زنگ خطر ممنوعه‌شدن دشت‌های لرستان؛ "تابستان سخت" و "خشکسالی" پیشروی سومین حوضه پر آب کشور
استان لرستان به‌عنوان سومین حوضه پر آب کشور در بحران "بی‌آبی" قرار گرفته به‌طوری‌که سفره‌های زیرزمینی کاهش‌یافته، رودخانه‌ها در حال خشک‌شدن و استارت ممنوعه‌شدن همه دشت‌های لرستان زده شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از خرم‌آباد، کمبود آب و خشکسالی واژه‌ای است که مردم لرستان با آن خو گرفته‌اند و سال‌هاست خشکسالی روی خشکسالی جا خوش کرده و هرسال بیش از گذشته شیره جان زمین را می‌کشد.
اثرات خشکسالی طی سال‌های اخیر گریبان‌گیر استان بوده به‌طوری‌که بر اثر بارش کم برف و باران، افزایش دمای هوا، کشت محصولات آب‌دوست و استفاده از روش‌های آبیاری سنتی و قدیمی سبب شده منابع آب سطحی و زیرزمینی استان کاهش چشمگیری داشته باشد؛ در حال حاضر استان لرستان که یکی از پر باران‌ترین استان‌های کشور به‌شمار می‌رفت با بحران کم‌آبی مواجه است به‌طوری‌که دشت‌های استان وضعیت بحرانی دارد، تعدادی از چشمه‌ها خشک و از مدار خارج‌شده است، حجم مخازن سدها خالی و رودخانه‌ها در حال خشک‌شدن است.
با توجه به اینکه پاییز و زمستان سال آبی جاری خشک‌تر از سال‌های گذشته سپری شد اما در این بحران کم‌آبی، برداشت بی‌رویه از ذخایر آبی و حفر چاه‌های غیرمجاز نیز بر این مشکلات دامن زده است؛ خشکسالی علاوه بر کمبود منابع آب مشکلاتی ازجمله افزایش پدیده گردوغبار، تغییر اقلیم، از بین رفتن زیست‌بوم‌های طبیعی، نابودی محصولات کشاورزی و تخلیه برخی روستاها را در پی داشته است.
400 میلیون مترمکعب منابع آب زیرزمینی لرستان کاهش یافت
مظفر زیودار مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با اشاره به کاهش منابع آب استان اظهار داشت: طی 10 سال گذشته منابع آب زیرزمینی استان 400 میلیون مترمکعب کاهش‌یافته به‌طوری‌که هرسال حدود 40 میلیون مترمکعب کاهش داشته‌ایم.
وی افزود: بیشترین کاهش در شهرستان کوهدشت و رومشکان بوده به‌طوری‌که حدود 164میلیون مترمکعب طی این 10 سال در کوهدشت کاهش منابع آب داشته‌ایم، پس از کوهدشت، شهرستان رومشکان و سپس ازنا، الیگودرز، بروجرد، دورود و خرم‌آباد بیشترین کاهش منابع آب را داشته است.
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب لرستان با اشاره به بارش‌های استان عنوان کرد: حدود 50 درصد بارش‌های استان در فصل بهار بوده که کم‌سابقه است، در زمستان و پاییز بارندگی در استان بسیار کم بود و بارش‌ها در فصل بهار جبران شد ولی متأسفانه چون بارندگی به‌موقع نبود و بارش‌ها به شکل رگباری و منطقه محدودی را در برمی‌گرفت به‌صورت روان آب از استان خارج می‌شد و چون اکثر مواقع در پایین‌دست سدها بارندگی بود سبب می‌شد آب پشت سدها ذخیره نشود.
ذوب زودهنگام برف در ارتفاعات استان
وی بیان کرد: از طرفی در سنوات گذشته تا خردادماه در استان برف در ارتفاعات وجود داشت و دبی چشمه‌ها تا شهریورماه از آبدهی خوبی برخوردار بود و آب چشمه‌ها برای تأمین شرب شهر مناسب بود اما امسال برف در ارتفاعات استان در اواخر فروردین‌ماه ذوب‌شده و ممکن است تا اواخر تیرماه دبی چشمه‌ها خیلی کم شود و با تنش و کمبود آب شرب مواجه شویم.
