فارس| شیراز در یک نگاه؛ از یادگار دیلمیان تا شکوه معماری و هنر قاجار+فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، استان فارس و شهر شیراز همواره یکی از مقاصد گردشگری ایران به ویژه در ایام نوروز بوده است.  این شهر با جاذبه‌هایی چون حرم شاهچراغ(ع)، آرامگاه سعدی و حافظ، ارگ کریم خانی، باغ ارم و بازار و مسجد وکیل شهرت جهانی پیدا کرده است. 

دروازه قرآن، یادگار امیر دیلمیان در ورودی شیراز 

در قدیم شیراز دارای 6 دروازه بوده که در حال حاضر تنها دروازه قرآن باقی مانده است اما مردم شیراز هنوز به محل دروازه‌های قدیمی اشاره می‌کنند؛ دروازه قرآن، دروازه اصفهان، دروازه سعدی، دروازه قصابخانه، دروازه کازرون، دروازه شاه داعی الی‌اله.  

دروازه قرآن یکی از دروازه‌های به جای مانده از دوره‌های قدیم در شیراز است که امروزه به عنوان یکی از آثار تاریخی این شهر به حساب می‌آید.

در مدخل تنگ الله اکبر با دروازه‌ای که به دروازه قرآن معروف شده و  به دستور عضدالدوله دیلمی ساخته شده است. وجه تسمیه آن به دلیل قرآنی است که به دستور امیر در آن گذاشته شده بود تا مسافرین به سلامت از زیر آن عبور کنند. این طاق به مرور زمان خراب شد تا اینکه در زمان کریم خان زند از نو ساخته شد و قرآن معروف به « هفده منی» که منسوب به خط سلطان ابراهیم نوه شاهرخ تیموری در اطاقک بالای آن گذاشته شد.

قرآن مذکور در حال حاضر در موزه پارس شیراز نگهداری می‌شود. این دروازه در سال 1315 شمسی با دینامیت ویران شد اما  بار دیگر با بلندنظری یکی از بازرگانان معروف شیراز به نام «حسین ایگار» در سال 1328 شمسی تجدید بنا شد. در اتاقک‌های کناری این بنا ایگار و همسرش دفن شدند.

این بنا در سال 75 باشماره 1800 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. دروازه قرآن در شمال شرقی شهر شیراز در تنگ الله اکبر میان کوه چهل مقام و کوه باباکوهی قرار دارد و در واقع در خروجی شیراز به سمت شهر مرودشت واقع شده است.

این بنای تاریخی در کنار فلکه طاووسیه شیراز قرار دارد. در فاصله کمتر از ده متری این دروازه مقبره خواجوی  کرمانی، با فاصله کمتر از پانصد متری باغ جهان نما و همچنین فاصله کمتر از هزار متری مقبره شاعر نامدار پارسی زبان حافظ شیرازی قرار دارد.

حرم شاهچراغ؛ جلوه هنر و ملکوت اسلامی

معماری بی‌نظیر حرم احمدی و محمدی (ع) برگرفته از معماری سبک صفوی، زندیه و قاجاری است و چشم‌نواز و سبب آرامش روح است. این نوع معماری در هر مکان دیگری گیرایی خاصی دارد و اینجا با جذابیتی مضاعف دیدگان هر انسانی را مبهوت و مجذوب می‌کند.

هنرهای به کار رفته در این مکان مقدس از اوج عظمت هنر اسلامی حکایت دارد و در پس این بنای معنوی معرفتی نهفته است. پیشینه ساخت حرم برای حضرت شاهچراغ (ع) به قرن 6 هجری در زمان اتابکان باز می‌گردد. در آن زمان توسط حاکم وقت حرم کوچکی بر مدفن حضرت شاهچراغ (ع) قرار می‌گیرد تا اینکه در زمان آل مظفر تاشی خاتون مادر ابواسحاق اینجو گنبد و بارگاه باشکوهی را بر آن بنای قبلی می‌افزاید که گنبد آن با 72 ترک بزرگترین گنبد موجود در ایران بوده است.

