مدیریت شهر اسلامی مبتنی بر «بهبود روابط انسانی» است/لزوم تغییر مدیریت شهری از «متمرکز» به «محله‌ای»
کارشناس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با بیان اینکه مدیریت شهر اسلامی مبتنی بر «بهبود روابط انسانی» است، گفت: از جمله فواید تعرف، خودکنترلی است؛ به دلیل اینکه آدمها در محیط محلات، شناخته شده هستند.
پرونده «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» در خبرگزاری تسنیم به شماره 24 رسید. خبرگزاری تسنیم درصدد است با این پرونده مبانی نظری و همچنین مدلهای اجرایی تحقق این الگو را به‌صورت مستمر بررسی کند. با توجه به ابعاد مسئله به نظر می‌رسد فرایند گفتمان‌سازی و همچنین پرونده الگو، مشمول یک فرایند مستمر چند ساله باشد.
در این راستا اخیراً یکی از بهترین دوره‌های آموزش نظری و همچنین مدلسازی مبتنی بر الگو با عنوان «دوره تبیین مدیریت شهری با نگاه به الگو» برگزار شد. در این دوره 11 روزه که طی ماه رمضان گذشته در حوزه علمیه مروی تهران برگزار شد، علی کشوری، پژوهشگر برجسته الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مدل برنامه‌ریزی توسعه‌گرای فعلی را در حوزه مدیریت شهری به‌تفصیل به چالش کشید. وی تأثیرگذارترین نهاد متکفل تربیت را «خانواده» دانست و بحث مدیریت شهری را با محوریت تناقضات و اشکالات مدیریت شهری در حوزه خانواده - به عنوان مهمترین نهاد تربیتی - پی گرفت.
دبیر راهبردی شورای اسلامی ایرانی پیشرفت، درخلال بحث به «نظام آموزشی با نگاه توسعه‌گرا» نیز اشاره کرد و گفت: این نظام آموزشی، تربیت تکنیسین را وجهه همت خود قرار داده، اما مهارتهای اولیه زندگی خانوادگی را به جوانها آموزش نمی‌دهد. وی در ادامه علاوه بر مسئله نظام آموزشی، تأثیر «سبک زندگی اشرافی امرا» را بر تربیت جامعه تحلیل کرد.
به این ترتیب چهارده بخش از گزارش این نشست تقدیم خوانندگان شد. بخش پانزدهم گزارش - که پیش روی شماست، درحقیقت به یک معنا ورود به بحث نقد مدل توسعه شهری است. برای مرور مفاهیم مطرح‌شده در بخشهای قبلی از پرونده «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» خبرهای مرتبط (در پایان متن) را ببینید یا به صفحه پرونده ویژه اقتصادی تسنیم مراجعه کنید.
**********************************
** لزوم تغییر مدیریت شهری از متمرکز به محله‌ای
حجت‌الاسلام و المسلمین کشوری فلسفه مدیریت شهری از منظر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را «ارتقاء تربیت» دانست و با اشاره به اینکه «مسئله تربیت برای همه مسائل دیگری که در جامعه وجود دارد زیرساخت محسوب می‌شود و جایگاه آن بنیادین است» ادامه داد: برای تحقق تربیت باید دو دسته از عوامل را به شکل دائمی بهبود ببخشیم؛ یک دسته از عوامل مربوط به درون خانواده و دسته دیگر عوامل بیرونی تأثیرگذار بر نهاد خانواده است. ما در «اولین نقشه راه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» از مجموعه عوامل خارجی - که جزء نهاد خانواده محسوب نمی‌شوند، اما بر آن اثر دارند - به «فضای حاکم بر نهاد خانواده» یا «عوامل بیرونی مؤثر بر نهاد خانواده» تعبیر کرده‌ایم.
وی با اشاره به «مدیریت شهری» - به عنوان مؤلفه خارجی‌ای که آشکارا بر نهاد خانواده تأثیر می‌گذارد - خاطرنشان کرد: مدیریت شهری از کانال «چگونگی تأمین نیازهای خانوار» بر نهاد خانواده تأثیر می‌گذارد. مثلاً مدیریت شهری می‌تواند متغیرهایی مانند اقتصاد، ارزش افزوده و سایر متغیرها را اصل قرار دهد که به این ترتیب تأمین نیازهای خانوار به محوریت متغیرهای اقتصادی شکل می‌گیرد. در این حالت نیازهای خانوار از بیرون محله تأمین می‌شود و اعضاء خانواده مجبور می‌شوند برای تأمین نیازهای خانوار از همدیگر جدا شوند؛ در حال حاضر خانواده‌ها چنین وضعیتی دارند؛ به بهانه تأمین سبد نیازهای خانوار از همدیگر جدا می‌شوند. بنابراین نوع مدیریت شهری بر نهاد خانواده تأثیرگذار است.
