موازنه نیروها در سوریه در آستانه تغییر

 به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، پس از هفته ها گمانه زنی درباره ی حضور نظامی روسیه در سوریه، جنگنده های روسی چهارشنبه شب (هشتم مهرماه) حمله های هوایی خود به منطقه های زیر کنترل داعش در استان های حماء، لاذقیه، و حمص را آغاز کردند. این حمله ها پس از آن صورت گرفت که مجلس دومای روسیه مجوز استفاده از نیروهای نظامی در خارج از مرزهای روسیه را به دولت این کشور داد.
حمله ی جنگنده های روسی به مواضع داعش در سوریه نخستین اقدام نظامی مسکو در خاورمیانه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است که می تواند سرآغاز فصل نوینی برای سیاست خاورمیانه یی این کشور باشد و فضایی تازه برای معادله های امنیتی منطقه بگشاید.
پیش از آغاز عملیات جنگده های روسی در سوریه، «ولادیمیر پوتین» رییس جمهوری روسیه با «باراک اوباما» همتای آمریکایی در حاشیه ی نشست سالانه ی مجمع عمومی سازمان ملل متحد درباره ی راهبردهای کشورهایشان در سوریه بحث و تبادل نظر کردند و به نظر می رسید که آمریکا با عملیات هوایی روسیه علیه مواضع تروریست ها اعلام مخالفت جدی نخواهد کرد اما کوتاه زمانی پس از آغاز حمله ی هوایی، مقام های کاخ سفید نسبت به اقدام روسیه در سوریه اظهار نگرانی کردند.
از سوی دیگر، بسیاری از رسانه های غربی حتی پیش از آغاز عملیات جنگنده های روسی، اقدام روسیه در سوریه را مشکوک خواندند و اعلام کردند جنگنده های روسی مواضع مخالفان میانه رو را مورد هدف قرار می دهد. به همین دلیل هفت کشور آمریکا، آلمان، فرانسه، انگلیس، قطر، عربستان و ترکیه در بیانیه یی مشترک از دولت مسکو خواستند تنها مواضع داعش را مورد هدف قرار دهد.
در این میان شواهد نشان می دهد آمریکا و همپیمانان اروپایی واشنگتن از عملیات جنگنده های روسی علیه مواضع داعش در سوریه به طور کامل ناراضی نیستند. از جمله «دیوید کامرون» نخست وزیر انگلیس اعلام کرد در صورتی که روسیه مواضع مخالفان میانه رو را مورد هدف قرار ندهد از عملیات هوایی روسیه در سوریه پشتیبانی خواهد کرد.
در مقابل مخالفت ها، نگرانی ها و تردیدهای غرب در زمینه ی عملیات هوایی روسیه در سوریه، تهران و دمشق از این اقدام پشتیبانی کردند و «حیدر العبادی» نخست وزیر عراق، نیز اشتیاق خود را برای مقابله ی روسیه با داعش در عراق اعلام کرد.
در این میان پرسشی که مطرح می شود این است که عملیات هوایی روسیه چه تاثیری در معادله های سیاسی در سوریه دارد و چه پیامدهایی در بازی بازیگران خاورمیانه خواهد داشت؟ از راه پاسخ گویی به این پرسش است که آینده ی بحران سوریه و موضع غرب در قبال تحولات این کشور روشن تر می شود.
برای پاسخ به پرسش بالا باید نگاهی به تحولات میدانی در سوریه در ماه های اخیر داشت. در این زمینه باید گفت این تحولات در ماه های اخیر تا حد قابل توجهی به ضرر دولت دمشق و به سود تروریست پیش رفته به گونه یی که ارتش سوریه مجبور به عقب نشینی از برخی مواضع خود شده است.
در این ارتباط، «بشار اسد» رییس جمهوری سوریه در آخرین سخنرانی خود از ضعف های ارتش و نیاز به نیروهای تازه برای مقابله با تروریست ها صحبت کرد. بسیاری این صراحت اسد را نشانه ی عمق چالش های ارتش سوریه و فرسایش آن در طول چهار سال نبرد با تروریست ها عنوان کردند.
تضعیف ارتش سوریه و عقب نشینی های اخیر آن بیش از آن که با پیشروی مخالفان میانه رو همراه باشد، با گسترش قلمروی داعش همراه بود. به همین دلیل هراس از گسترش داعش به تهدیدی فوری نه تنها برای مردم سوریه، که برای امنیت منطقه و جهان تبدیل شده و روس ها را بیش از بسیاری از بازیگران تحولات سوریه نگران ساخت.