 زلزله سال 997 سبب تخریب بنای بارگاه و گنبد می‌شود و دوباره توسط حاکم وقت احیا و مرمت می‌شود این روند مرمتی و احیا ادامه داشته تا اینکه 15 سال قبل از انقلاب بازارچه میان حرم احمدی و محمدی تخریب و دو حرم بهم متصل می‌شود.ساختمان حرم احمدی 2 هزار متر و ساختمان حرم محمدی هزار متر است و از دیوارهای سنگی و گچی برای ساخت این دو حرم استفاده شده که ضخامت این دیوارها در نزدیکی ضریح و گنبد 4 در 4 متر است.

حرم مطهر احمدی و محمدی دو طبقه است که در طبقه دوم حجره‌هایی پیرامون حرم واقع شده که به گفته مدیر فنی و معماری حرم 140 حجره است که در حال حاضر کاربری اداری پیدا کرده و با احتساب این حجره‌ها ارتفاع حرم به 13 متر می‌رسد. گنبدهای حرم مطهر احمدی و محمدی از نکات بارز و شاخص معماری حرم است چراکه برخلاف همه گنبدهایی که در ایران به شکل نیم دایره ساخته می‌شود به صورت غنچه گل و معروف به گنبد غنچه‌ای است.

این نوع گنبدها از نظر زیبایی و ظرافت متمایز با بقیه گنبدهای ایران است و طراحی، محاسبه و کار تزئین روی آن سخت‌تر است.گنبد حرم احمدی 16 ترک و گنبد حرم محمدی 24 ترک است و علت زوج بودنش هم برای قرینه شدن طرح‌ها است.

در گنبد احمدی طرح‌های اسلیمی با گل‌های خطایی و کاشی الوان به کار رفته و وجود رنگ‌های لاجورد، فیروزه‌ای، آبی، زرد، سفید و سبز به زائران آرامش خاصی می‌دهد. طرح گنبد سید میرمحمد متفاوت است از مربع شکل یا معلقی استفاده شده و خود کاشی هم از نظر حجم و ضخامت متفاوت است.

ارتفاع گنبد حرم احمدی 16 متر است و دو گلدسته دارد روی آن طرح معلقی به صورت اسماءلله و اسم حضرت علی (ع) در آن به کار رفته است. این گل دسته‌ها به موذن‌گو ختم می‌شود که یک اتاق 8 ضلعی است و بیرونش از مس و آب طلا درست شده است.

در حرم احمدی و محمدی می‌توان انواع هنرهای سنتی و اصیل را از معرق کاری، معلقی، کاشی‌کاری و غیره را دید.  در نمای خارجی حرم و ایوان‌ها از گل آجرها استفاده شده و در قسمت‌های مختلف از  جمله سقف ایوان از کاشی معرق استفاده شده که شکل‌های اسلیمی دارد.

سعدی؛ شاعری از جنس مردم 

آرامگاه سعدی و حافظ از جمله دیگر بناهای تاریخی شهر شیراز هستند که در طول تاریخ مرکز گرد آمدن ادبا و فضلای این دیار بوده است. این دو بنا در گذر زمان شاهد تاریخ شهر شیراز بوده‌اند و پس از قرن‌ها همچنان پابرجا میزبان گردشگران داخلی و خارجی هستند.

در 4 کیلومتری شمال شرقی شیراز در دامنه کوه فهندژ در انتهای خیابان بوستان و در مجاورت باغ دلگشا آرامگاه ابومحمد مُصلِح بن عَبدُالله مشهور به سعدی شیرازی قرار دارد.این مکان در ابتدا خانقاه سعدی بوده که وی اواخر عمرش را در آنجا می‌گذرانده و سپس در همانجا دفن شده‌است و برای نخستین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس‌الدین محمد صاحبدیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبره‌ای بر فراز قبر سعدی ساخته شد.

در سال 998 به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران شد و اثری از آن باقی نماند تا اینکه در سال 1187 ه. ق به دستور کریم خان زند، بنایی معروف به عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر بالای مزار سعدی بنا شد. بنایی که در زمان کریمخان ساخته شد تا سال 1327 ه. ش برپا بود.در سال 1329 به کوشش علی اصغر حکمت و توسط انجمن آثار ملی ایران، بنای کنونی به جای ساختمان قدیمی ساخته شد و این بنا با اقتباس از کاخ چهل ستون و تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی توسط محسن فروغی ساخته شد.

