شورای انقلاب فرهنگی باید مواجهه‌ای راهبردی با معضلات فرهنگی داشته باشد
خبرگزاری تسنیم: دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تهران گفت: شورا نیازمند برخورد راهبردی یعنی بنیادین، جامع، نظام‌مند و هدف‌مند با مسائل فرهنگی است که با ترسیم راهبرد مهندسی فرهنگی، مدیریت فرهنگی و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی فرهنگی، معنوی و اخلاقی محقق می‌شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در آستانه 19 آذر، سالروز تاسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی به فرمان امام خمینی(ره)، خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مسائلی متعدد مرتبط با این شورا مانند راهبردهای پیشبرد فرهنگی کشور، بُعد نظارتی شورا در امور فرهنگی، مکانیسم پیگیری مصوبات شورا، شیوه ورود شورا در مسائل فرهنگی، میزان قابلیت و ظرفیت سندهای کلی شورا در تحولات فرهنگی، ارزیابی از عملکرد و فعالیت‌های شورا، میزان توفیق شورا در برقراری ارتباط نظام‌مند با نخبگان حوزه و دانشگاه و خلأها، انتقادات و پیشنهادات به حرکت این نهاد را با علیرضا صدرا، دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تهران به گفت‌وگو نشسته است:
*تسنیم: هر دولتی نگاه فرهنگی خاصی دارد و با روی کار آمدن هر دولتی تغییراتی در نگاه‌های فرهنگی به وجود می‌آید. به نظر حضرتعالی شورای عالی انقلاب فرهنگی، به عنوان یکی از نهادهای مرجع و مهم در حوزه فرهنگ برای ارائه یک مسیر معقول و معتدل در عرصه فرهنگ و جلوگیری از افراط و تفریط‌ها چه رسالتی بر عهده دارد؟
اساسا فرهنگ، عقلانیت و اعتدال (یا تعادل) در جهت توسعه و تعالی معنوی و اخلاقی است. هرگونه افراط تا تفریط‌گرایی، نامعقول و نامتعادل و در نتیجه نامتعالی است. مهندسی فرهنگی، مدیریت فرهنگی و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی فرهنگی، معنوی و اخلاقی شئون سه‌گانه انقلاب فرهنگی هستند. به‌ویژه ترسیم راهبردی مهندسی، مدیریت و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی فرهنگی، معنوی و اخلاقی کشور به منظور مهندسی راهبردی، مدیریت راهبردی و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی راهبردی آن، از جمله فرهنگ اقتصادی و نیز فرهنگ سیاسی، برترین رسالت شورای انقلاب فرهنگی بوده و هست. حسن عنایت به این مهمات، برترین راهبرد پیشبرد فرهنگی کشور محسوب می‌شود.
*تسنیم: آیا شورا به بعد نظارتی خود در امور فرهنگی بهای لازم را می‌دهد؟ و آیا نظارت‌های شورا همه ابعاد فرهنگی را در برمی‌گیرد؟ چه پیشنهادهایی برای تقویت شورا از این حیث دارید؟
با عنایت به نقش راهبردی و سیاست‌گزاری کلان و عالی فرهنگی شورا، لازمه آن نظارت بر حسن اعمال و اجرای سیاست های فرهنگی و بازمهندسی مکرر و مستمر سیاست‌ها به منظور مهندسی مجدد، مدیریت بهینه و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی بسامان فرهنگی اقتصادی، سیاسی و معنوی و اخلاقی و کاهش و رفع نارسایی‌ها و ناسازواری‌های محتمل است.
شورا به نظارت در امور فرهنگی بها داده، ولی ممکن است به اندازه لازم و یا حداقل کافی نباشد. نظارت‌های فرهنگی قاعدتا باید فرای عرصه‌های آموزشی از ابتدایی تا متوسطه و عالی، عرصه‌های فرهنگ اقتصادی، فرهنگ سیاسی و فرهنگ معنوی و اخلاقی گستره‌های فردی، جمعی اعم از خانوادگی و گروهی مدنی تا اجتماعی اعم از فروملی (اقوام، ادیان و مذاهب)، ملی داخلی و خارجی تا امتی و بین‌المللی را فرا گیرد. در همگی این موارد تدابیر و تلاش‌هایی صورت پذیرفته از جمله طرح‌ها و تصویباتی ارائه شده و توفیقاتی نیز کمابیش حاصل شده، ولی ضروریات و زمینه‌های جامعه انقلابی اسلامی ما یقینا بسیار فراتر از اینها است.
در باب پیشنهادات برای تقویت نیز باید تأکید شود که شورای انقلاب فرهنگی در ایفای نقش راهبردی از جمله نظارت عالیه، ظرفیت بسیار فراتری در کارآمدی می‌تواند داشته باشد و زمینه‌های آن را فراهم سازد. ولی به تناسب ظرفیت فرهنگی کشور از سویی و نیازهای فرهنگی از دیگرسو، از کارآمدی، بهره‌وری و اثربخشی لازم و ممکن برخوردارنیست.