دبیر شورای راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با بیان اینکه «در یک نگاه دیگر مدیریت شهری می‌تواند مدیریت محله‌ای را در دستور کار قرار دهد و محله را به محل تأمین نیازهای خانوار تبدیل کند» خاطرنشان کرد: در این صورت اعضای خانواده برای تأمین سبد نیازهای خود تا این اندازه به زحمت نمی‌افتند و برای در کنار هم بودن زمان بیشتری در اختیار دارند. وقتی ارتباط اعضای خانواده تضمین شد، محاسن بیشماری دارد؛ مثلاً اگر قرار است پدر خانواده کار تربیتی انجام دهد، لازم است در خانه حضور داشته باشد. اگر قرار است مادر کار تربیتی انجام دهد، باید بالای سر بچه خود حضور داشته باشد؛ نه اینکه بچه را به مهد کودک ببرد. بنابراین مدیریت شهری می‌تواند به خانواده‌ها جهت بدهد؛ اگر نیازهای آنها را در محله تأمین کند، افراد خانواده وقت بیشتری برای همدیگر خواهند داشت.
** تقریباً زیرساخت همه روابط اجتماعی مسئله «تعرف» است
وی افزود: این کار برای خود مدیریت شهری هم فوایدی دارد. اما ابتدا باید مبنای خود را از «سود اقتصادی» به «سود اجتماعی» تغییر دهد. فواید این کار برای مدیریت شهری چیست؟ اصلی‌‌ترین فایده مدیریت محله‌ای برای مدیریت شهری مسئله «تَعَرُف» است. تعرف در لغت به معنای «شناخت بینابینی و شناخت طرفینی» به‌صورت گسترده است. حال تعرف چگونه به‌وجود می‌آید؟ وقتی محله تبدیل به محل تأمین نیازهای خانوار شد، اولین اتفاق این است که به بهانه تأمین سبد نیازهای خانوار ارتباط اعضای خانواده‌ها و اعضای محله با همدیگر گسترش پیدا می‌کند. این رفت و آمدهایی که درون محله - به بهانه سبد نیازهای خانوار - صورت می‌گیرد، باعث می‌شود که ارتباط افراد محله گسترده‌تر شده و به همین دلیل همدیگر را بیشتر بشناسند. لذا میوه ارتباطات گسترده «شناخت» خواهد بود. ارتباط گسترده چه وقتی به‌وجود می‌آید؟ وقتی که افراد در محله حضور دارند.
کارشناس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در مورد ضرورت «شناخت طرفینی» تأکید کرد: تقریباً زیرساخت همه روابط اجتماعی مسئله تعرف است. مثلاً یکی از روابط اجتماعی انتخاب همسر است. در حال حاضر به دلیل اینکه مدیریت محله‌ای و ماهیت محله‌ای را در کشور از دست داده‌ایم، به سمت روشهای عجیب - مثلاً سایتهای انتخاب همسر در فضای مجازی - رفته‌ایم. عجیب است که فضای مجازی می‌خواهد شناخت طرفینی را بین زن و شوهرهای آینده برقرار کند؛ یا اینکه اگر مدیریت محله‌ای بود، ارتباط پدر و مادرها با فرزندان عمیقتر می‌شد.
وی افزود: یکی دیگر از میوه‌های تعرّف، «امنیت» است. اگر یک جمعیتی همدیگر را خوب بشناسند، مواظبتها ارتقاء پیدا می‌کند و به نوعی خودکنترلی ختم می‌شود. اگر به ماهیت محله‌های قدیمی نگاه کنید، حتی اگر کسی در محله اهل دزدی بود توسط اهالی محله شناسایی می‌شد. افراد خود به خود یک حریمهایی قائل می‌شدند؛ یک سری مراقبتهایی انجام می‌دادند. مثلاً می‌دانستند که فلانی اهل دزدی است؛ لذا به نوعی تحقیر می‌شد. به تعبیر ساده حرف مردم پشت سر او بود و مردم هم در مقابل او از خود مواظبت می‌کردند. لذا آن شخصی که دستش کج بود خود را جمع می‌کرد؛ انجام یک کار خلاف از سوی او مساوی با آبروریزی و فشار اجتماعی بود. در روایت آمده که اگر برای کسی مهم نباشد که چه چیزی پشت سر و راجع به او گفته می‌شود «فلا تأمن شره»، از شر او در امان نباش. البته تعداد کمی از آدمها اینگونه هستند؛ معمولاً برای آدمها مهم است که راجع به آنها چه قضاوتهایی شود. پس از جمله فواید تعرف، خودکنترلی است؛ به دلیل اینکه آدمها در محیط محلات، شناخته شده هستند. لذا انجام کارها برای آنها هزینه ایجاد می‌کند؛ هزینه مثبت یا هزینه منفی. بنابراین تعرف جرائم را کنترل می‌کند.