ساختمان به سبک ایرانی است. بنای آرامگاه از بیرون به شکل مکعبی است اما در داخل هشت ضلعی  با دیوارهایی از جنس مرمر و گنبدی لاجوردی است. ساختمان جدید آرامگاه محوطه‌ای در حدود 10395 متر مربع دارد که در حدود 257 متر مربع زیربنای اصلی آرامگاه است.ساختمان اصلی آرامگاه شامل دو ایوان عمود بر هم است که قبر شیخ در زاویه این دو ایوان قرار گرفته است. سنگ قبر در وسط عمارتی هشت ضلعی قرار دارد و سقف آن با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ تزیین شده است.

آرامگاه شیخ مشرف‌الدین بن مصلح الدین سعدی شیرازی در تاریخ 20 آبان 1353 به شماره ثبت 1010٫3 در انجمن آثار ملی به ثبت رسیده ‌است.

حافظ؛ شاعری با آوازه و شهرت جهانی 

نخستین بنای آرامگاه  به دستور میرزاابوالقاسم گورکانی حکمران فارس در سال 865 قمری ساخته شد. در آن زمان شمس‌الدین محمد یغمایی وزیر ابوالقاسم گورکانی، بر فراز قبر حافظ عمارت و گنبدی ساخت که جلوی آن نیز حوض آب قرار داشت.

در زمان شاه عباس صفوی این آرامگاه مورد مرمت قرار گرفت پس از آن در دوره زندیه کریم‌خان به علت خرابی‌های این بنا ساختمان زیبایی به سبک بناهای آن دوره بر مدفن خواجه شیراز ساخت. همچنین در جلو آن تالاری با 4 ستون سنگی یکپارچه و بلند برای آرامگاه حافظ طراحی و اجرا شد.

ستون‌های سنگی بلند با نقش شاخ و برگ و گل رنگی ساخته شد و به دستور کریم خان زند سنگ مرمر نفیس برای قبر خواجه تهیه و غزل معروف حافظ با این مطلع با خط خوش نستعلیق بر آن نقش شد: « مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم            طایر قدسم و از هر دو جهان برخیزم». پس از کریم‌ خان زند، در سال 1295 معتمدالدوله فرهاد میرزا والی فارس نرده آهنی اطراف قبر خواجه شیراز کشید و این آرامگاه را مرمت کرد.

در سال 1317 قمری ملا شاه جهان زردشتی، تصمیم به تخریب و بازسازی بنای جدیدی برای آرامگاه حافظ می‌گیرد، اما با مخالفت یکی از سادات شیراز مبنی بر این که یک زرتشتی می‌خواهد چنین کاری بکند، آرامگاه حافظ تخریب می‌شود و شکستگی در سنگ قبر خواجه به وجود می‌آید.بعد از این واقعه، آرامگاه حافظ به شکل نیمه ویران می‌ماند تا سال 1319 قمری که منصور میرزا فرمانفرمای فارس به دستور مظفرالدین شاه، تعمیراتی در این آرامگاه صورت می‌دهد.

در سال 1311 شمسی فرج الله بهرامی نیز تعمیراتی اساسی در باغ، آرامگاه و دیوارهای اطراف آن انجام می‌دهد. این اثر تاریخی که قدمت آن به دوره مظفریان برمی‌گردد، در سال 1316 شمسی با طرح آندره گدار معمار مشهور فرانسوی با حفظ 4 ستون به شکل امروزی تجدید بنا شد. همچنین در جنوب آن، باغ و نارنجستان زیبایی با 2 حوض مستطیل ساخته شد.

