روسیه و تاجیکستان در پساجنگ داخلی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، توافقنامه صلح تاجیکستان وارد 20 سالگی خود شد. در این سال‌ها فرایند سازش در تاجیکستان با فراز و فرودهایی همراه بود اما نکته مثبت این است که این کشور با حمایت‌های فدراسیون روسیه به منظور ایجاد دیوار دفاعی در مرز تاجیکستان و افغانستان توانسته از نفوذ و گسترش تروریسم جلوگیری کند.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نیز طی پیامی به امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان سالروز امضای توافقنامه صلح (سازشنامه تاجیکان) را تبریک گفت. در این پیام آمده است که "امضای توافقنامه مذکور به پایان جنگ شهروندی، دستیابی به وحدت ملی و بازشدن مسیر صلح و پیشرفت کشور تاجیکستان کمک کرده است".

پوتین در ادامه تاکید کرده که "در آن سال‌ها روسیه به حکومت و مردم تاجیکستان فعالانه کمک کرد تا امنیت مرزهای تاجیکستان و افغانستان تامین باشد".

وی در پایان اظهار امیدواری کرد تا مناسبات راهبردی روسیه و تاجیکستان توسعه یابد.

 *روسیه دیروز و جنگ داخلی تاجیکستان

گفتنی است که کشور تاجیکستان برای روسیه اهمیت راهبردی دارد، چراکه به نوعی دروازه ورود به آسیای مرکزی محسوب می‌شود و هم مرزی این کشور با افغانستان به ضرورت ایجاد امنیت در آن افزوده است.  

هر چند که در جریان جنگ داخلی تاجیکستان یا به قول خود تاجیکی‌ها "برادر کشی"، مسکو در ابتدا در سال 1991 از ائتلاف ملی گرایان و نیروهای مسلمان پشتیبانی کرد، اما در جریان درگیری نیروهای مختلف فقط از گروه‌های کمونیست حمایت کرد، چراکه تازه از تب شوروی کاسته شده بود و انجام چنین حمایتی دور از ذهن نبود.

بدین ترتیب در نوامبر 1991 رحمان نبی اف، رهبر پیشین حزب کمونیست در انتخابات ریاست جمهوری برگزیده شد و به دنبال آن اعتراضات مردمی گسترش یافت که در پی آن نبی اف 8 وزیر خود را از بین نیروهای اسلامی و ملی انتخاب کرد. این کار باعث مخالفت کمونیست‌های کولاب و خجند شد که موجبات جنگ در بخش جنوبی تاجیکستان طی سال 1992 را فراهم آورد.

با این حال حمایت مسکو از کمونیست‌ها ادامه یافت و در انتخاب امامعلی رحمان، رئیس جمهور فعلی تاجیکستان بسیار مؤثر بود، اما با گسترش ناآرامی‌ها، مسکو تلاش کرد تا سازشی را میان گروه‌های مختلف درگیر ایجاد کند، حتی سایر دولت‌های تازه استقلال یافته آسیای مرکزی از ادامه تنش‌ها در منطقه ناراضی بودند.

تاجیکستان یک منطقه تازه استقلال یافته از شوروی سابق بود و شاید دولت روسیه بهتر از هر کشوری می‌توانست فرایند صلح در این کشور را برقرار سازد، چون ابزارهای مؤثر را در اختیار داشت و بسیاری از ساختارهای درون تاجیکستان به وسیله حکومت شوروی ایجاد شده بود. هرچند که مسکو بایستی توجه به همه گروه‌ها را در نظر می‌داشت، اما در شرایط آن روز چنین سازوکاری به درستی دنبال نشد یا فضای روسیه بعد از فروپاشی شوروی اجازه انجام سازوکارهای کم‌هزینه و مورد رضایت همه طرف‌ها را نمی‌داد. در مجموع ساختار برخاسته از دوران شوروی بر هدایت تاجیکستان طی اواخر قرن بیستم در یک مقطع و دوران پساجنگ داخلی در مقطع دیگر بسیار مؤثر بوده است.

(ساختمان حکومت در تاجیکستان طی دوران شوروی -1947-)

(مجلس نمایندگان فعلی تاجیکستان "مجلس عالی"- بنای سابق حکومت در دوران شوروی)

 البته نقش جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد صلح بسیار برجسته است و مجموعه این تلاش‌ها موافقت‌نامه تهران در سال 1996 را موجب شد که در روند جنگ داخلی دولت ایران تلاش می‌کرد تا صلح و سازش میان طرفین درگیر برقرار شود، حتی گفته می‌شود طرف‌ها به دولت ایران اعتماد بسیار داشتند و در این مورد ایران مرتبه بالاتری داشت. ملاقات عبدالله نوری، رئیس نهضت اسلامی تاجیکستان و امامعلی رحمان، رئیس جمهوری این کشور در تهران نمونه‌ مهمی  از این ماجرا بود.

