برنامه بنیاد نخبگان برای مهاجرت هدفمند مغزها

به گزارش خبرنگار گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، در همه کشورها نظام‌های اختصاصی برای حمایت از نخبگان و افراد مستعد برتر وجود دارد، گرچه ممکن است شیوه فعالیت آنها در مقایسه با هم متفاوت باشد. در کشور ما نیز لازم بود برای آغاز فعالیت‌های مشابه به منظور شناسایی و حمایت از نخبگان موسسه یا سازمانی راه‌اندازی شود.

به این ترتیب بنیاد ملی نخبگان کشور با همین هدف و تحت اشراف بالاترین مرجع در امور اجرایی کشور یعنی رئیس جمهور راه اندازی شد. بنیاد ملی نخبگان کشور به پیشنهاد و ابتکار رهبر معظم انقلاب در سال 84 تاسیس و شروع به فعالیت کرد. این نشان دهنده این است که در کشور ما ضرورتی برای شناسایی و حمایت از نخبگان و استعدادهای برتر وجود داشته و براساس این ضرورت  موسسه ای تحت عنوان بنیاد ملی نخبگان راه اندازی شده است تا از طریق مجموعه ای از فعالیت های حمایتی و تشویقی، نخبگان را در کشور تحت حمایت خود قرار دهد. برای این که این سازمان از اهداف اصلی خود دور نشود، لازم است ارزیابی شده و خروجی آن مورد توجه قرار گیرد. گرچه شاید در بلندمدت بهتر باشد این بنیاد در دل یا نهاد همه ارگان ها و سازمان هایی که با امور نخبگان در تماس هستند، گنجانده شود. با دکتر سیدحسن حسینی، دبیر شورای نخبگان و معاون فرهنگی و امور نخبگان در بنیاد ملی نخبگان کشور گفت وگو کرده ایم تا ببینیم نخبه کیست و چه تعریفی دارد و این بنیاد از چه طریقی از این افراد حمایت می کند.

*بدون تردید فردی که از نظر جامعه نخبه تلقی می شود با فردی که از طرف بنیاد ملی نخبگان به عنوان نخبه معرفی می شود، ویژگی های متفاوتی دارد. از نظر بنیاد ملی نخبگان، نخبه چه کسی است و چه ویژگی هایی دارد؟

در سند راهبردی امور نخبگان کشور که بتازگی تدوین شده برای فردی که اصطلاحا نخبه نامیده می شود، تعاریف دقیقی ارائه شده است. اگر تعاریف دقیق و فنی را کنار بگذاریم براساس آنچه در بنیاد ملی نخبگان ملاک کار ما را مشخص می کند، به کسی نخبه گفته می شود که از خودش کارآمدی نشان داده باشد و بتواند فعالیت نخبگانی را ترجیحا به طور گروهی و تیمی ارائه کند. نخبه شدن یا نخبه بودن در خلأ اتفاق نمی افتد و به طور انزوایی کسی نخبه نمی شود. نخبه فردی است که در محوریت یک فعالیت نخبگانی و با همکاری  و مشارکت یک گروه فعالیت می کند تا بتواند مشکلات و محدودیت های موجود در مسیر توسعه علمی، پژوهشی، فرهنگی و اجتماعی را از میان بردارد. به چنین فردی نخبه گفته می شود. در حقیقت، نخبه کسی است که بسیاری از توانمندی های او به فعلیت درآمده و دارای کارآمدی است. در مقابل فرد نخبه، مستعد برتر به کسی گفته می شود که قابلیت ها و ظرفیت های ویژه ای دارد و از نظر هوشی، توانمندی های فعالیتی و شرایط مختلفی که ممکن است برای هر کس وجود داشته باشد، کارآمدی دارد، اما هنوز به فعلیت کامل درنیامده است. به این فرد، مستعد برتر گفته می شود که بنیاد از هر دو گروه حمایت می کند.

