سمنان| دامغان؛ شهری که قدمت آن به پادشاهان پیشدادی می‌رسد+فیلم
در روزگار گذشته دامغان یکی از شهرهای ایالت قومس بوده و مرکز این ایالت نیز محسوب می‌شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از دامغان، این شهر یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است و از قدیم تا حال دارای اهمیت خاصی بوده است. نام این شهر از مغان یعنی آتش‌پرستان گرفته‌شده و به ده مغان معروف بوده و گفته‌اند که مغان باعث آبادی آن شده‌اند.
بعدها در اثر گذشت زمان حرف "ه" از میان رفته و الف جای آن قرارگرفته است. بنای شهر دامغان را به هوشنگ نبیره کیومرث که از پادشاهان پیشدادی بوده نسبت می‌دهند و روزگاری نیز پایتخت اشکانیان بوده و همین‌طور دامغان را جزء اقلیم چهارم می‌دانسته‌اند.
در بیشتر کتب جغرافیا و تاریخ نام دامغان برده شده که تمامی نوشته‌های آن‌ها اشاره بر اهمیت و اعتبار شهر قدیمی دامغان دارد؛ چرا که دامغان در سر راه جاده ابریشم و مسیر گذر از غرب به شرق از گذشته‌های دور تا به امروز بوده و صحت و دلیل این ادعا این است: زمانی که یونانی‌ها به شهر تاریخی دامغان می‌رسند آن را آباد می‌بینند و به خاطر بزرگی و وجود آذوقه و علوفه فراوان آن را "هکاتم پلیس " می‌نامند که هنوز هم به نام‌های هکاتم پلیس و صددروازه معروف و مشهور است. دلیل دیگر این ادعا وجود کاروانسراها ، قلعه‌ها و تپه‌های قدیمی و برج و بار و حصار عظیم داخل و خارج شهر دامغان است.
شهرستان دامغان از شمال با استان‌های مازندران و گلستان از جنوب با استان یزد، از شرق با استان خراسان رضوی و از طریق مرکز استان سمنان با استان تهران ارتباط دارد؛ در حال حاضر در این شهرستان کارگاه‌های گلیم‌بافی و معرق، قلمکار و سفال‌گری مشغول به فعالیت است که در این زمینه هنرجویان زیادی آموزش‌دیده و یا در حال آموزش هستند.
بازار دامغان
از لحاظ موقعیت مکانی، در راسته خیابان امام واقع و از غرب به شرق امتداد دارد. این بازار دارای سه‌دهنه ورودی از خیابان امام است و یک دهنه ورودی از طرف بلوار جنوبی و دهنه ورودی دیگر از سمت میدان امام است؛ علاوه بر این ورودی‌ها، دارای یک ورودی به‌صورت مستقیم از طرف باغ جنت و یک ورودی فرعی از تکیه در قلعه است؛ سقف دالانی بازار به‌صورت گنبدی است که این گنبدها یک‌درمیان دارای نورگیر است؛ اکثر مغازه‌ها نیز سقف گنبدی دارند ولی بعضی از مغازه‌ها به خاطر تعمیرات دارای سقف مسطح هستند.
مغازه‌های جنب خیابان امام دارای دو در ورودی ، یکی از داخل بازار و یکی از خیابان امام بوده و بازار دارای تویزه های جناغی است که بر روی نیم ستون‌های دیوار بازار زده شده است.
تقریباً " در وسط بازار به علت شیب و گودی در دودهنه برای ورود از خیابان امام به‌وسیله پله به بازار راه می‌یابد ولی از وردی‌های دیگر مستقیماً " وارد بازار می‌شود؛ تقریباً " در وسط بازار در چوبی بزرگی است که به کاروانسرا راه داشته که اکنون فقط همین در باقی است. در ابتدای بازار از قسمت بلوار جنوبی به دلیل ساخت‌وساز و تعمیرات توسط بازاریان و رعایت نکردن نحوه ساخت و حریم کاملاً " با بافت بازار مغایرت دارد در این قسمت امامزاده‌ای بنام امامزاده نورالله است؛ در سال 1378 قسمتی از پشت‌بام بازار گاه گل داده‌شده و همین‌طور در سال 1385 ناودان‌های مسیر باران نیز تعمیر شدند.