آندره گدار فرانسوی که در آن زمان مدیرکل باستانشناسی بود، دستور داد 4 ستون دوره زندیه در جای خود حفظ شود و 16 ستون در اطراف آن اضافه و ایوان فعلی ساخته شود. آرامگاه خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی در سال 1354 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 1009 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

ارگ کریم خان؛ یادگار وکیل‌الرعایای ایران 

مهم‌ترین یادگار دوران زندیه در شیراز ارگ کریم خانی است که در دوره‌‌های مختلف کاربردهای متفاوتی داشته است. تمامی مسافران داخلی و خارجی از این بنای باشکوه بازدید می‌کنند و در کنار آن عکس یادگاری می‌گیرند. این بنا در حال حاضر علاوه بر اینکه یکی از جاذبه‌های گردشگری استان فارس محسوب می‌شود به دلیل وسعت و محل قرارگیری‌اش در مرکز شهر محلی برای برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی در ایام مختلف سال است.

ارگ کریم خانی در ابتدای خیابان کریم خان زند( شیراز ) نبش میدان شهرداری قرار گرفته است. کریم خان به هنگام پایه‌گذاری حکومت در شیراز تحت تاثیر معماری صفوی قرار گرفت و ساخت ارگ را بین سال‌های 1766 و 1767 میلادی با بهترین معماران و بهترین مصالح انجام داد.

این بنا در دوره زندیه به‌عنوان محل استقرار حکومت و در دوره قاجاریه به‌عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده می‌شد. بنای ارگ ترکیبی از دو معماری مسکونی و نظامی است. بخش درونی ارگ با ایوان‌ها و اتاق‌های نقاشی شده، آبنماها و باغچه‌ها از ظرافت خاصی برخوردار است.

سه ضلع شمال، جنوب و غرب هر یک دارای یک ایوان و شش اتاق مسکونی در دو طرف آن است. ضلع شرقی شامل حمام خصوصی و برخی امکانات خدماتی است. برج و باروی چهارگانه به انضمام خندقی که سابقاً دور آن حفر شده بود نیز نقش دفاعی بنا را بر عهده داشته‌اند.ضخامت دیوارها در پایه 3 متر و در بالا 2.8 متر و ارتفاع برج‌ها نیز 15 متر است که از آجر ساخته شده‌اند.

یکی از برج‌های چهارگانه این ارگ مانند برج پیزا کج شده و به این خاطریکی از جاذبه‌های گردشگری شیراز به حساب می‌آید. ارگ اندرونی، کاخ سلطنتی کریم خان و خانواده‌اش بوده است در چهار گوشه ارگ، چهار برج مدور سه طبقه قرار گرفته که ارتفاع آنها حدود 14 متر است و ارتفاع دیوارهای ارگ نیز به 12 متر می‌رسد.

معماری ارگ به شیوه اصفهانی و ازنوع معماری درونگرا است که وجود تزئینات ظریف و زیبای داخل ساختمان در مقابل تزئینات خشن و ساده دیوارهای بیرونی گواه این مطلب و عمده مصالح در بنای ارگ سنگ و آجر است.

در بالای ورودی اصلی، کاشکاری از نوع هفت رنگ مشتمل بر صحنه نبرد رستم و دیو سفید مربوط به دوره قاجاریه دیده می‌شود و بعد از ورودی در بخش داخلی هشتی قرار گرفته است. در بخش شمالی حیاط خلوتی به اضافه چند اطاق کوچک مجزا از سایر مجموعه اطاق‌های ارگ قرار دارد.

در گوشه جنوب شرقی هشتی نیز حمام اختصاصی کریم خان ساخته شده است. در چهار گوشه بنا در کنار برج‌ها چهار حیاط خلوت با حوضی در مرکز آن قرار گرفته است که احتمالا کاربردهایی از قبیل ایجاد سرویس دهی و آشپزخانه داشته‌اند.

باغ نظر و موزه پارس شیراز 

در نزدیکی ارگ کریم خان زند باغی قرار دارد که به باغ نظر شهرت گرفته است. در میان این باغ عمارت هشت ضلعی زیبایی به دستور کریم خان زند ساخته شده که در روزگار وی این عمارت باشکوه محل پذیرایی از میهمانان، سفیران خارجی وانجام مراسم رسمی و اعیاد گوناگون بوده است.