*آیا واقعا لازم است از افرادی که نخبه و مستعد برتر هستند، حمایت کرد؟

دلیل لزوم حمایت از نخبه ها و استعدادهای برتر تقریبا مشخص و واضح است. در جامعه ای که در بخش های مختلف رو به توسعه، پیشرفت و تحول است باید بتوان از بهترین نیروها بهترین استفاده را کرد. حمایت از نخبگان به معنی تبعیض و تمایز بین اقشار و صنوف مختلف مردم نیست و تنها با این هدف است که هرکس به اندازه توانایی و استعدادی که دارد در کشور مورد توجه قرار گیرد. منفعت این کار هم به کل کشور می رسد، یعنی بنیاد با این  نیت از یک نخبه حمایت می کند که ممکن است هدفی محقق نشود، اما این موارد اغلب در اقلیت است. در این صورت، حمایت از استعدادهای برتر و نخبگان در جهت کمک به توسعه و پیشرفت کشور در عرصه های مختلف است. اگر کسی به صورت فردی به این موضوع نگاه کند، خلاف اهداف بنیاد است. به عبارت دیگر، اگر کسی فکر کند بنیاد به فردی کمک می کند، او را مورد تشویق و حمایت قرار می دهد و جوایزی را به او اعطا می کند که تنها منافع فردی به همراه دارد و هیچ منفعتی برای کشور ندارد، این خلاف اهداف بنیاد است. هدف، توسعه و پیشرفت کشور به کمک نخبگان بوده و در این زمینه فکر شده است. به نظر من این هدف تا حد زیادی به مرحله تحقق نزدیک شده است. به هر حال در بخش عمده ای وقتی به این افراد کمک می شود نتیجه آن به کل کشور برمی گردد و نه تنها به یک گروه خاص یا در یک محدوده معین و مشخص.

*آیا در کشورهای دیگر هم نظام یا بنیاد مشابهی برای شناسایی و حمایت از نخبگان و استعدادهای برتر وجود دارد؟

در کشورهای دیگر هم به همین صورت است. فکر نمی کنم بتوانید هیچ کشور توسعه یافته یا در حال توسعه ای را پیدا کنید که برای نخبگان و سرآمدان علم و دانش و اختراع برنامه ای نداشته باشد. البته ممکن است سازمانی به نام بنیاد ملی نخبگان نباشد، اما در کشورهایی مانند آمریکا در اطراف دانشگاه ها موسساتی وجود دارد که این موسسات بهترین ها را شناسایی و از آنها حمایت می کند. در بیشتر موارد به این افراد کمک هزینه ای پرداخت می شود که بیشتر وقت ها این کمک ها یکطرفه بوده و لازم نیست این افراد در آینده برای دولت یا موسسه ای که به آنها کمک می کند، کاری انجام دهند. بلکه حمایت از این افراد با هدف توسعه کشور است. بنابراین ممکن است شما با اسم بنیاد نخبگان یا یک موسسه خاص تحت این عنوان مواجه نباشید، اما حتی رتبه بندی دانشگاه ها نیز نشان دهنده این است که برای نخبگان و استعدادهای برتر دانشگاه های ویژه ای در نظر گرفته می شود که اگر در این دانشگاه ها به تحصیل ادامه دهند از حمایت های ویژه ای بهره مند می شوند. موسساتی که در اطراف این دانشگاه ها وجود دارند، می توانند حساس باشند و بهترین ها را شناسایی کنند، اما راه های مختلفی برای شناسایی و حمایت از نخبگان وجود دارد.

شاید براساس ضرورت های جمهوری اسلامی، کشور ما به این نتیجه رسیده اند که بنیادی برای حمایت از نخبگان راه اندازی شود. شاید اگر بتوان در آینده اهداف بنیاد را در جاهای دیگر جستجو کرد، اصلا دیگر نیازی به بنیاد نباشد. ممکن است براساس آنچه در سند راهبردی امور نخبگان دیده شده است، بنیاد فقط باید یک نهاد فراستادی و هماهنگ کننده ارگان ها و موسسات مختلف در کشور بوده و نقش دیگری نداشته باشد و این دیدگاه نظام شناسایی نخبگان و سرآمدان در کشور ما را بیشتر به نظام مشابهی که در دیگر کشورها وجود دارد، شبیه می کند. نظام شناسایی نخبگان در کشورهای پیشرفته ای که دارای دانشگاه های برتر هستند، به گونه ای است که حتی نسبت به شناسایی نخبگان در دیگر کشورها هم حساس هستند. آنها می روند در کشورهای دیگر یا به قول خودشان در کشورهای توسعه نیافته یا جهان دیگر جستجو می کنند، بهترین ها را پیدا کرده و جذب می کنند، بنابراین در همه کشورها این نظام حمایتی وجود دارد.

