توجه ویژه علمای ممتاز شیعه به دعا از کجا می آید؟

 به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،وقتی نگاه می کنید می بینید بزرگان و عرفا و علمای شیعه در باب دعا مفصل کار کرده اند. ما در این زمینه سید ابن طاووس را داریم که فخر علما و عرفای شیعه است. ایشان کتاب های مفصلی در این زمینه تألیف کرده اند. غیر از جناب سیّد که سیدالمراقبین است و  آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و حضرت امام از ایشان با این عنوان یاد می کنند که در بین همه عرفای اهل مراقبه ایشان ممتازترین هستند و کتاب معروف "اقبال" سید طاووس دقیق ترین مسیر سیر و سلوک و ادعیه و اعمال مخصوص را بیان کرده کتاب معروف "عُده الدّاعی" از ابن فهد حلّی را داریم که خوشبختانه این کتاب به فارسی هم ترجمه شده است. در این کتاب آداب دعا و نیایش مطرح شده است که فی المثل چطور دعا کنیم و چه کنیم که دعایمان مستجاب شود یا علت مستجاب نشدن دعاها چیست. می دانید که این فهد حلّی از شاخص های عرفان و سلوک هستند یعنی اگر بخواهیم سبک سنگین کنیم سید ابن طاووس در صدر ایستاده و بعد از ایشان، ابن فهد حلّی قرار دارد که از صدرنشین های معنویت و عرفان است. وقتی چنین انسان های بزرگی وارد این حیطه ها می شوند و درباره این حوزه تألیفات مهمی دارند معلوم می شود که عرصه میدان مهم و ارزشمندی است.

بخش اول گفتگوی سرویس "قرآن و معارف"  خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین امیر گلپور، کارشناس ارشد مهدویت و حافظ قرآن را درباره ارزش  و ظرفیت های دعا در قرآن حکیم، فرهنگ شیعی و تفکر و تألیفات اندیشمندان و علمای شیعه می خوانید.  

موضوع گفتگوی ما با جنابعالی درباره ارزش و ظرفیت های دعا و نیایش است. از مهم ترین گنجینه های معنوی تشیع، میراث ادعیه و نیایش حضرات معصومین علیهم السلام  است که به دست ما رسیده است. نیایش هایی عاشقانه و عارفانه که راه پیوند با آسمان را به جان های شیفته نشان می دهد. برای آغاز بحث اگر ممکن است نگاه قرآن حکیم  و اولیا  را درباره ارزش دعا و نیایش تبیین بفرمایید.

در رابطه با دعا در قرآن دو آیه خیلی مهم داریم. دو آیه ای که به ما تلنگر می زند و یادآور می شود که به واقع درباره چه گنج ارزنده ای سخن می گوییم. آیه 77 سوره فرقان می فرماید: قُلْ مَا یَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ / بگو اگر دعای شما نبود پروردگار من به شما توجهی نمی کرد. در آیه 60 سوره غافر هم می فرماید: إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ / آن هایی که نسبت به عبادت خدا استکبار ورزیده اند این ها را ما وارد آتش جهنم می کنیم. به ابتدای این آیه که نگاه می کنید می بینید فرموده است: وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَكُمْ / پرودگار شما فرمود مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. اما در ادامه همین آیه تصریح می کند آن هایی که از دعا دوری می کنند این افراد وارد آتش جهنم خواهند شد.  خب همین دو آیه از قرآن ارزش و اعتبار دعا را برای ما روشن می کند که جایگاه دعا در ارتباط میان انسان و خدا چیست.

از طرف دیگر شما وقتی نگاه می کنید می بینید بزرگان و عرفا و علمای شیعه در باب دعا مفصل کار کرده اند. ما در این زمینه سید ابن طاووس را داریم که فخر علما و عرفای شیعه است. ایشان کتاب های مفصلی در این زمینه تألیف کرده اند. غیر از جناب سیّد که سیدالمراقبین است و  آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و حضرت امام از ایشان با این عنوان یاد می کنند که در بین همه عرفای اهل مراقبه ایشان ممتازترین هستند و کتاب معروف "اقبال" سید طاووس دقیق ترین مسیر سیر و سلوک و ادعیه و اعمال مخصوص را بیان کرده کتاب معروف "عُده الدّاعی" از ابن فهد حلّی را داریم که خوشبختانه این کتاب به فارسی هم ترجمه شده است. در این کتاب آداب دعا و نیایش مطرح شده است که فی المثل چطور دعا کنیم و چه کنیم که دعایمان مستجاب شود یا علت مستجاب نشدن دعاها چیست. می دانید که این فهد حلّی از شاخص های عرفان و سلوک هستند یعنی اگر بخواهیم سبک سنگین کنیم سید ابن طاووس در صدر ایستاده و بعد از ایشان، ابن فهد حلّی قرار دارد که از صدرنشین های معنویت و عرفان است. وقتی چنین انسان های بزرگی وارد این حیطه ها می شوند و درباره این حوزه تألیفات مهمی دارند معلوم می شود که عرصه میدان مهم و ارزشمندی است.