ساختمان کلاه فرنگی شیراز(موزه پارس) در میان باغ نظر بنا شده است. باغی با سروهای آزاد، درخت‌های نارنج و بنایی با معماری کاملا ایرانی.  نمای بیرونی عمارت کلاه فرنگی هشت ضلعی است با  کاشی نگاره‌های گل و مرغ تزیین شده و در بالای عمارت اسپرها و لچکی‌های کاشی‌کاری شده، بنا را زیبا کرده است. این نگاره‌ها به قرنیه در چهار ضلع منظره شکارگاه و روایت بر تخت نشستن حضرت سلیمان را نشان می‌دهد.

نقش‌های آجری ، کاشی کاری و نگارگری و استفاده از ازاره‌های یک تکه که در محل زاویه هیچ برشی نداشته از ویژگی‌های معماری این بنا است. گچ بری‌های دوره زندیه شامل مقرنس و قطاربندی‌های بسیار ساده است که توسط لایه چینی و کلاه کاری تزئین شده‌اند.

یکی از ویژگی‌های تزئینات درونی بنا، کاربرد گل و مرغ شیرازی است که در نگارگری دوره زند به چشم می‌خورد. در چهار سوی ساختمان چهار آب نما  وجود داشته که آب نمای شمالی آن در مسیر خیابان زند قرار گرفته و تخریب شده است.

بازار وکیل؛ تجارتی در دل تاریخ 

بازار وکیل شهر شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند (1172–1193 ه. ق) ساخته شده و در حال حاضر در مرکز شهر شیراز، شرق میدان شهدا قرار گرفته‌ است. 

این بازار از بهترین آثار بر جای مانده از کریم خان زند است که هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد. فرصت‌الدوله شیرازی در آثار عجم درباره جایگاه و موقعیت این بازار چنین می‌نویسد:«این بازار از نزدیکی دروازه اصفهان تا مدخل بازارهای قدیم امتداد دارد و مشتمل بر حجره‌هایی با سکوی پهن در طرفین و 74 دهانه طاق‌های بلند  و خوش تناسب بوده‌ است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع می‌نموده‌است». 

مصالح ساختمانی این بازار  گچ و آجر وآهک بوده که روی پایه‌هایی از تخته سنگ‌های تراشیده قرار گرفته‌است. سقف چهار سوق که از چهار طرف  آن چهار بازار منشعب می‌شود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده‌است.

بخش‌های گوناگون این بازارها، بر پایه صنایعی که در آن انجام می‌گرفته به نام‌های ویژه خود خوانده می‌شوند مانند بازار بزرگ که انواع کالاها در آن یافت می‌شود. بازار بزازان، بازار بلور فروشان، بازار خیاط‌ها، بازار کلاهدوزها، بازار سراج‌ها و بازار شمشیرگرها.

معماری این بنا بر گرفته از بازار قیصریه لار و همچون بازارچه بلند اصفهان ساخته شاه عباس کبیر است اما پهنای بازار وکیل بیش از سایر بازارهاست. همچنین 74 دهانه طاق ضربی بازار با بلندای بیش از 111 متر بلندتر از طاق سایر بازارهاست که البته در حال حاضر به علت خاکریزی کف بازار، ارتفاع طاق‌ها به ده متر کاهش یافته است. 

این بازار که از نظر معماری دارای سه فضای جداگانه است، گذرگاه (برای گذر مشتریان)، حریم مغازه (به بلندای نزدیک به 2 پله بالاتر از سطح زمین)، فضای مغازه (جایگاه فروش) است. بازار دارای پنج در بزرگ است که در چهار سوی آن جای گرفته‌ است. هم چنین شامل دو راهروی شمالی - جنوبی و شرقی - غربی است که چون صلیبی یکدیگر را قطع کرده‌اند.

باغ ارم؛ زیبایی طبیعت در کنار شکوه تاریخ 

باغ ارم، باغی تاریخی و زیبا در شمال غربی شیراز است و در خیابان ارم قرار دارد. مساحت آن 110هزار و 380 مترمربع و زیربنای آن 1869 مترمربع است و شامل چند بنای تاریخی و باغ گیاه‌شناسی می‌شود. تاریخ ساخت و بنیان‌گذار اولیه باغ ارم شیراز، به درستی مشخص نیست ولی توصیف‌هایی از آن در سفرنامه‌های متعلق به قرن دهم و یازدهم هجری آمده‌ است.