*آیا قرار است بنیاد همیشه به عنوان یک حلقه ارتباطی بین مخترعان و سرمایه گذاران وجود داشته باشد یا این که بهتر است بنیاد به دنبال راهکاری برای ایجاد فضای کسب و کار باشد؟

نخبگان یا استعدادهای برتر، اقشار مختلفی را تشکیل می دهند. این سوال بیشتر مربوط به حوزه مخترعان است. بله، اگر مخترعان را به عنوان یک گروه از چند گروهی که مشمول حمایت های بنیاد ملی نخبگان هستند در نظر بگیریم، قطعا همین طور است. یعنی بنیاد ملی نخبگان در حوزه امور مربوط به مخترعان باید تسهیل کننده و هدایتگر و خودش نباید متصدی باشد. بلکه متصدیان اصلی صاحبان سرمایه و صاحبان صنایع خصوصی یا نهادهای دولتی هستند که می توانند کمک کنند.
در اینجا هم بنیاد باید نقش میانجی گری داشته باشد که سال هاست در این نقش فعالیت خود را آغاز کرده است و نقش واسطه ای و فراستادی خود را بخوبی ایفا می کند.

*بسیاری از مخترعان، حمایت های بنیاد را تنها در کمک های تشویقی خلاصه می کنند و نقش بنیاد در حمایت از مخترعان را کمرنگ می بینند. آیا واقعا همین طور است؟

اختراعاتی که به مرحله تجاری سازی می رسد، یکسری ایده هایی است که در نهایت به محصولی تبدیل شده است، بنابراین محصولات را ارزیابی می کند. به این اختراعات، اختراع سطح 3 گفته می شود که از حمایت های تشویقی اندکی برخوردار می شود که در واقع برای تکمیل و رفع نواقص محصول اولیه است.

اگر مخترع بخواهد بعد از این مرحله، محصولی را تجاری سازی کند خودش این هنر و استعداد را ندارد. پس باید یک بستر یا ظرفیت یا مکانی به عنوان دالان تسهیل کنندگان وجود داشته باشد تا مخترع بتواند اختراعش را ارائه کند و افرادی بیایند و این اختراع را بخرند و سرمایه گذاری کنند. بنیاد در حال حاضر برای حمایت از مخترعان چنین نقشی را ایفا می کند و با برگزاری نمایشگاه های منطقه ای و جشنواره ها این فرصت را به مخترعان می دهد تا ایده ها و اختراعات شان را به نمایش گذارند.

در نمایشگاه ها و جشنواره های منطقه ای و همچنین جشنواره نوآوری و شکوفایی در کنار داوری اختراعات، بحث مهم تجاری سازی نیز مطرح است. در واقع هدف اصلی ایجاد امکانی برای عرضه و نمایش همه اختراعات است. در اینجا صاحبان سرمایه خصوصی، بانک ها، سرمایه گذاران شخصی و گروهی و شرکت های مختلف حضور دارند که در بعضی موارد به عقد قرارداد هایی نیز منجر می شود. یعنی ما توانسته ایم از این طریق قراردادهایی هم منعقد کنیم.