ما در برخی از روایات این مفهوم را داریم که اجر معنوی و اثری که دعا دارد عالی ترین رتبه ها را در ارتقای معنوی انسان دارد.  روایات مربوط به اثر دعا در همین کتاب "عده الداعی" از ابن فهد حلّی مطرح شده است. در آن جا این موضوع بسیار مهم مطرح می شود که اثر دعا به یک معنا بالاتر از خواندن و تلاوت قران است. شما ممکن است قرآن را بخوانید و عبور کنید و حال خاصی هم به شما دست ندهد اما وقتی دعا می کنید یعنی به مرز اضطرار و انکسار رسیده اید. یعنی جایی شکسته اید  و شکست خورده اید و حالا رو کرده اید به سمت پروردگار و از او مدد و یاری می خواهید.  اگر بخواهم خیلی راحت بگویم شما وقتی دعا می کنی که رسما کم آورده ای، بریده ای.

یعنی در واقع نوعی انقطاع ایجاد شده است.

دقیقا! شما وقتی خالصانه و  از سر صدق دعا می کنی که دچار انقطاع شده ای، حتی از خودت. یعنی از دست خودت هم شاکی هستی بنابراین می خواهی شِکوه ببری به سمت خدا. شما اگر در زمینه تأثیر دعا یک تحقیق میدانی ساده انجام بدهید می بینید آدم هایی که اهل جلسات دعا و نیایش و مناجات و ندبه هستند وقتی از جلسه بیرون می آیند می گویند یک هفته به اصطلاح خودشان شارژ شده اند. یک اندوخته ای در قلب و روح آن ها وجود دارد که روزها آن ها را به لحاظ معنایی تغذیه می کند تا هفته بعد دوباره جیره و خوراک معنوی شان را بگیرند.

چرا در جلسات دعا این اتفاق می افتد؟

چون کسی که می آید جلسه دعا و تضرع، با شوق و ذوق می آید. بسیاری از این آدم ها در واقع در همین جلسات با خود و خدایشان عهد می بندند که بدی ها را ترک کنند یا خوبی هایی که دارند در درون شان تقویت کنند. اما شاید در جلسات دیگر انگیزه ای به این خلوص وجود نداشته باشد.

یکی از بحران های معناییِ دنیای معاصر، دور افتادن انسان از آسمان و بریدن شاهراه های متصل به سپهر ملکوت است. این بحران دنیای مدرن که ناشی از معنازدایی و دین زدایی است امروز حتی در جوامع اسلامی از جمله در کشور ما هم دیده می شود که بسیاری از ما آن ارتباط وثیق با دعا را نداریم. چرا دعا از متن زندگی ما به امری حاشیه ای بدل شده است و به امری موسمی یا نهایتا در گرفتاری های مادی جلوه گری می کند؟

در منابع ما دعا امری حاشیه ای نیست. شما وقتی نگاه می کنید می بینید عید فطر که می شود بک سری اعمال و ادعیه دارید. نیمه شعبان ادعیه دیگر و مناجات های دیگر. روز عاشورا همین طور. نوروز همین طور. وقتی مفاتیح را ورق می زنید انگار تقویم را ورق می زنید. روزی به روز جلو می روید و مناسبت ها و ادعیه ها را ورق می زنید. ماه رمضان هر روزش یک سری دعا داریم. بسیاری از ایام ماه های دیگر همین طور با دعا سرشته شده است. حتی شما وقتی نگاه می کنید می بینید در بحث قنوت نماز شب ها قنوت نماز شب معصومین علیهم السلام با هم متفاوت است. هر امام یک جور در قنوت دعا می خواند. این دعاهای متفاوت برای نفوس ماست که متناسب با حس و حال مانیکی از این دعاها را انتخاب کنیم.

منبع:شبستان