اعلام پیوستن بیش از 2 هزار تبعه ی روسی به نیروهای داعش و ترس از بازگشت آن ها به روسیه با این پیش زمینه که داعش به دنبال حضور در آسیای مرکزی و قفقاز و ورود به منطقه ی چچن است، روس ها را بیش از هر کشور دیگری از پیامدهای بازگشت تروریست ها به حوزه امنیتی نزدیک این کشور نگران کرده است.
از سوی دیگر، سرنگونی دولت سوریه به معنای پایان حضور روسیه در منطقه ی خاورمیانه و از دست دادن پایگاه دریایی «طرطوس» است که تنها راه آبی ورود روسیه از دریای مدیترانه به خاورمیانه به شمار می رود؛ جایی که برای دهه ها عرصه ی تقابل نفوذ غرب و شرق بوده است.
به همین دلیل روسیه فرصت را غنیمت شمرده تا با تکیه بر مبارزه با داعش، هم به مقابله با تهدیدهای نفوذ تروریست ها در قفقاز و آسیای مرکزی بپردازد و هم حضور خود را در منطقه ی راهبردی خاورمیانه تقویت کند.
در این میان آن چه مسلم است این که هیچ کشوری بی چشمداشت به منافع ژئوپلتیک یک منطقه نمی تواند در آن هزینه ی نظامی کند. به عبارتی دیگر، در روابط بین الملل کمتر پیش می آید که کشورها فارغ از حسابگری منطقی و راهبردی دست به اقدام نظامی در مکانی دورتر از مرزهایشان بزنند. روسیه نیز از این قاعده برکنار نیست.
رهبران مسکو به خوبی می دانند برای اینکه بتوانند به عنوان یک قدرت بزرگ بین المللی همچنان بازیگری تاثیر گذار باشند باید در مناطق راهبردی حضوری پررنگ داشته باشند. خاورمیانه به دلیل نبود یک سیستم کنترل نظم منطقه یی یکی از تعیین کننده ترین مناطق برای بازی های بزرگ راهبردی است و روسیه فرصت را برای این امر غنیمت شمرده است. به همین دلیل، اقدام روسیه در سوریه می تواند پیامدهای مهمی به دنبال داشته باشد که نه تنها معادله های نظامی را در سوریه تغییر می دهد، بلکه بر وزن این کشور در بازی های قدرت منطقه یی و جهانی خواهد افزود.
در تحلیل پیامدهای حمله ی هوایی جنگنده های روسی در دایره ی بحران سوریه از منظری راهبردی باید گفت، به نظر می رسد هدف مهم روسیه از عملیات نظامی در سوریه تغییر روندها در عرصه ی میدانی و آماده کردن فضا برای گفت وگوهای سیاسی است تا از این راه پایانی مطلوب برای بحران سوریه بیابد؛ گفت وگوهایی که روسیه دست بالا را در آن داشته باشد. روس ها می خواهند همچنان پایگاه دریایی طرطوس و حتی پایگاه هوایی لاذقیه را در کنترل خود داشته باشد. این رخداد تثبیت کننده ی حضور نظامی روسیه در خاورمیانه خواهد بود.
به همین دلیل و به احتمال زیاد ما در هفته ها و ماه های آینده شاهد عقب نشینی تروریست ها از بسیاری از مناطق زیر اشغال و ورود ارتش سوریه به این مناطق خواهیم بود. تقویت حضور روسیه در سوریه اگر منجر به گسترش عملیات روسیه به عراق نیز شود می تواند تاثیرهای معناداری بر معادله های قدرت در خاورمیانه به سود روسیه داشته باشد. این روند می تواند تاثیری تعیین کننده نیز بر قطب بندی های موجود در خاورمیانه داشته باشد که یک سوی آن محور مقاومت به رهبری ایران قرار دارد و در سوی دیگر محور محافظه کاری به رهبری عربستان سعودی.
البته برخی ناظران این مساله را مطرح می کنند که حضور بلندمدت روسیه در خاورمیانه می تواند دخالت متغییر نظام بین الملل در خاورمیانه را تقویت کند و منجر به افزایش رقابت های جهانی در این منطقه شود. این امر می تواند غرب را به تقویت حضور در خاورمیانه ترغیب و نسبت به تحولات سوریه حساس تر کند که در صورت نبود توافقی راهبردی در سطح بین المللی بین روسیه و کشورهای غربی و به ویژه آمریکا –حتی در صورت حل بحران سوریه- به پیچیده تر شدن معادله های قدرت در سوریه خواهد انجامید.
با وجود چنین تحلیلی، در شرایط کنونی اشتراک نظر بازیگران منطقه یی و فرامنطقه یی بر ضرورت های مبارزه با گروه هایی چون داعش و جلوگیری از گسترش تروریسم با شدت و ضعف متفاوت، زمینه را برای نقش آفرینی موثر روسیه در تحولات سوریه فراهم ساخته است.

منبع:ایرنا