*یعنی بنیاد توانسته است به عنوان یک پل ارتباطی بین صاحبان ایده و سرمایه گذاران تاثیر گذار باشد؟

در اینجا بنیاد توانسته است این دو گروه را به هم برساند. گروهی که ایده هایی داشته اند و گروهی که صاحب سرمایه بوده اند. مخترعان، اهل تجاری سازی، بازار، شناخت و تحلیل آن نیستند. وقتی یک مخترع را به بازار می فرستیم، هم جنبه خلاقانه و مبتکرانه ای که دارد خراب می شود و هم این که این اختراع می سوزد و او نمی تواند کارش را به سرانجام برساند. او باید ایده هایی را به محصول اولیه برساند و سپس فردی پیدا شود که این ایده را از او بخرد یا سرمایه گذاری کند یا طرح کسب و کار در اختیارش قرار دهد. اینها نسخه ها و تجویزهای مختلفی است که بنیاد از طریق تجاری سازی ارائه می کند. در گروه های دیگر هم به همین صورت است. مثلا بنیاد از نفرات برتر کنکور سراسری و المپیادی ها هم حمایت می کند. ما برای جذب این افراد به سراغ دانشگاه ها می رویم و این افراد را به دانشگاه ها و مراکز مختلف معرفی می کنیم.

آیین نامه خوب و نگهداشتن نیروهای نخبه مورد نیاز سازمان ها و نهادهای دولتی که تدوین، تصویب و ابلاغ شده است نیز نشان دهنده نقش بنیاد ملی نخبگان به عنوان واسطه و میانجی است. وجود افراد سرآمد برای ایجاد تحول در کشور ضروری است و نمی توان آنها را نادیده گرفت. این به معنی نادیده گرفتن دیگر افراد و کسانی که باید به تکمیل این حلقه کمک کنند، نیست. تحول به استعداد خاصی نیاز دارد و این افراد باید در بخش های مختلف مشغول کار شوند. نه تنها در اختراعات، ابتکارات و طرح ایده ها، بلکه در بخش های علمی تر و پژوهشی تر مانند نفرات برتر کنکور سراسری و المپیادی ها که همه مشمول حمایت های بنیاد هستند، بنیاد نقش فراستادی دارد و نباید نقش تصدیگری داشته باشد.

در اساسنامه بنیاد نیز نقش تصدیگری دیده نشده است. اما فعالسازی بخش های دیگر در کشور هم کار ساده ای نبوده و این طور نیست که شما بتوانید براحتی آنها را متقاعد کنید. در کشور ما این بخش ها، یعنی چرخ های مکمل که موتوری را به حرکت درمی آورد آن طور که باید نهادینه نشده است.

اما این فرهنگسازی در کشور ما آغاز شده و آیین نامه آن هم به تصویب رسیده است. یعنی در کشور در این زمینه خلأ قانونی، تشکیلاتی و سازمانی وجود ندارد و بنیاد باید بیش از گذشته فعالیت کند. اگرچه این فعالیت ها در حال حاضر آغاز شده است، اما باید در آینده سرعت بیشتری بگیرد.

*آیا هدف از جشنواره های منطقه ای اختراعات فقط نمایش توان علمی کشور است یا این که طرح ها تا مرحله تجاری سازی تحت حمایت های بنیاد قرار می گیرد؟

دورنمای ما این است که فقط بتوانیم این توانایی را که در کشور وجود دارد به مرحله عرضه برسانیم. یعنی اگر فردی در این کشور، قابلیت، ابتکار و استعدادی دارد و می تواند طراح ایده ای باشد و در نهایت آن را به محصولی تبدیل کند، این مجال را پیدا کند که ایده یا توانایی اش را به معرض نمایش بگذارد. برای امسال هشت نمایشگاه منطقه ای را برنامه ریزی کرده ایم. سال های گذشته نیز نمایشگاه های منطقه ای برگزار شده است که برگزاری این نمایشگاه ها در مجموع به 2000 اختراع مورد تائید بنیاد منتهی شده که رقم قابل توجهی است. طبیعی است که همه این اختراعات به مرحله تجاری سازی و بازار نمی رسد در دنیا این نرخ بیش از یک درصد نیست. البته نیاز صنعت و بازارها بسیار بیشتر از اینهاست، چرا که ما یک کشور در حال توسعه هستیم. در مرحله تجاری سازی نیز بنیاد کمک هایی می کند، اما این کمک ها بیشتر برای راه اندازی طرح بوده و قرار نیست بخش دولتی از ابتدا تا انتهای مسیر مخترعان را همراهی کند.