*تسنیم: چه میزان از مصوبات شورا به مرحله تحقق می‌رسد؟ آیا شورا مکانیسم کارآمدی برای پیگیری مصوبات دارد در صورت منفی بودن پاسخ راهکار حل مشکل را بیان فرمایید.
میزان رسیدن مصوبات شورا به مرحله تحقق، نیازمند انجام پیمایش علمی است. دبیرخانه آن نیز هم مستقیما و با کمک و از طریق نهادهای سیاست‌گزاری فرهنگی و اجرایی و نیز نظارتی به‌ویژه با توجه به پشتوانه حضور و مشارکت رؤسای قوای سه‌گانه، از اقتدار لازم و کافی برخورداراست. ولی نیازمند راهبردی بنیادین، جامع، نظام‌مندو هدف‌مندتر در تمامی گستره‌های فردی، جمعی و اجتماعی فرهنگی اقتصادی، سیاسی و معنوی و اخلاقی علمی (پژوهشی، آموزشی و اطلاع‌رسانی)و عملی و عینی فراتری است. شاید بیشترین مشکلات فرهنگی کنونی کشور را در ضعف راهبردی و راهبردهای ضعیف در این زمینه بوده و برترین راهبرد نیز ارتقای هرچه فراتر کارآمدی در مهندسی، مدیریت و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی فرهنگی با سیاستگذاری، نظارت فعال تا حد اعمال و حتی اجرای سیاست‌های فرهنگی است.
*تسنیم: آیا ورود شورا در مسائل فرهنگی، ورودی اصولی و مبنایی است؟ و آیا این نوع ورود، ناظر به نیازهای اساسی کشور است؟
نیازمند برخورد راهبردی یعنی بنیادین، جامع، نظام‌مند و هدف‌مند با اوضاع و مسائل فرهنگی هستیم و آن با ترسیم و تحقق راهبرد مهندسی فرهنگی، مدیریت فرهنگی و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی فرهنگی، معنوی و اخلاقی محقق می‌شود که شورای انقلاب فرهنگی از این حیث برخی ضعف‌ها و نارسایی‌هایی را داشته و دارد. ضمن اینکه می‌توانند بیشتر ناظر به نیازهای اساسی کشور، حتی نیازهای فرهنگی اعم از فرهنگ اقتصادی، فرهنگ سیاسی و فرهنگ اخلاقی و معنوی کشور باشند.
*تسنیم: تولید سندهای کلی که به رویه رایج شورا در قبال مطالبات مقام معظم رهبری تبدیل شده چقدر توانسته عملا باب تحول را باز کند؟ آیا استمرار این رویه را مناسب می‌دانید؟
تولید سندهای کلی اگر مونتاژی صرف نبوده و طراحی مهندسی یعنی رسا و سازوار باشند، لازم بوده، ولی کافی نیستند. بایسته است ناشی از و ناظر به نیازسنجی و امکان‌سنجی با اولویت‌بندی علمی (پژوهشی، آموزشی و اطلاع‌رسانی)، عملی و عینی فرهنگی اقتصادی، سیاسی و معنوی کشور با رسالت انقلابی در منطقه و فعال و اثربخش در جهان معاصر باشد. در مواردی که بنده اطلاه داشته و دست‌اندرکار بوده‌ایم، کمتر این چنین است.
*تسنیم: یکی از دستورات مقام معظم رهبری در پیوست حکم اعضاء در دو دوره قبل لزوم نوسازی دبیرخانه، چابک و سبک‌بار کردن آن و ارتقاء سطح کیفی فعالیت‌های آن بوده است. چه میزان دبیرخانه را در اجرای این دستور موفق می‌دانید؟
قطعاً تدابیر، تلاش ها و توفیقاتی تاکنون بوده و همچنین در جریان است. ولی ظرفیت‌های فرهنگی، ضروریات فرهنگی و زمینه‌های فرهنگی بسیار فراتر از اینهاست. چنان که آسیب‌پذیری‌ها و آسیب‌های فرهنگی، معنوی و اخلاقی کشور نیز کم نیستند. نیازمند به ارتقای هرچه فراتر کارآمدی راهبردی و حتی ساختاری و تاحدی زیرساختی شورا به منظور و در جهت ارتقای هرچه برتر کارامدی فرهنگی کشور و نیروها و نهادهای علمی، راهبردی و کاربردی در این زمینه هستیم که حاصل آن تعالی فرهنگی، معنوی و اخلاقی بایسته و شایسته کشور است که امروزه از نارسایی‌ها و ناسازواری‌های فراوانی رنج می‌بریم.