زیودار تصریح کرد: زمستان امسال بارندگی کم و دما افزایش یافت، همچنین سطح پوشش برف در استان کم بود و خیلی زود ذوب شد بنابراین ممکن است تابستان با کم‌آبی مواجه شویم، بارش‌های بد موقع نیز تأثیری بر روی منابع آب نداشت؛ چشمه‌ها وابسته به برف هستند و ذوب تدریجی برف سبب آبدهی چشمه‌ها می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: دبی پایه رودخانه‌ها را نیز برف تأمین می‌کند و زمانی که در فروردین‌ماه برف تمام شود دبی پایه رودخانه‌ها در تابستان کاهش می‌یابد و از طرفی برداشت آب نیز سبب می‌شود رودخانه‌ها خشک شوند.
کاهش بارندگی در فصل پاییز و زمستان
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب لرستان گفت: فصل پاییز نسبت به سال گذشته 53 درصد و نسبت به بلندمدت 65 درصد کاهش بارندگی در استان داشته‌ایم، فصل زمستان نسبت به سال گذشته 30 درصد و نسبت به بلندمدت 12 درصد بارندگی‌ها کاهش داشت و در فصل بهار نسبت به سال گذشته 62 درصد و نسبت به بلندمدت 87 درصد افزایش بارندگی را داشته‌ایم.
وی اظهار داشت: در فروردین‌ماه نسبت به سال گذشته 35 درصد و نسبت به بلندمدت 11 درصد بارندگی‌ها کاهش داشت، در اردیبهشت‌ماه 170 میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم که نسبت به سال گذشته 279 درصد و نسبت به بلندمدت 235 درصد افزایش بارش را داشته‌ایم، در خردادماه 12 میلی‌متر بارندگی بوده که نسبت به سال گذشته دو هزار و 300 درصد و نسبت به بلندمدت 200 درصد افزایش را نشان می‌دهد.
زیودار بابیان اینکه دبی پایه رودخانه‌ها در یک ماه آینده به‌شدت کاهش می‌یابد گفت: در اردیبهشت‌ماه حدود 170 میلی‌متر بارندگی و از فروردین تا خردادماه 251 میلی‌متر بارندگی در استان داشته‌ایم که سبب افزایش دبی پایه رودخانه‌ها در این ایام شد ولی این میزان آب دوامی ندارد و در یک الی دو ماه آینده دبی پایه رودخانه‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد.
کمبود 12 درصدی آب شرب شهر خرم‌آباد
وی اظهار داشت: چشمه‌های داخل شهر خرم‌آباد با برداشت‌هایی که صوت گرفته 12 درصد کاهش داشته و در طول یک سال اخیر 20 میلیون مترمکعب آب از چشمه‌های شهر خرم‌آباد برداشت‌شده است که پیش‌بینی می‌شود برای تأمین آب شرب شهر حدود 12 درصد آب کم داشته باشیم.
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب لرستان افزود: تصمیم بر این است که آب ذخیره‌شده در پشت سد ایوشان تنها برای شرب شهر خرم‌آباد اختصاص یابد ولی بازهم با مشکل مواجه می‌شویم چراکه کشاورزان نیز اجازه آمدن آب را به شهر نمی‌دهند از طرفی آب ذخیره‌شده در پشت سد نیز کم است.
استان لرستان 18 سال درگیر خشکسالی
مهدی سجادی مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب استان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: تا امسال حدود 18 سال با پدیده خشکسالی مواجه بوده‌ایم و در این سال‌ها برداشت آب از منابع زیرزمینی و سطحی سبب شده یک سری مخازن دچار نقصان شود و با کاهش شدید آب مواجه شود.
وی بابیان اینکه بارندگی‌های اخیر استان تأثیرگذار نبود چراکه هوا گرم و تبخیر سریع آب صورت گرفت و اکثر دشت‌های استان شرایطی ندارند که بارندگی را جذب کنند افزود: با توجه به اینکه شرایط آب و هوایی و اقلیم تغییر یافته است، اکثر بارش‌ها به‌صورت باران بوده و بارش برف کم است و بارندگی در بازه زمانی و مکانی مناسبی نبوده و شرایط چند سال گذشته را نداشته باشیم؛ همچنین نفوذپذیری آب کم بوده و آب حاصل از بارندگی‌ها به‌صورت روان آب از استان خارج‌شده چراکه مراتع پوشش خود را ازدست‌داده و جنگل‌ها از بین رفته است که همین امر سبب شده باران با شدت بیشتری به زمین برخورد کند و به‌صورت روان آب سریع از استان خارج شود.
مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب استان بابیان اینکه اگر مراتع و جنگل‌ها پابرجا بود از شدت برخورد قطره‌های باران بر زمین جلوگیری و سبب نفوذپذیری بیشتر آب در زمین می‌شد عنوان کرد: حدود 93 درصد منابع آب استان صرف کشاورزی می‌شود و تنها حدود شش درصد منابع آب به مصارف شرب و صنعت اختصاص می‌یابد بنابراین بیشترین میزان آب استان برای کشاورزی مصرف می‌شود که اگر بتوانیم سالیانه حدود پنج درصد این مقدار را کاهش دهیم و بهینه مصرف کنیم تأثیر بسزایی در بخش منابع آب استان خواهد داشت.
زنگ خطر ممنوعه شدن 5 دشت لرستان
وی از تبدیل دشت‌های ممنوعه کوهدشت و رومشکان به محدوده ممنوعه خبر داد و افزود: شهرستان کوهدشت و رومشکان به دلیل افت آب‌های زیرزمینی به‌عنوان محدوده مطالعاتی ممنوعه اعلام‌شده است، در حال حاضر مابقی دشت‌های استان آزاد هستند ولی پتانسیل لازم را ندارند، وزارت نیرو بر اساس بررسی که انجام داده است اعلام کرده که پنج دشت الشتر، ازنا، الیگودرز، اشترینان، بروجرد و دورود باید ممنوعه باشد.
سجادی عنوان کرد: اگر بتوانیم استفاده بهینه از منابع آب زیرزمینی را داشته باشیم، ممنوعیت کشت گیاهان آب‌دوست و تخلفات منابع آب مانند حفر چاه‌های غیرمجاز را مدیریت کنیم می‌توان از ممنوعه شدن این پنج دشت جلوگیری کنیم.
وی بیان کرد: زمانی دشت ممنوعه اعلام می‌شود محدودیت بسیار زیادی در بحث توسعه منابع آب پیش می‌آید و وزارت نیرو دیگر تخصیص آب حتی برای صنعت هم نمی‌دهد بنابراین در تلاش هستیم با کمک سایر دستگاه‌ها نگذاریم این پنج دشت تبدیل به ممنوعه شود.
مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب استان تصریح کرد: در بحث حساسیت کم‌آبی، شهرستان کوهدشت در اولویت اول قرار دارد و شرایط به‌گونه‌ای است که حتی تغذیه مصنوعی برای تقویت آب‌های زیرزمینی نیز در این شهرستان جوابگو نبوده؛ پس از شهرستان کوهدشت، رومشکان با بحران کم‌آبی مواجه است.
افزایش کشت محصولات آب‌دوست در دشت کوهدشت
وی خاطرنشان کرد: باوجود کم‌آبی که در شهرستان کوهدشت وجود دارد ولی متأسفانه محصولات آب‌دوست در دشت‌های این شهرستان کشت می‌شود همچنین متأسفانه کشت چغندر را در دشت کوهدشت توسعه داده‌اند که یک فاجعه است.
سجادی گفت: در حال حاضر در شهرستان کوهدشت هزار و 700هکتار چغندر کاشت شده است و باوجوداینکه دشت کوهدشت جوابگوی کشت ذرت نیست ولی متأسفانه این محصولات آب‌دوست در کوهدشت کشت می‌شود به‌طوری‌که بیشترین سطح زیر کشت دشت کوهدشت ذرت است.
وی بابیان اینکه تعامل بین دستگاه‌ها در راستای کشت گیاهان آب‌دوست وجود ندارد اظهار داشت: جهاد کشاورزی باید پای‌کار بیاید و الگوی کشت ارائه دهد، در خیلی از دشت‌ها منابع آب درخطر است و باوجوداینکه بحث تأمین آب شرب اولویت است اما با این اوصاف آبی برای تأمین شرب نمی‌ماند بنابراین باید سیاست‌های جهاد کشاورزی باسیاست‌های وزارت نیرو منطبق باشد.
رودخانه کشکان در معرض خشک‌شدن
مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب استان افزود: شرایط فعلی بسیار حساس است و با پدیده خشکسالی مواجه هستیم که باید کشاورزان نیز همراه باشند؛ رودخانه کشکان در معرض خشک شدن است چون منابع آب زیرزمینی کاهش‌یافته است، با توجه به اینکه سرریز منابع آب زیرزمینی آب سطحی را تشکیل می‌دهد و زمانی منابع آب زیرزمینی سرریز نداشته باشند سبب می‌شود رودخانه‌ها نیز خشک شوند.