این طور نیست که حتی وقتی اختراعی وارد بازار می شود دولت خریدار آن باشد. به هر حال، مخترع باید به بازار یا صاحب سرمایه برسد تا در نهایت این محصول تجاری سازی شده و وارد بازار شود و به درآمدزایی و سوددهی برسد. این چرخه، یک چرخه تکمیلی و طبیعی است که بنیاد نمی خواهد تا پایان این حلقه، مخترع را همراهی کند. البته برای تجاری سازی اختراعات تسهیلات قرض الحسنه و تشویقی و تا حدی کمک هایی در نظر گرفته شده که می تواند برای شروع کار مناسب باشد، اما نباید توقع داشت دولت این مسیر را تا آخر طی کند. این فکر نادرستی است. مخترع باید به بخش خصوصی و سرمایه گذار برسد. سرمایه گذار هم باید توانایی تحلیل بازار و مدیریت ریسک داشته باشد. من فکر می کنم نیازهای کشور بیش از حدی است که این ریسک، خطرپذیر باشد. در عین حال برای ریسک های خطرپذیر هم می توان از راه هایی مانند بیمه استفاده کرد.

*بنیاد به طور کلی چه تسهیلاتی برای مخترعان در نظر گرفته است؟

ما در حوزه اختراعات سطح 3 به ازای هر اختراع، کمک نقدی سه تا پنج میلیونی در نظر گرفته ایم. علاوه بر این، تسهیلات دیگری نیز در اختیار مخترع قرار می گیرد. اگر مخترعی بتواند چند اختراع ارائه و حداقل یک طرحش را به بازار عرضه کند و به مرحله تجاری سازی برساند از نظر بنیاد به عنوان مخترع سطح 2 شناخته می شود که می تواند از تسهیلات دیگری استفاده کند. در نهایت، کسی که مخترع سطح یک است از تسهیلات بیشتری برخوردار می شود. مخترع سطح یک مخترعی است که ثبت اختراع بین المللی دارد. البته تعداد این افراد در کشور خیلی زیاد نیست.

*هنوز هم بسیاری از نخبگان که صاحب ایده هستند به خارج از کشور می روند و طرح های خود را در آنجا ارائه می دهند. به نظر شما این نشان دهنده ضعف بنیاد در حمایت از نخبگان نیست؟

این افراد یا مخترعانی که در نمایشگاه های خارج از کشور شرکت می کنند باید بدانند این نمایشگاه ها معتبر نیست. البته هر کس تمایل داشته باشد، می تواند در این نمایشگاه ها شرکت کند و خودش تصمیم گیرنده است. این نمایشگاه ها بیشتر یک بازار کسب و کار برای برگزارکنندگان است. تائیدهای که به اختراعات برتر داده می شود، معتبر نیست مگر این که اختراعی ثبت بین المللی داشته باشد که در این صورت ارزشمند و معتبر است. تائیدیه نمایشگاه های دیگر بیشتر جنبه نمایشی داشته و ارزش واقعی برای سرمایه گذاری ندارد. شرکت در این نمایشگاه ها از سوی بنیاد ملی نخبگان توصیه نمی شود. به هر حال به صلاحدید خود افراد بستگی دارد، اما واقعا این طور نیست که این ضعف بنیاد باشد.

ما چند هفته پیش در استان چهارمحال و بختیاری نمایشگاه اختراعات برگزار کردیم و قرار است ماه آینده این نمایشگاه در استان اردبیل برگزار شود و پس از آن نیز نمایشگاه دیگری در جنوب کشور برگزار می شود. در مجموع هشت جشنواره منطقه ای داریم. در بهمن نمایشگاه نوآوری و شکوفایی برگزار می شود؛ بنابراین 9 فرصت وجود دارد و بیش از چند هزار اختراع در این 9 فرصت به نمایش گذاشته می شود. من فکر نمی کنم اگر کسی محصولی داشته باشد و بخواهد آن را به معرض نمایش گذارد تا مورد ارزیابی و داوری قرار گیرد، در این زمینه در کشور مشکلی وجود داشته باشد. علاوه بر این اگر فردی به هر علتی نتواند در این 9 جشنواره حضوری شرکت داشته باشد برای او سامانه ای غیرحضوری در نظر گرفته می شود. افراد می توانند مدارک خود را در این سامانه قرار دهند تا مورد ارزیابی قرار گیرد.

