلس جدید دولتی  را  بر اساس  رای نمایندگان  خود  تشکیل  داد  و به  این  ترتیب،   لیبی  دارای  دو  دولت  شد.  یک دولت  برخاسته  از  مجلس موسسان  بود  و  مهلت  این  مجلس  پایان  یافته  بود  و  قانونی  نبود  و  دولت دوم  هم  به دلیل  اینکه  برخاسته  از مجلسی بود که  با  رای اکثریت مردم  تشکیل  نشده بود،  فاقد  وجاهت  قانونی  بود   لذا  هیچ کشوری در  جهان  دو  دولت لیبی   را  به طور  جدی  به رسمیت نشناخت.   مثلا کشورهای عربی  و  غربی  از  یک دولت  و کشورهای دیگر  از  دولت بعدی  طرفدارای  می کنند.   وجود  چنین  شرایط  سیاسی  و  حاکمیتی  در  لیبی سبب  شد  تا  برخی  اختلافات  بین کشورهای  اروپایی  و غربی  تقویت شود.  مثلا  فرانسوی ها   از  دولت  طرابلس  حمایت  می کنند  و  رقیب  پاریس   از  دولت طبرق.   از اینرو  می توان  گفت  که  اختلافات  در  لیبی  تنها  ریشه  داخلی  و  انتخاباتی  ندارد  بلکه  از طریق  رقابت هایی  که  بین  کشورهای  اروپایی  در عرصه  لیبی  وجود  دارد،  این اختلافات  تقویت  و  عمیق تر می شود.

ژنرال  حفتر  و  صعود به قدرت

در  این  حال  ما  شاهد  یک گروه  نظامی به فرماندهی  ژنرال " خلیفه حفتر " هستیم.   این  ژنرال   بازنشسته  ارتش لیبی  از  دوستان سابق  قذافی  است.  حفتر  حدود   20  سال  در  آمریکا  سکونت  داشت  و  با  سرنگونی   رژیم  قذافی  به  لیبی  بازگشت   و گروه های مسلح  که  در  شهرهای  مختلف  لیبی  مستقر  بودند،  در  یک  تشکل  نظامی  تحت  عنوان  "  ارتش ملی  "  جمع  کرد.   ژنرال  حفتر درصدد  بود،  با  انجام  کودتای  نظامی   یک  دولت مقتدر  در  لیبی  روی کار  آورد  و  به  تنهایی  قدرت  را  به دست گیرد  اما  هر چقدر عملیات نظامی  انجام  داد  و  مورد  حمایت  عربستان  قرار گرفت،   آمریکا  کمک های  خود  را  در  اختیار  او  قرار داد،  نتوانست  قدرت  را  به تنهایی  در لیبی  به دست گیرد  چرا  که  مردم  با  او مخالف  بودند.  بنابراین،  ژنرال حفتر با  پیوستن  به مجلسی  که  در  طبرق  بود   خواست  نیروهای  خود  را  به عنوان   شاخه  نظامی  این مجلس  نشان  دهد  و  در  سایه  و  تحت پوشش  مجلس  مزبور  قرار  گیرد.   از  اینرو   ژنرال  خلیفه حفتر  ارتش  خود  را  در  اختیار  دولت طبرق   قرار  داد  و  به  انجام  یک سلسله عملیات های  نظامی  پرداخت.

پایان حکومت داعش در مصراته

در همین  زمان،  گروه های مسلحی  که متحد  و  یا  وابسته  اخوانی ها  در  طرابلس  بودند  با عناصر داعش مقیم  درگیر  شدند.  داعش  در  مصراته  که  یکی  از شهرهای  بندری  لیبی است،  حکومت  تشکیل  داده بود.  این  گروه  تروریستی  تکفیری  از سوی  نیروهای  مسلح  وابسته  به دولت  طرابلس   و ارتش خلیفه حفتر  نیز  مورد  حمله  قرار گرفت.  اینگونه  تهاجمات  سر انجام   به حکومت داعش در  شهر مصراته  پایان  داد.

اقدامات  سازمان  ملل  برای  دولت سازی

همزمان با این  تحولات،  اقداماتی  در سطح  سازمان ملل  برای دولت سازی  در لیبی انجام  شد  که   مورد  حمایت قدرت های غربی  و  برخی  کشورهای  منطقه  بود.  آنها تلاش  کردند  مذاکرات  بین  گروه های  لیبیایی  در  شهرهای  مختلف مثل  ژنو، الصخیرات در مغرب  و  پاریس  برگزار شود  تا  از این  طریق  دیدگاه  گروه های  مزبور  به یکدیگر نزدیک تر شود.  آنها  در  این کار موفق  شدند  و  یک شورای  عالی سیاسی  به  رهبری  " فایز السراج "  به وجود  آوردند.  این شورای  تحت عنوان  " دولت وفاق ملی "  در  لیبی  تشکیل  شد. با تشکیل  دولت وقاق ملی  دولتی  که  در  طرابلس  بود،   منحل  شد  و  مجلس  آن  نیز به تدریج  رنگ  باخت.  

موفق نبودن دولت وفاق ملی

 قرار  بر این شد که  تمام گروه ها  با دولت وفاق ملی  همکاری  کنند  و  به  سمت  برگزاری  انتخابات  فراگیر  پارلمانی  و  ریاست جمهوری  پیش  بروند  البته  طی  سه   سال گذشته  که  شاهد  تشکیل  دولت  وفاق  ملی  بودیم،   این  دولت  موفق  نشده   در  بین گروه های لیبیایی  یک  دیدگاه مشترک  و  همکاری  خوبی  را  برای  برگزاری  انتخابات  فراگیر  ایجاد کند.   به هرحال،   کوشش  بر این است  که دولت  وفاق ملی  بسترهای  لازم   برای  انتخابات  و  انتقال  قدرت  به  دولت دائمی   را  فراهم  کند  اما  تاکنون   موفقیت چندانی  در  این  زمینه  به دست   نیاورده است.

نویسنده : جعفر قنادباشی  پژوهشگر  ارشد  شمال آفریقا

انتهای پیام/