وی عنوان کرد: معضلی دیگر که وجود دارد هجوم کشاورزان غیربومی به لرستان است، متأسفانه هرساله زمین‌ها را از کشاورزان به مبلغ ناچیزی اجاره کرده و مبادرت به کشت گیاهان آب‌دوست به‌ویژه سیب‌زمینی و برنج می‌کنند که برای هر هکتار سیب‌زمینی 13 الی 14 هزار مترمکعب در طول کشت آب نیاز است که کشت گیاهان آب‌دوست سبب شده مخازن آب زیرزمینی استان تخلیه شود.
سجادی با بیان اینکه تنها راه عبور از بحران کم‌آبی مدیریت مصرف و استفاده بهینه از منابع آب است تصریح کرد: سیاست‌های یک دستگاه نباید جزیره‌ای باشد تا از این بحران کم‌آبی گذر کنیم، صیانت از منابع آب فقط مختص به شرکت آب منطقه‌ای نیست و سایر دستگاه‌ها نیز باید در این زمینه همکاری کنند چراکه اگر همراهی سایر دستگاه‌ها نباشد شرکت آب منطقه‌ای به‌تنهایی نمی‌تواند هیچ کاری از پیش ببرد بنابراین جهاد کشاورزی، نیروی انتظامی، دادگستری، فرمانداران نیز باید پای‌کار باشند.
نصب کنتور هوشمند در دشت‌های لرستان
وی خاطرنشان کرد: با اجرای طرح تعادل بخشی از حفر چاه‌های غیرمجاز و از اضافه برداشت جلوگیری شده است، 18 گروه گشت و بازرسی تشکیل و آموزش‌هایی را فراگرفته‌اند، نصب کنتور هوشمند نیز اهرم بسیار مدیریتی است که دشت‌های کوهدشت و رومشکان به‌عنوان پایلوت برای نصب کنتور انتخاب‌شده که در مرحله نخست 50 دستگاه کنتور در شهرستان کوهدشت نصب‌شده است.
نادر مختاری معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: دشت‌های کوهدشت و رومشکان که تاکنون دشت ممنوعه بودند به محدوده ممنوعه تبدیل‌شده است. با توجه به کمبود آبی که در شهرستان کوهدشت و رومشکان وجود دارد ممنوعه بودن دشت‌ها گسترده‌تر شده و در حال حاضر محدوده مطالعاتی کوهدشت و رومشکان ممنوعه اعلام‌شده است.
استارت ممنوعه شدن کل دشت‌های لرستان
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان لرستان با اشاره به استارت تبدیل کل دشت‌های استان لرستان به ممنوعه شدن عنوان کرد: حدود 400 میلیون مترمکعب کسری مخازن را در کل استان داریم که 164 میلیون مترمکعب از این کسری آب در کوهدشت و مابقی در دشت‌های استان است که اگر روند برداشت‌ها ادامه داشته باشد وزارت نیرو به دنبال این است که تمام دشت‌ها را ممنوعه اعلام کند.
وی بابیان اینکه منابع آب زیرزمینی به‌عنوان منابع آب استراتژیک است که دولت به دنبال این است که این منابع را حفظ و نگهداری کند تصریح کرد: اگر این روند کاهش مخازن ادامه داشته باشد و سازمان جهاد کشاورزی همکاری نکند و الگوی کشت را تغییر ندهد وزارت نیرو مکلف است دشت‌ها را ممنوعه کند و اگر ممنوعه شود فقط بحث شرب و صنعت را مدیریت می‌کند و محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود.
با توجه به اینکه هرروزه شاهد افزایش مشکلات حوضه منابع آبی استان هستیم و ادامه این روند بر سایر بخش‌ها نیز تأثیرگذار است بنابراین باید به دنبال نسخه‌ای شفابخش برای جلوگیری از کاهش منابع آب زیرزمینی و نابودی همه دشت‌های استان بود چراکه اگر امروز نتوانیم مصرف آب باقی‌مانده از ذخایر آبی را مدیریت کنیم، چالش آب جدی‌تر شده وزندگی را در سال‌های آینده با سختی مواجه می‌کند که باید در راستای مدیریت منابع آب استان اقدام اساسی صورت گیرد.
گزارش از فاطمه بیرانوند
انتهای پیام/ ز