در صورت لزوم با حضور شخص، جلسه ای برگزار می شود و در نهایت طرح ارائه شده به عنوان اختراع مورد تائید قرار می گیرد. البته لازم است این طرح از شرایطی مانند ثبت و تائید یک مرکز دانشگاهی برخوردار باشد. ولی در واقع بنیاد ملی نخبگان برای این افراد یعنی افرادی که اختراعی دارند 9 فرصت حضوری و یک سامانه غیرحضوری در نظر گرفته است و البته سازمان پژوهش های علمی و صنعتی هم فرصت هایی را برای این افراد فراهم می کند و اصلا چنین نیست که در کشور فرصتی برای ارزیابی اختراعات وجود نداشته باشد. ما هم اختراعات را خیلی سختگیرانه ارزیابی نمی کنیم، بلکه نیازهای خودمان در کشور ملاک ارزیابی است. ممکن است اختراعی در حد یک نوآوری جهانی نباشد، اما با توجه به نیازهای روزمره و صنعتی موجود ممکن است به این اختراع امتیاز بالایی بدهیم. آمارها نشان می دهد سال گذشته حدود 30 درصد اختراعاتی که در نمایشگاه های مختلف ارائه شده مورد تائید قرار گرفته که این رقم بالایی است و نشان می دهد اگر ایده ای یک ایده نسبتا قابل استفاده و کاربردی در بازار و صنعت باشد و نوآوری و ابتکار داشته باشد می تواند تائیدیه بنیاد را بگیرد. بنابراین ظرفیت و امکان ارزیابی و داوری اختراعات در کشور وجود دارد، اما نمایشگاه خارجی و برنامه هایی که با این هدف در دیگر کشورها برگزار می شود، مورد تائید بنیاد نیست و لوح های افتخار و مدال های اهدایی در این نمایشگاه ها هم ارزش چندانی ندارد.

تعجب بنیاد این است که چرا رسانه و بویژه صداوسیما به این اختراعات دامن می زنند. مثلا در فرودگاه به استقبال این افراد رفته و گزارشی تهیه می کنند که از شبکه های مختلف صداوسیما پخش می شود. در صورتی که این نمایشگاه ها اعتباری ندارد. حتی مسئولان برگزاری این نمایشگاه ها هم ادعای اعتبار بالایی ندارند و هر فردی با هزینه شخصی خودش می تواند در این نمایشگاه ها شرکت کند. اگرچه گاهی آثار و اختراعات بعضی از این افراد در نمایشگاه های داخلی تائید نمی شود. البته اگر کسی بخواهد در این نمایشگاه ها شرکت کند؛ هیچ منعی وجود ندارد، اما اگر با نیت ارزیابی دقیق علمی اختراعاتش در این نمایشگاه ها شرکت کند باید توجه داشته باشد این لوح تقدیر خیلی معنی دار نیست و تنها در حد یک دپیلم افتخار است و نشان دهنده تائید بین المللی نیست، مگر این که ثبت اختراع بین المللی یا Uspatent داشته باشد. ما در کشور اختراعات را داوری می کنیم و در صورتی که از شرایط اولیه برخوردار باشد می تواند به عنوان اختراع سطح سه،  فعالیتش را آغاز کند.

*سند راهبردی امور نخبگان تا چه حد می تواند تضمین کننده ایجاد نظام نخبگانی مطلوب در کشور باشد؟