در نهایت با کشمکش‌های فراوان در 27 ژوئن 1997 با میانجی‌گری سازمان ملل پیمان صلح در مسکو (روسیه در زمان ریاست جمهوری یلتسین) به امضا رسید و بعد از مدت‌ها درگیری سایه آرامش در تاجیکستان برقرار شد.

 *روسیه امروز و امنیت تاجیکستان

لشکر 201 روسیه (پایگاه 201) نیز از همان دوران مانده و نقش بسیار مؤثری را برای دفاع از مرزهای تاجیکستان ایفا کرده است. پایگاه 201 روسیه بزرگترین پایگاه‌ نظامی روسیه در خارج از این کشور با هفت هزار نیرو در تاجیکستان مستقر شده است.گفته می‌شود که مسکو قصد دارد پایگاه 201 را تا آخر امسال به هواپیماهای بدون سرنشین مجهز کند. 

در سال‌های پس از جنگ داخلی فرایند مدیریت این کشور با چالش‌های گسترده‌ای روبرو بود، بنابراین حضور نیروهای روسی برای حفاظت از مرزهای این کشور یا به طور کلی منطقه آسیای مرکزی ضرورت داشت. تاجیکستان چهارراهی است که اگر تروریست‌ها در آن نفوذ کنند یا در هر شرایطی ناامن شود شرایط چین، منطقه آسیای مرکزی و در نهایت روسیه را با تهدید جدی مواجه می‌کند.

امروز به گونه‌ای روسیه اهداف مرزی خود را در مرزهای تاجیکستان و در برابر مخاطرات تهدیدآمیز کشور افغانستان دنبال می‌کند تا سرایت تهدیدات به مرزهای اصلی روسیه را  از نقاط دور کنترل کند.

(رئیس جمهوری تاجیکستان و دمیتری مدودیف، رئیس جمهور سابق روسیه و نخست وزیر فعلی)

به ویژه آنکه پس از داغ‌تر شدن بحث تروریست‌ها (مانند داعش) و حضور آنها در افغانستان، افزایش تدابیر امنیتی توسط مسکو برای کشوری مانند تاجیکستان اهمیت بیشتری داشت. تاجیکستان از لحاظ امنیتی جایگاه بسیار مهمی در مباحث استراتژیک روسیه دارد و مسکو در قالب سازمان‌هایی نظیر همکاری شانگهای، به صورت دوجانبه و یا تبیین مسئله مشترک با سه کشور در منطقه خطر منازعه در تاجیکستان را کنترل کرده و از ورود عناصر متضاد با صلح مانند تروریست‌ها جلوگیری به عمل آورده است.

بین‌المللی نشدن مسئله تاجیکستان هم اهمیت زیادی برای روسیه دارد؛ کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا که نیروهای آنها در نزدیکی مرزهای تاجیکستان است تلاش می‌کنند تا با عقد قراردادهای مختلف جایگاهی در این کشور پیدا کنند که این مورد به ضرر روس‌ها خواهد بود. افزون بر آن حتی حضور و نفوذ کشوری مانند عربستان سعودی آتش منازعه را شعله‌ور می‌کند، در صورت عدم اتخاذ سیاست‌های صحیح امنیت منطقه و خود روسیه را به خطر می‌اندازد. بنابراین تاجیکستان در مسائل امنیت منطقه‌ای روسیه از اولویت جدی برخوردار است.

لازم به ذکر است که روند صلح در تاجیکستان طی دو سال  اخیر انتقاداتی را در داخل این کشور به دنبال داشته است و رعایت اصول آن از سوی دولت تاجیکستان با سوء مدیریت‌هایی همراه بوده است. عده‌ای از نیروهای اسلامی و گروه‌ها از سیاست‌های دولت این کشور ناراضی هستند و معتقدند که شرایط در کشور وحدت آمیز نیست. حتی برخی انتقادات از سیاست‌های دولت در رابطه با همسایگان خود مانند ازبکستان وجود دارد؛ علل این نارضایتی‌ها مسائلی است که چند سال بعد از سازشنامه تاجیکان و تحکیم دولت فعلی تاجیکستان به وجود آمد که از موضوع مطرح شده خارج است و  بیان دقیق علل و تحولات آینده آن در گزارش دیگری عنوان خواهد شد.

گزارش: میکائیل مدیرروستا

انتهای پیام/