تحلیل مفهومی سفرهای وزیر امور خارجه
خبرگزاری تسنیم: ظریف در کنفرانس خبری مشترکش با وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی به این نکته اشاره کرده بود که «اگر شما به سفرهای بنده دقت کنید اولویتهای ما در روابط خارجی را در این سفرها میتوانید ببنید».
به گزارش خبرنگار گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، قبل از انتخاب دکتر روحانی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران در 24 خرداد، نظرسنجیهای مراکز نظارتی حاکی از رشد بیسابقه مطالبهای جدید از رئیس جمهور آینده بود. همین مساله سبب گردید تا شعار "بهبود روابط خارجی" با جدیت بیش تری مطرح گردد. وزارت امور خارجه به دلیل اینکه مسئول برآوردن این مطالبه شده بود، حساسیت زیادی در بین وزارتخانههای دولت جدید پیدا کرد. برآیند ارزیابیهای مختلف رئیس جمهور منتخب، دکتر ظریف را به عنوان وزیر پیشنهادی وزارت خانه خارجه به بهارستان فرستاد. محمد جواد ظریف با کسب رای اعتماد نسبتا خوب نسبت به برخی وزرای پیشنهادی دیگر، به عنوان وزیر جدید امور خارجه کارش را از اولین ساعات انتخابش آغاز نمود. ما در این نوشتار قصد داریم، اولویت و اهداف پیگیری شده در سیر سفرهای انجام شده توسط دکتر ظریف را بررسی نماییم. دکتر ظریف در کنفرانس خبری مشترکش با وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی به این نکته اشاره کرده بود که «اگر شما به سفرهای بنده دقت کنید اولویتهای ما در روابط خارجی را در این سفرها میتوانید، ببنید»
1. اولین قدم: تجدید میثاق با متحد استراتژیک
هیاهوهای رسانهای در مورد بحران سوریه و گمانه زنیها در مورد نحوه و اهداف سفر دکتر روحانی به اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد سبب نشد وزیر امور خارجه از استراتژیک‌ترین سفر خود باز بماند. کشور عراق با دولت نزدیک به ایران، همواره جزو حوزه نفوذ ایران تلقی شده و مسئولان هر دو کشور تا آن جایی که در توانشان بوده از همکاری در زمینههای اقتصادی برای دور زدن تحریمها گرفته تا مسائل امنیتی فروگذاری نکردهاند. هدف سفر عراق در چارچوب سیاست خارجی ایران برای "حفظ امنیت ملی و موجودیت کشور" در ابعاد کلان و منطبق با اقتضائات سیستم بینالمللی انجام شد. در این سفر دکتر ظریف تداوم این روابط استراتژیک را از طرف مقابل درخواست نمود و طرفین بر تداوم پایدار همکاریها در تمامی سطوح تاکید کردند.
2. نیویورک: نقطه پرتاب برای تیم جدید
امروزه بسیاری از ارتباطات دیپلماتیک از کانال سازمان ملل متحد صورت میگیرد، زیرا تقریبا همه کشورهای مستقل دنیا در مقر سازمان ملل متحد نمایندگی دارند و میتوانند با نمایندگی‌های سایر کشورها ارتباط برقرار کنند. اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل تجلی ارتباطات در این سطح به حساب میآید.
اهمیت این سفر برای ایران به قدری بود که از اولین روزهای پس از 24 خرداد 92، تیمی که روحانی را به ریاست جمهوری رسانده بودند، مشغول تدارک مقدمات این سفر، از کانالهای مختلف داخلی و خارجی شدند. دکتر روحانی به خوبی میدانست که گام اول را باید محکم و با برنامه بردارد. اصلیترین هدف این سفر از پنجره سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران "کسب اعتبار بینالمللی" بود. تدارک بیش از دهها دیدار و ملاقات برای وزیر خارجه و رئیس جمهور با مسئولان عالی رتبه کشورهای مختلف جهان، اندیشکدههای تاثیر گذار آمریکایی و سایر اشخاص حقوقی و حقیقی پرنفوذ حاضر در آمریکا نشان داد که کشورمان نیاز ضروری در بازتعریف برخی پروتکلهای سفر سالانه رئیس جمهور به نیویورک (اجلاس مجمع عمومی) را احساس کرده بود و در تغییر و تحول آنها نهایت تلاش خود را در این مدت کوتاه انجام داده بود. دکتر ظریف در توصیف نتیجهای از این سفر سرنوشتساز گفته بود:« سفر روحانی دروغ پردازی و هراس افکنی در مورد ایران را رفع کرد»
3.آفریقای جنوبی: کشوری با ظرفیتهای مغفول مانده
کشور آفریقای جنوبی برخلاف اکثر کشورهای قاره آفریقا در سطح بالایی از توسعه اقتصادی قرار دارد و شاخصهای اقتدار ملیاش، قابل مقایسه با سایر کشورهای این قاره عقب مانده به لحاظ شاخصهای توسعه و نوسازی نیست. وزیر خارجه کشورمان در دهه اول آبان ماه به آفریقای جنوبی سفر کرد. او قصد داشت از ظرفیتهای چند ساله مغفول مانده این کشور برای ایران در اهداف تجاری- اقتصادی استفاده نماید. وزیر خارجه این درخواست را به صراحت در نشست خبری مشترکش با وزیر خارجه آفریقای جنوبی مطرح نمود: «امیدوارم با شناخت واقعیات موجود و تحولاتی که در سطح بینالمللی در حال وقوع است، دولت آفریقای جنوبی و بخش خصوصی این کشور بتوانند از فرصت بسیار گسترده که در ایران وجود دارد، استفاده کنند»
به دیگر بیان، "رفاه و توسعه اقتصادی" کشور که به عنوان یک هدف ملی در اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ترسیم می شود، بن مایه این سفر را تشکیل میدهد.