*تسنیم: آیا شورا توانسته است ارتباط نظام‌مندی را با نخبگان حوزه و دانشگاه که مورد مطالبه رهبر معظم انقلاب بوده، برقرار نماید؟
بعید می‌دانم؛ تا آنجا که از خود و بسیاری از همکاران و همفکران اطلاع داریم این چنین ارتباطی وجود نداشته است، تا چه رسد به اینکه نظام‌مند و نهادینه باشد. البته شورا با نخبگان بسیاری ارتباطاتی را گرفته، اما در قیاس با خیل عظیم نخبگان کشور، بعید می‌دانم که درصد بالا و قابل قبولی داشته باشند. یقینا شورا حتی در نخبگی این نیروها بی‌تاثیر نبوده است؛ ولی باز هم سهم شورا در همین مورد نیز می‌تواند و بایستی بسیار بیش از این باشد.
*تسنیم: روند عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در دوره گذشته را به لحاظ جهت‌گیری‌ها چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بی‌تردید عملکردهای مثبتی چه به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم داشته و داراست. ولی هم ظرفیت، هم ضروریات و هم زمینه‌های تعالی فرهنگی کشور بسیار فراتر از این بوده و از این حیث نمره بالایی نمی‌گیرد. به‌ویژه در مهندسی، مدیریت و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی راهبردی فرهنگی درخور و تراز کشور انقلابی اسلامی ایران فرهنگ‌ساز و تمدن‌ساز نبوده و نیست.
* تسنیم: احیاناً اگر خلأها و انتقاداتی را متوجه روند حرکت شورا می‌دانید، بیان فرمایید.
یکی از خلأهای شورا و انتقادات وارد بر آن، ضعف در برخورد راهبردی است، که به آن اشاره شد؛ چه ترسیم سیاست‌های راهبردی فرهنگی و چه نظارت عالی و فعال در تحقق آن راهبرد‌ها و سیاست‌ها.
*تسنیم: نقاط قوت و پیشرفت‌های شورا در دوره اخیر را بیان فرمایید.
نفس نگاه توسعه‌ای، تمدن‌سازی و در این راستا تحول دروس و علوم انسانی که البته کاستی‌هایی هم دارد.
*تسنیم: پیشنهادات اصلاحی شما که لازم می‌دانید شورا در آینده به آن بپردازد، چیست؟
الف. ترسیم و تحقق راهبرد مهندسی، مدیریت و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی فرهنگی اقتصادی، سیاسی و معنوی و اخلاقی انقلابی جمهوری اسلامی ایران
ب. بازمهندسی ساختاری به منظور ارتقای کارآمدی؛ بهره‌وری و اثربخشی شورا با تا کید بر ثروت فرهنگی کشور
*تسنیم: جایگاه شورا در اتخاذ و اعمال تصمیمات در عرصه فرهنگ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اثرگذاری شورا بر حرکت کلان فرهنگی کشور چه مواردی بوده است؟
خاستگاه، جایگاه و نقش شورا؛ ترسیم راهبردی و راهبردهای تعالی فرهنگی؛ معنوی و اخلاقی کشور و حتی اعمال آنها با نظارت بر حسن اجرای آنهاست.
*تسنیم: اولویت‌های حوزه فرهنگ را که باید در دستور کار شورا قرر گیرد (فرهنگ عمومی، سبک زندگی، الگوی مصرف و..) چه می‌دانید؟
اولویت نخست، تبیین علمی و ترسیم عملی چشم‌انداز تعالی فرهنگی؛ معنوی و اخلاقی کشور. اولویت دوم چالش ارتقای کارآمدی؛ بهره‌وری و اثربخشی زیرساختی، ساختاری و راهبردی شورای انقلاب فرهنگی به منظور و در جهت ترویج تا تحقق چشم‌انداز فرهنگی؛ معنوی و اخلاقی متعالی کشور و نظارت عالیه و فعال بر حسن اجرای آن است. اولویت سوم و چهارم مهندسی مجدد، مکرر و مستمر ساختاری و راهبردی و حتی زیرساختی شورا در جهت تعالی فرهنگی، معنوی و اخلاقی کشور با همان مهندسی، مدیریت و آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی فرهنگی است. در این راستا و بر این اساس، ترسیم الگوی فرهنگی، سبک زندگی و فرهنگ عمومی،... به ترتیب می‌توانند اولویت داشته باشند.
*تسنیم: آیا شورای عالی انقلاب فرهنگی به اهداف خود، از جمله دینی و انقلابی کردن محیط‌های فرهنگی دست یافته است؟
قطعا شورا تدابیر، تلاش‌ها و توفیقاتی داشته و دغدغههای زیاد و چه‌بسا داعیه‌های بسیاری نیز دارد. ولی جامعه و کشور از این حیث از مشکلات بسیاری بشدت رنج می‌برد که از برخی اشکالات نارسایی و ناسازواری فرهنگی، معنوی و اخلاقی متعالی ناشی شده که شایسته و بایسته کاهش و رفع هستند.
انتهای پیام/