حجت‌الاسلام و المسلمین کشوری به تغییر مدل فقرزدایی و محرومیت‌زدایی در شهر محله‌محور اشاره کرد و گفت: وقتی اعضای محله همدیگر را بشناسند - مثلاً مسجد محله اطلاعات اعضا را داشته باشد - کمکها جهت‌دار خواهد شد. مثل الآن نیست که تکدی‌گری به یک شغل تبدیل شده است. چرا به این شکل درآمده؟ به دلیل اینکه «تعرف» وجود ندارد. ما در حال حاضر بین یک دوراهی قرار می‌گیریم که کمک کنیم یا نکنیم. اگر کمک نکنیم روایات توصیه به انفاق را چه‌کار کنیم؟ وقتی انسان به همنوع خود کمک نمی‌کند در واقع خودش ضرر می‌کند. فقیری که به شما رجوع می‌کند یک سببی است که خداوند متعال رزق شما را افزایش دهد؛ یک امتحان است. اما واقعاً بدانیم او فقیر است. حالا فقیر را به چه صورتی بشناسیم؟ به دلیل اینکه تعرف وجود ندارد کار بسیار مشکل شده است. انسانها وظیفه دارند راجع به وضعیت فقرا پرس و جو کنند. این مسئله مهمی است؛ « فَأَمَّا اَلْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ» «وَ أَمَّا اَلسّائِلَ فَلا تَنْهَر» این دستورات قرآن است؛ باید رسیدگی کنیم و مسائل مردم را مورد توجه قرار دهیم. برخی یتیم شده‌اند؛ برخی فقیر می‌شوند؛ شما وظیفه دارید که به آنها رسیدگی کنید. اما این رسیدگی به امور فقرا میوه «تعرف» است. در حال حاضر به دلیل اینکه ما مدیریت محله‌ای نداریم، تعرف هم وجود ندارد.
وی افزود: در حال حاضر تکدی‌گری تبدیل به یک مشکل حاد اجتماعی شده که نمی‌توانند آن را حل کنند. از منظر اسلام راه‌حل آن «تعرف» است. اما چون مدیریت متمرکز را برای اداره شهر پذیرفته‌اند، تعرف هم به چالش کشیده شده است. واقعاً معلوم نیست طرف واقعاً میلیاردر است یا فقیر. برخی هم می‌گویند کمک نکنید؛ در این صورت در طرف دیگر بن بست داریم. چون اگر کمک نکنیم دچار عذاب الهی می‌شویم.
دبیر شورای راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، با بیان اینکه «موظف شده‌ایم در درجه اول به فامیل و همسایه خود کمک کنیم و بعد به دیگران» خاطرنشان کرد: مثلاً درمورد زکات فطریه فقهای شیعه فرموده‌اند زکات را حتی‌المکان از یک شهر به شهر دیگری نبرید. باید در داخل همان شهر خرج شود. انفاق یک موضوعی است که از طریق آن «رفق» تأمین می‌شود؛ یک عبادت چند بعدی است. اگر بخواهیم همه این ابعاد را رعایت کنیم باید بر پایه «تعرف» باشد. اما مدیریتها تا حدی به چالش کشیده شده و مسئله تعرف از بین رفته که حتی افراد نمی‌توانند مشکلات فامیل خود را شناسایی کنند. وقتی ارتباط بین مردم «هسته‌ای» شد، مشکلاتی که برای جامعه به‌وجود می‌آید یکی و دوتا نیست.
وی با تأکید بر اینکه «تعرف، زیرساخت اداره جامعه به روش اسلامی است» متذکر شد: اگر شناخت طرفیتی نباشد نمی‌توان جامعه را به روش اسلامی اداره کرد؛ سبک زندگی افراد را نمی‌توان اسلامی کرد. اساساً مسئله اصلی در مدیریت شهر اسلامی «بهبود روابط انسانی» است.
انتهای پیام/*