4. ترکیه: رقیبی سرسخت اما دوست
ترکیه به عنوان نخستین کشور در تمام سطوح عالی خویش این انتخاب جدید را تبریک گفت و داوداغلو، وزیر امور خارجه ترکیه، در مراسم تحلیف دکتر روحانی شرکت کرد.
با گسترش نگاههای مثبت به ایران در فضای جامعه بینالمللی ترکیه- که آسیبهای اقتصادی بر پیکره اقتصادیاش وارد شده است- علاقمند به افزایش سطح مبادلات تجاری است؛ موید این امر هم اظهار علاقه وزیر امور خارجه ترکیه در نشست مشترک با وزیر خارجه کشورمان بود. داود اغلو اظهار امیدواری کرد که با گسترش همکاریهای بین دو کشور در افق چند ساله حجم مبادلات تجاری بین دو کشور به 100 میلیارد دلار برسد.
علاوه بر توسعه روابط تجاری- اقتصادی، ترکیه قصد دارد که مقدمات ائتلاف نانوشتهای را برای بهره برداری متقابل در امور سیاسی در میان مدت یا بلند مدت با ایران ایجاد نماید.
بنابراین، سفر دکتر ظریف به ترکیه و همچنین دیدارهای مختلف مقامات ایرانی با مقامات ترکیه با هدف کلان "توسعه و رفاه اقتصادی" انجام میگیرد. در صورت تحقق نسبی این هدف در کوتاه مدت، با توجه به امارههای موجود، پی گیری اهداف سیاسی و تاسیس ائتلافی جدید برای "تثبیت اعتبار منطقهای ایران" در دستور کار پاستورنشینان قرار خواهد گرفت. فوریترین همکاری دو کشور در مناسبات منطقهای فراهم آوردن طراحی راه حل سیاسی مطلوب دو طرف با توجه به تواناییها و ظرفیتهایشان در بحران سوریه است.
5. فرانسه: ترس از دست رفتن ظرفیت جدید ایران
به وجود آمدن اراده سیاسی کشورهای قدرتمند جهانی در جهت حل اختلافاتشان با ایران، فرانسه را هم به عنوان یکی از کشورهای قدرتمند اروپایی ترغیب نمود که ارتباطات خود را با ایران تقویت کند. پس از پیام های پنهان پاریس به تهران، یکی از حساسترین دیدارهای تنظیم شده از قبل دکتر روحانی در نیویورک، با فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه، بود. دو طرف در این دیدار خواستار افزایش همکاریها خصوصا در زمینه اقتصادی شده بودند.
دکتر ظریف چند روز قبل از برگزاری مذاکرات ژنو2 (ایران و کشورهای 1+5) به پاریس سفر کرد. محورهای سفر او، گسترش تجارت صنایع هواپیمایی و همکاری فرانسه در همراهی با 5 کشور دیگر دخیل در حل مساله هستهای ایران بود. فرانسه در ژنو2 نشان داد که از صحبتهای ظریف در مورد توافق هستهای موقت قانع نشده بود؛ از این رو لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه، به عنوان بر هم زننده توافق احتمالی در مذاکرات یاد شده شناخته شد. فرانسویها از ایران درخواست کردهاند که زمینه حضور شرکت توتال فرانسه را در میدانهای نفتی- گازی پارس جنوبی فراهم آورند تا این کشور در قبال گام عملی ایران بتوانند صنایع خودرویی و هواپیمایی ایران را ترمیم و تجهیز نمایند.