گنبد چهل دختر دامغان
این برج از ابنیه دوره سلجوقی است. این بنا در سال 446 هجری به دستور ابو شجاع موسوم به اسفاربکی بن اصفهانی از آجر ساخته‌شده است؛ محیط خارجی این برج 23 متر و قطر داخلی آن 5.5 متر و حدود 15 متر ارتفاع دارد و در بالای آن نزدیک به گنبد، کتیبه‌ای به خط کوفی با تزئینات زیبایی آجر و قطار بندی‌های جالب مشاهده می‌شود که از اول آن «امر ببناء هذالقبه الامیر الجلیل ابوشجاع اسفها...» و در قسمت آخر آن «ثلثمائه» خوانده‌شده است؛ در بالای در چوبی این برج که اخیراً ساخته و نصب‌شده و از طرف جنوب شرقی باز می‌شود، کتیبه دیگری به خط کوفی وجود دارد؛ دکتر ج. کریستی ویلسون در «تاریخ صنایع ایران» می‌نویسد: علاوه بر برج مقبره‌ای که در دامغان به پیر علمدار معروف است و در فصل گذشته مسطور شده، مقبره شبیه آن در همان شهر موجود است که چهل‌دختران نامیده می‌شود و تاریخ 446 هجری (1053 میلادی) است.
اگرچه این دو برج از حیث شکل شبیه هم هستند و هر دو سقف مخروطی پیازی شکل دارند ولی آجرهای چهل‌دختران بهتر و قشنگ‌تر از آجرهای پیر علمدار است نکته قابل‌توجه در تزئین برج چهل‌دختران وجود یک سلسله سواستیکا است؛ برج مقبره‌ای چنان گرد و مخروطی بالا رفته است که گویی قالب ریخته‌اند؛ در داخل گنبد قبری ساده و گچی به ابعاد 74×216 و ارتفاع 30 سانتی‌متر بدون هیچ‌گونه تزئین و سنگ نبشته ای وجود دارد که بین این قبر ساده با گنبد عالی آن هیچ تناسبی وجود ندارد داخل برج نیز با گچ سفید شده است.
کف مقبره حدود 75 سانتی‌متر از صحن مجاور بلندتر است و با یک پله که در مدخل آن قرار دارد با محوطه اطراف امامزاده ارتباط پیدا می‌کند فاصله برج تا بقعه 275 سانتی‌متر است.
برج طغرل
بنای برج طغرل یا مهمان‌دوست بر روی پایه‌ای دایره‌ای شکل قرارگرفته است که دارای 12 ترک طاق‌نمایی است؛ در بالای برج سه ردیف مقرنس‌کاری بسیار زیبا و استادانه دیده می‌شود که این مقرنس‌ها بر زمینه استوانه‌ای قرارگرفته است؛ تبدیل معماری 12 ضلعی به استوانه شیوه کار معماری برج مهمان‌دوست را جزء نمونه‌های استثنایی برج‌های آرامگاهی قرار داده است؛ کتیبه‌ای به خط کوفی بر گرداگرد این قسمت استوانه‌ای وجود دارد که تاریخ بنای آن‌ها سال 490 ه.ق نشان می‌دهد؛ این کتیبه از نظر اجزا و شیوه نگارشی بر کشیدگی هرچه بیشتر ساقه‌ها تکیه دارد؛ به‌طور عمده در دو سوی انتهایی ساقه‌ها ، شاهد دو پیچکی هستیم که بر روی‌هم قرارگرفته‌اند؛ شروع حروف در پائین با برش‌های خاص از شکل هندسی خارج‌شده که به آن‌ها جنبه تزئینی بخشیده است؛ اهالی روستاهای مجاور این بنا را بقعه امامزاده قاسم از اولاد موسی بن جعفر (ع) می‌دانند؛ برج مهمان‌دوست دامغان دارای گنبدی بوده است که فروریخته و ارتفاع آن بدون گنبد 14.5 متر است؛ این برج در 18 کیلومتری شرق دامغان و در نزدیکی جنوب روستای مهمان‌دوست و در بین راه دامغان شاهرود واقع است.
پیر علمدار
برج پیر علمدار، یکی از نمونه‌های بسیار ارزشمند معماری قرن پنجم ایران است؛ برج به‌صورت مخروطی پیازی شکل ساخته‌شده است؛ ارتفاع این بنا 13 متر و قطر داخلی آن 4.5 متر است؛ در قسمت زیر گنبد انتهای بدنه برج دارای تزئینات آجری و گچی زیبایی است که در وسط تزئینات، کتیبه‌ای به خط کوفی نوشته‌شده است؛ کشیدگی حروف نسبت به دیگر کتیبه‌های روی برج‌های آرامگاهی که بیشتر ساخته‌شده، بیشتر است؛ در طول ساقه حرفه‌ای کشیده‌ای چون الف و لام و گره‌های تزئینی به گونه‌های مختلف اجراشده و نگاره‌هایی به شکل گلابی به زیبایی هرچه‌تمام‌تر در کنار هم به‌کاررفته است.
