داستان شفای استاد و یک روایت عجیب از دستمزد محمود فرشچیان
عصر عاشورا و ضامن آهو تنها شناسنامه هنری استاد محمود فرشچیان نیستند. هنرمندی که هدیه تولیت وقت آستان قدس رضوی را نپذیرفت و گفت دستمزدش را از امام رضا(ع) گرفته است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، چهارم بهمن ماه، سالروز تولد استاد محمود فرشچیان است؛ هنرمندی که با خلق تابلوهای مینیاتور بی‌نظیر، هنر ایرانی را نه تنها زنده نگه داشت بلکه به نمادی ماندگار در هنر معاصر جهان بدل کرد. او متأسفانه امروز 18 مردادماه در بیمارستان آمریکا دارفانی را وداع گفت.
فرشچیان تابلوهایی را از خودش به جای گذاشته که مرزهای زمان و مکان را در می‌نوردند و پیوندی عمیق میان تاریخ، ادبیات و باورهای دینی ایرانیان ایجاد کردند.
محمود فرشچیان یکی از بزرگ‌ترین مینیاتوریست‌های معاصر ایران است که در آثارش، سنت نقاشی ایرانی را با تکنیک‌های نوین آمیخته است. او از کودکی در اصفهان با هنر بزرگ شده و با دقت و ظرافت، شاهکارهایی آفریده که نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران است. این گزارش به معرفی معروف‌ترین تابلوهای فرشچیان، داستان خلق آنها و نکات شنیدنی از زندگی هنری او می‌پردازد.
تابلوهای استاد فرشچیان، جلوه‌ای ناب از هنر مینیاتور ایرانی و یادآور تاریخ و معنویت عمیق ملت ماست. از «عصر عاشورا» که روایتگر حزن و اندوه واقعه کربلاست، تا «ضامن آهو» که داستان شفا و توسل به امام رضا (ع) را بازگو می‌کند، هر اثر، نمایشی است از روح و جان هنرمندی که با عشق به ایران و اعتقاد به دین، نقاشی می‌کند.
آغاز مسیر هنری؛ از اصفهان تا موزه‌های جهانی
نام خانوادگی استاد فرشچیان برگرفته از پیشه پدرش بود که نماینده فرش اصفهان بود. پدر که به استعداد هنری پسرش پی برد، او را نزد استادان برجسته‌ای چون میرزا آقا امامی و بهادری فرستاد تا اصول هنر مینیاتور را بیاموزد. پس از آن، فرشچیان تحصیلات خود را در مدرسه هنرهای زیبای اصفهان دنبال کرد و برای گسترش دانش هنری خود به اروپا سفر کرد، جایی که ساعت‌ها در موزه‌ها و گالری‌ها به مطالعه و تحقیق پرداخت. پس از بازگشت به ایران، در اداره کل هنرهای زیبای تهران مشغول به فعالیت شد و در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس هنر پرداخت.
تابلوهایی که هنر ایرانی را در جهان ماندگار کردند
«عصر عاشورا»؛ تصویر حزن و اندوه عاشورا
یکی از شناخته‌شده‌ترین تابلوهای فرشچیان، «عصر عاشورا» است؛ اثری که به زیبایی واقعه عاشورا را به تصویر می‌کشد. در این تابلو، اسب بی‌سوار امام حسین (ع) در حال بازگشت به خیمه‌گاه است و زنان و دختران عزادار در کنارش دیده می‌شوند. رنگ‌های تیره، خطوط نرم و ترکیب عناصر به گونه‌ای است که عمق غم و اندوه آن واقعه را به بیننده منتقل می‌کند. فرشچیان خود این تابلو را بسیار دوست دارد و آن را نمادی از دلبستگی‌اش به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) می‌داند. این اثر در سال 1369 به موزه آستان قدس رضوی اهدا شده است.
«شمس و مولانا»؛ تصویری از عشق و عرفان ایرانی
تابلوی «شمس و مولانا» که در تابستان 1386 رونمایی شد، الهام گرفته از شعر معروف «از دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست» است. در این تابلو، سر شمس با نقوش منحنی و درخشانی به تصویر کشیده شده که هم خورشید را تداعی می‌کند و هم نشان‌دهنده جهان‌گیری افکار و معنویت اوست. مولانا روی کره زمین نقش شده است و شمس آن را در دست گرفته، به این معنا که افکار مولوی سراسر جهان را در بر گرفته است. فرشچیان این اثر را پاسخی به کسانی می‌داند که هویت ایرانی مولانا را زیر سوال برده‌اند و در مراسم رونمایی با صراحت اعلام کرد که مولانا شاعری ایرانی است و باید چنین معرفی شود.
«ضامن آهو»؛ اثر الهام‌بخش و داستان شفای استاد
یکی از تأثیرگذارترین آثار فرشچیان، تابلو «ضامن آهو» است که پس از تجربه‌ای سخت پزشکی خلق شد. دست راست استاد به دلیل فشار زیاد عصبی فلج شده بود و پزشکان به او توصیه کردند که دیگر هرگز نقاشی نکند. اما فرشچیان با توسل به امام رضا (ع) و نذر درمان، معجزه‌ای را تجربه کرد و توانست نقاشی کند. او روایت می‌کند که در خواب صورت حضرت را دیده و ایشان به او فرمودند: «من را بکش!» این خواب سه شب متوالی تکرار شد تا استاد توانست صورت حضرت را در تابلو مجسم کند. این تابلو که در سال 1358 خلق شد، با تکنیک اکریلیک روی مقوا، در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و از محبوب‌ترین آثار اوست.