6. ایتالیا: در تقلای عدم فروپاشی
آخرین سفر دکتر ظریف قبل از برگزاری مذاکرات ژنو 3، سفر به کشور ایتالیا بود. ایتالیا در اثر بحرانهای اقتصادی که از چهار سال پیش آغاز شده است، دارای رکود شدید اقتصادی است. این کشور تقریبا ورشکسته که کمکهای اتحادیه اروپا، نتوانسته است بحرانهای اقتصادیاش را ترمیم نماید به دنبال اتخاذ سیاستهای فرامنطقهای است که این تهدید حیاتی را از کشورش دور نماید. در این راستا ایتالیا از اولین روزهای دولت جدید پیامهایی را از طریق سفارت خویش در تهران و مقامات وزارت خارجهاش به سفارت ایران در ایتالیا انتقال داد. ایتالیا نیاز مبرم و شدیدش به افزایش مبادلات اقتصادی با ایران جهت رفع مشکلات معیشتی مردمش را با ایران پیگیری میکند که از این بابت بازار خوبی جهت صادرات نفت و گاز به این کشور برای ایران ارزیابی می شود. این سفر جهت رسیدن ایران به "توسعه اقتصادی" در سیاست خارجی ایران ارزیابی میشود.
7. سهگانه ژنو: یک مورد خاص
اضطراریترین و اصلیترین مسئولیت محمد جواد ظریف پرونده هستهای ایران است. این پرونده پس از نزدیک به 110 روز از روی کارآمدن دولت یازدهم به توافقی اولیه با گروه 1+5 رسید. این توافق موقت در راستای اعتماد سازی طرفین و رفع نگرانیهای موجود برای گام نهایی پس از شش ماه گذشتن از مدت این توافق است. سیاست خارجی ایران در راستای "افزایش قدرت ملی" برای پرونده هستهای تعریف میشود. دستیابی به فناوری و تکنولوژی هستهای گامی بلندمدت و راهبردی جهت کسب منافع متعدد از این انرژی است. با رسیدن به این توافق باید منتظر عملیاتی شدن خواستههای هر دو طرف شویم (در شش ماه). جمهوری اسلامی ایران در سهگانه مذاکرات ژنو بر حق غنی سازی داخلی خود تاکید کرد و خطوط قرمز ترسیم شده را چنان هدایت نمود که افزایش قدرت ملی در کنار "گشایش معیشتی- اقتصادی مردم" کشور فراهم شود. بنابراین دو هدف ذکر شده، به صورت همزمان در سنگینترین پرونده سیاست خارجی ایران در دوره زعامت مقام معظم رهبری، به پیش میرود.
در این نوشتار قصد نقد این رفتار سه ماهه را نداشتیم اما به صورت اجمالی می توان دو مورد را ذکر نمود:
1.مدیریت روابط با آمریکا: به توافق رسیدن هستهای با گروه 1+5 که آمریکا نیز جزئی از آن گروه است، نباید تلقی به ایجاد پلی میان ایران و آمریکا شود. اختلافات عمیق و مبنایی ایران با آمریکا بیش از سه دهه است که ریشه دوانده است. افزایش دامنه روابط ایران و آمریکا برخی از منافع ملی ایران را مورد مخاطره جدی قرار میدهد.
2.لزوم توجه به عوامل متعدد اجماع ملی: نخبگان نظام نقش پررنگی در ایجاد اجماع ملی داشتهاند. هر چند این امر با تدبیر نظام انجام شده است اما دکتر ظریف هم حساسیت و اهمیت خاصی نسبت به این مساله دارد. ائمه جمعه کشور، اهالی رسانه و فرماندهان سپاه در تلاش هستند که منافع ملت ایران را به حداکثر حد ممکن خود برسانند. اگر جناب ظریف به این عوامل پایهای اجماع سازی داخلی توجه نکنند در آیندهای بلندمدت دچار مشکل در اجرای سیاستهای مطلوب خویش خواهد شد.
جمع بندی
سیاست خارجی ایران وارد فصل جدیدی از حیات خویش شده است که پی گیری اهداف ملی بر اساس اصول سیاست خارجی را با استراتژی جدیدی دنبال می کند. سه ماه مدت کمی برای استخراج الگویی خاص در سیاست خارجی دولت جدید است؛ اما میشود بیان کرد که تقریبا جهت گیریهای دولت در رفتارهای عملی تجلی یافته، حاکی از طراحی استراتژی جدیدی در سیاست خارجی دارد که متفاوتتر از سه دولت پیشین در 24 سال گذشته است. به طور نمونه، در این استراتژی کشورهایی غربی همچون انگلیس و فرانسه دارای نزدیکی بیشتری با مناسبات ایران هستند تا کشورهای همسایهای همچون افغانستان و سوریه.
منبع: دیدبان
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانهای بازنشر میشود.