بر اساس کتیبه خط کوفی پیرامون برج ، این برج در بین سال‌های 417 تا 420 هجری قمری به دستور ابوحرب بختیاربن محمد فرزند محمد ابن ابراهیم ، برای پدرش ساخته‌شده است؛ ابوحرب با توجه به سروده منوچهری دامغانی حاجب دربار قابوس ابن وشمگیر«فلک المعالی» پادشاه زیاری است که از جانب این پادشاه به حکومت دامغان رسید. در داخل برج و بر روی گچ کتیبه‌ای به رنگ سرمه‌ای شنگرف و به خط کوفی نوشته‌شده است که یکی از آیه‌های سوره زور است که در دوره‌های بعدی به بنا افزوده‌شده است؛ با توجه به اینکه در کنار برج درگذشته مسجدی از دوران ایلخانی وجود داشته که تنها قسمتی از یک کتیبه آن باقی‌مانده است.
احتمالاً " کتیبه داخل برج نیز در دوران ایلخانیان بر روی دیوار داخلی برج نوشته‌شده است این برج در محله خوریا نزدیک مسجد جامع دامغان و در خیابان شهید مطهری (ایستگاه) واقع‌شده است.
مسجد تاریخانه
مسجد تاریخانه یکی از مهم‌ترین بناهای بازمانده از قرون اولیه اسلامی در این کشور است و بنا به نوشته بعضی از کتب در زمان جلوس اولین خلیفه عباسی(سفاح) در سال 132 هجری قمری و سلطنت هارون‌الرشید 170 هجری قمری ساخته‌شده است.
نام مسجد از دو واژه تاری و خانه تشکیل‌شده است که تاری لفظ ترکی و به معنای خدا است خدای خانه از اولین نمونه‌های مساجدی است که در آن مناره نیز یکی از عناصر تشکیل‌دهنده است؛ پلان این مسجد عبارت است از یک حیاط مربع شکل در سمت قبله یک تالار ستون‌دار و در سه سمت دیگر یک ردیف رواق ساخته‌شده است؛ تالار ستون‌دار آن در حال حاضر دارای هفت ناو طولی و سه ناو عرضی است و ناو وسطی آن عریض‌تر و رفیع‌تر از ناوهای طرفین است و شامل محراب است.
عده‌ای سبک معماری مسجد را عربی می‌دانند و ساخت آن را مشابه مسجد مدینه عنوان کرده‌اند اما آثار به‌جای مانده از ستون‌های یک کاخ ساسانی در نزدیکی دامغان شباهت بسیار زیادی با ستون‌های مسجد تاریخانه دارد.
آقای آندره گدار باستان‌شناس فرانسوی ضمن ارائه رساله‌ای مفصل سبک معماری مسجد تاریخانه را صد درصد ساسانی می‌داند و متذکر می‌شود که در ساخت مسجد تاریخانه تمام اشکال معماری ایرانی خالص است و حتی در بکار بردن مصالح ، همان مصالح بکار رفته در معماری ساسانی یعنی آجر و خشت و گچ و چوب استفاده‌شده است؛ بدین ترتیب که از آجر برای ساخت قوس‌ها و ستون‌ها و از خشت برای ساخت دیگر قسمت‌های مسجد استفاده‌شده، همچنین برای ساخت قوس‌های بی‌نظیر طاق‌ها ، چوب برای استحکام و گچ برای اندود سطوح مختلف بکار رفته است.
قوس‌های بکار رفته در تاریخانه گهواره‌ای یا آهنگ بوده که این کار در ایران تازگی نداشته و در هفت‌تپه شوش نیز دیده‌شده است. استفاده از قوس‌های جناغی در سمت رو به حیاط ، همچنین گنبدهایی که بر روی ستون‌ها زده شده هیچ تناسبی با اصل بنای مسجد نداشته و مربوط به دوران بعد است؛ این مسجد درگذشته دارای الحاقاتی بوده که اکنون از بین رفته است و صحن مرکزی تنها با ماده‌ای آهکی یا گچی پوشیده شده است.
مناره مسجد تاریخانه دامغان
مناره اولیه مسجد تاریخانه در داخل مسجد بوده که تخریب‌شده و در ساخت آن از خشت استفاده‌شده بود و پلان آن با توجه به نقشه آندره گدار، مربع شکل بوده است. مناره کنونی مسجد تاریخانه در جنب مسجد بناشده و مانند برخی دیگر از ابنیه استان سمنان به دستور ابو حرب بختیاربن محمد حاکم ایالت قومس در دوران غزنویان ساخته‌شده است. این مناره سکو ندارد و مستقیماً " از روی زمین و با محیط دایره ایجادشده و هر چه به ارتفاع مناره اضافه می‌شود از قطر آن کاسته می‌شود؛ مناره دارای 26 متر ارتفاع و 86 پله است؛ در ناحیه میانی مناره، کتیبه‌ای به خط کوفی نگاشته شده که بر روی آن نام بانی مناره بد ین شرح بیان‌شده است.
بسم‌الله الرحمن الرحیم امر به بنای هذاامناره الحاجب الجلیل ابوحرب بختیاربن محمد فی ولایه الامیر السید اللجل فلک المعالی. این بنا در جنوب شهرستان دامغان و در خیابان ایستگاه راه آهن قرار دارد.
انتهای پیام/ش