این باغ در روزگار سلجوقیان و آل اینجو پا برجا بوده است. در زمان زندیه هم کریم‌خان زند در سازندگی و بهسازی این باغ کوشید. در زمان قاجاریه این باغ به مدت 75 سال به دست سران ایل قشقایی افتاد. در این زمان عمارتی در این باغ ساخته شد اما در زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار عمارتی دیگر توسط حسین علی خان نصیرالملک پی‌ریزی شد که این عمارت تاکنون پابرجاست. بنا و سردر باغ از دوره قاجاریه به جای مانده است.

در سال 1345 این بنا به دانشگاه شیراز واگذار شد و اکنون نیز در اختیار این دانشگاه است. در سال‌های 1345 تا 1350 تعمیرات اساسی در این باغ انجام شد و زمین وسیعی در حاشیه بلوار ارم کنونی و بلوار آسیاب سه‌تایی به آن افزوده شد. دانشگاه شیراز از این مجموعه تا پیروزی انقلاب اسلامی به‌عنوان باشگاه دانشگاه و پس از انقلاب به‌عنوان دانشکده حقوق و کتابخانه استفاده می‌کرد و از سال 1359 به‌عنوان باغ گیاه‌شناسی از آن استفاده می‌شود.

عمارت داخلی باغ ارم زیبایی دو چندانی را به این مکان بخشیده است و قدمتی نزدیک به چهار قرن دارد. شیوه معماری عمارت این باغ به سبک زمان قاجاریه و به تقلید از سبک معماری زندیه است. این عمارت از نظر معماری، نقاشی، کاشی‌کاری و گچبری از شاهکار‌های معماری زمان قاجار است.

این عمارت از سه طبقه، با تزئینات فراوان تشکیل شده‌است. اتاق‌های طبقه زیرین که تقریباً زیرزمین هستند، محلی است برای استراحت در روزهای گرم تابستان. تزئینات این اتاق‌ها، کاشی‌کاری‌های رنگین است. دو طبقه بالایی دارای ستون‌هایی است که از تخت جمشید الهام گرفته شده‌اند.از نظر هنر عالی نقاشی نیز این عمارت بی نصیب نمانده است. سقف دو سالن طبقه سوم ساختمان که با تیرهای چوبی و تخته‌های منظم پوشیده شده دارای نقاشی‌های زیبا و بسیار نفیسی است.

نارنجستان قوام؛ زیبا و چشم‌نواز 

 نارنجستان قوام در زمینی به مساحت 3500 متر مربع و با زیربنایی حدود 940 مترمربع احداث شده است. این بنا دارای اندرونی و بیرونی به سبک توانگران دوره قاجاریه است که بیرونی به عنوان دارالحکومه یا محل رتق و فتق امور سیاسی، نظامی، دیدار با نمایندگان و سفرای دولت‌های خارجی و اندرونی به عنوان منزل شخصی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

بیرونی و اندرونی از طریق یک تونل زیر زمینی به یکدیگر مرتبط است این امر به این دلیل بوده است که در بناهای قدیمی به منظور جلوگیری از رفت و آمد بیگانگان در قسمت خصوصی منزل اندرونی ایجاد می‌کرده‌اند. طاق نمای ورودی در جبهه جنوبی عمارت واقع شده که اشخاص از طریق این مدخل به یک هشتی و از آن به دو راهروی کناری که به حیاط اصلی مرتبط است، وارد می‌شوند.

 ساختمان نارنجستان از دو بخش تشکیل شده که بخش شمالی با ایوان ستون‌دار جانبی و یک طبقه زیر زمین و دو طبقه فوقانی که محل انجام کارهای اداری و تشریفات بوده است. بخش جنوبی با چهار اتاق در گوشه جنوب شرقی و جنوب غربی که محل استقرار خدمه بوده است.

این مجموعه شامل کاخ، باغ، حمام، زنجیرخانه، اصطبل و مکتب خانه بوده است که از این قسمت‌ها زنجیرخانه و اصطبل درجریان حوادث تاریخی و گذر زمان از بین رفته و در حال حاضر مابقی سالم و جذاب پا برجاست.

انتهای پیام/ش