تابلوی «ضامن آهو 2» نیز در سال 1389 رونمایی شد و داستان آهوانی را نشان می‌دهد که از ترس شکارچی به دامان امام رضا (ع) پناه برده‌اند و شکارچی با دیدن عظمت حضرت، کمان خود را شکسته و از شکار منصرف می‌شود.
دیگر آثار ماندگار؛ «یتیم‌نوازی امام علی (ع)» و «پنجمین روز آفرینش»
فرشچیان در آثار دیگری نیز توجه خاصی به شخصیت‌های تاریخی و مذهبی داشته است. تابلوی «یتیم‌نوازی امام علی (ع)» که با نام «پناه» شناخته می‌شود، در سال 1356 خلق و در سال 1371 وقف موزه آستان قدس شد. این اثر با تکنیک آکریلیک روی مقوا، مهربانی و دلسوزی امام علی (ع) را به تصویر می‌کشد.
تابلوی «پنجمین روز آفرینش» که در سال 1352 به سبک نگارگری خلق شده، روزی را نشان می‌دهد که حیوانات آفریده شده‌اند. در این اثر، پرندگان خیالی و واقعی در آسمان ابری و ماهیان در آب به تصویر کشیده شده‌اند و این تابلو نیز به موزه آستان قدس اهدا شده است.
ماجرای دستمزد عجیب استاد فرشچیان
استاد فرشچیان همواره تأکید کرده که آثار مذهبی خود را نمی‌فروشد و همه آنها را وقف کرده است. او در خاطره‌ای گفته است که هیچ‌گاه بابت نقاشی‌های مذهبی خود پولی نگرفته و حتی زمانی که برای نگارگری ضریح امام رضا (ع) دعوت شد، دستمزدی نگرفت و این کار را به عنوان توفیقی از جانب امام رضا (ع) می‌دانست. او همچنین درباره فرش هفت شهر عشق و فرش امام حسین (ع) گفته است که همه این آثار را بدون هیچ چشم‌داشتی وقف کرده است.
ماجرا از این قرار است و با صراحت بیان می‌کند: «تابلوی مذهبی خودم را هیچ نمی‌فروشم. نفروختم، همه را اهدا و وقف کرده‌ام. کارهایی که برای مذهبم انجام داده‌ام هیچ‌وقت پولی نگرفته‌ام.»
او ادامه می‌دهد که پس از اتمام نگارگری ضریح مطهر حضرت امام رضا (ع)، در مراسمی که به افتخار این رویداد برگزار شده بود، خاطره‌ای شنیدنی برایش رقم خورد: «خدا رحمت کند آقای واعظ طبسی را؛ وقتی ضریح تمام شد، مهمانی بود و مداحان و خدام همه حضور داشتند. دیدم یک سینی بسیار قشنگ آوردند و گفتند که برای تو آورده‌اند چون هیچ پولی نگرفته‌ای، باید چیزی به تو بدهیم. باز کردند و داخل آن یک تسبیح صد دانه یاقوت سرخ بود که واقعاً آدم محو زیبایی‌اش می‌شد. من آن تسبیح را بوسیدم و گفتم: من از امام رضا (ع) پول نمی‌گیرم؛ چون او به من داده است. اگر اجازه دهید این تسبیح را داخل ضریح بگذارم.»
وقف و اعتقاد به خدمت بدون چشم‌داشت به امام حسین(ع)
استاد فرشچیان درباره دیگر آثار مذهبی‌اش نیز می‌گوید: «فرش هفت شهر عشق را طراحی کردم به سفارش آقای حقیقی و هیچ دستمزدی نگرفتم. همچنین یک فرش بزرگ برای امام حسین (ع) طراحی کردم که آن هم وقف شده است. حتی زمانی که ضریح حضرت امام حسین (ع) را نقاشی می‌کردم، هیچ کرایه‌ای برای ماشین یا هواپیما نگرفتم. فقط گاهی ناهار می‌خوردم و گفتم خدایا منو تنبیه نکن!»
او تأکید می‌کند که برایش هنر مذهبی صرفاً یک وظیفه و توفیق الهی است: «کارهای مذهبی را نمی‌توان با پول سنجید؛ مثل امام حسین (ع) که جانش را داد، ما هم باید جان‌مان را برای هنر و دین بدهیم.»
خاطره‌ای از احترام و مهر امام رضا (ع)
فرشچیان می‌گوید که این احترام متقابل و توکل به امام رضا (ع) باعث شده تا همیشه آثارش را وقف کند و بگوید: «من هیچ‌گاه برای کارهای مذهبی‌ام پول نگرفته‌ام و همه آنها وقف آستان قدس رضوی است. این برای من سرمایه‌ای است که هیچ‌گاه تمام نمی‌شود.»
روایت خواب و الهام؛ نقاشی چهره امام رضا (ع)
استاد فرشچیان در شرح خلق چهره امام رضا (ع) گفته است که در طول خلق تابلوی «ضامن آهو» به این نتیجه رسید که باید چهره حضرت را نقاشی کند اما در ابتدا چیزی در ذهنش نماند. سپس در سه شب متوالی خواب صورت حضرت را دید و ایشان به او فرمودند: «من را ببین و بکش!» این الهام باعث شد استاد توانست چهره نورانی امام رضا (ع) را به تصویر بکشد.
در سال 1375 در مراسمی در مشهد، زمانی که پرسیده شد فرشچیان چهره امام رضا (ع) را از کجا دیده است، او با اشک و حالتی منقلب روایت کرد که چگونه طی دوران بیماری و سفر به آمریکا، بدون هیچ درمان پزشکی، معجزه شفای خود را مدیون توسل به امام رضا (ع) می‌داند و این امر الهام‌بخش خلق این اثر بود.
انتهای پیام/