سند راهبردی نخبگان سال گذشته به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید و در حال حاضر مراحل اجرایی آن انجام می شود. با راه اندازی بنیاد اساسنامه و آیین نامه هایی برای آن در نظر گرفته و این ضرورت احساس شد که لازم است همه بخش های یک کشور و تمام ظرفیت هایی که وجود دارد به استفاده از نخبگان معطوف شود تا کشور از ظرفیت ها و استعدادهای نخبگان بهره بگیرد و به همین علت پیشنهاد سند راهبردی نخبگان از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح شد تا این که سرانجام این سند به تدوین رسید. به طور کلی هدف این سند فعال کردن همه بخش ها، نهادها و ظرفیت های کشور در شناسایی، حمایت، تشویق و به کارگیری و بهره مندی از نخبگان و استعدادهای برتر است. نخبگان هم به رتبه های برتر کنکور و المپیادی ها محدود نمی شوند، بلکه نخبگان بخش های دانشگاهی، فرهنگی و صنعتی تحت حمایت بنیاد قرار می گیرند و این توسعه نخبگان در سند راهبردی نخبگان دیده شده است. بنیاد ملی نخبگان موظف است گستره نخبگان را افزایش و توسعه دهد، بنابراین تعریف نخبگان از محدوده فعلی خارج می شود. البته در این زمینه گام هایی برداشته شده است. ما در حال حاضر از نخبگان هنری هم حمایت می کنیم.

آیین نامه نخبگان حوزوی هم در حال تدوین و تصویب است. شناسایی و حمایت از نخبگان قرآنی، علمی، دانشگاهی، استادان برجسته و مخترعان از تکالیفی است که این سند به عهده ما گذاشته است. یکی از اصلی ترین تکالیفی که این سند، برای بنیاد مشخص کرد، توسعه دایره شناسایی است. یکی از دیگر محورهای این سند موضوع جذب نخبگان است. حالا که نخبگان شناسایی شده اند باید مورد تشویق قرار گیرند و در بخش های مختلف جذب شوند. در بخش علمی و دانشگاهی افرادی آماده به خدمت هستند، اما امکان جذب آنها در کشور وجود ندارد. ظرفیت دانشگاه ها و کسب و کار کامل نیست و نمی تواند برای جذب نخبگان ظرفیت های مورد نیاز را تامین کند.

یکی از دیگر تکالیف این یافتن، امکانی برای جذب این افراد است و این کاری نیست که فقط یک سازمان یا موسسه به تنهایی بتواند انجام دهد. بلکه فرآیند فرادستگاهی است. بخش آموزشی و فرهنگی هم در این سند دیده شده است. به نظر من سند راهبردی نخبگان، سند کاملی است، اما مهم تر از تدوین سند، اجرای آن است که باید بتدریج به سمت اجرایی شدن آن گام برداریم. کارهایی که بنیاد تا امروز انجام داده است نیز در جهت سندی است که بعد تصویب شد. در حال حاضر تقریبا همه آیین نامه های بنیاد بجز آیین نامه شناسایی و حمایت از نخبگان حوزوی که تدوین آن به عهده خود این افراد بوده، اجرا شده و این از افتخارات ماست. اگرچه باید کامل شود و توسعه یابد تا در اجرا کیفیت بالاتری مورد توجه قرار گیرد که امیدواریم در آینده به توسعه کیفی هم برسیم.

*با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می رسد سند راهبردی کشور در امور نخبگان و نقشه جامع علمی کشور دارای مشترکات زیادی است.

بله، اشتراکات زیادی میان این سند و نقشه جامع علمی کشور وجود دارد. اگر آنها را باهم مقایسه کنید متوجه می شوید هیچ بندی از سند یا هیچ بندی از نقشه جامع علمی کشور در تعارض نیست و ناسازگاری ندارد. نقشه جامع علمی کشور مربوط به حوزه علم و پژوهش در کشور است که بخشی از آن به نخبگان مربوط است. سند راهبردی کشور در امور نخبگان همان طور که از نام آن مشخص است به حوزه امور نخبگان و استعدادهای برتر مربوط است که در نقشه جامع علمی کشور هم می تواند تاثیرگذار باشد. این اسناد بالادستی مکمل هم هستند و حتی با سند چشم انداز و برنامه توسعه هم هیچ ناسازگاری ندارد که این ویژگی به نظر من یک امتیاز است. این اسناد به افرادی که مجری کار هستند راه را نشان می دهد.

در حال حاضر مسیر ما روشن است و افرادی که در بنیاد، وزارت علوم یا دانشگاه ها کار می کنند می دانند با یک نقشه جامع مواجه هستند که این نقشه راه را نشان می دهد و مشخص می کند در چه مسیری باید حرکت کنیم و از چه مسیری اجتناب کنیم تا از سردرگمی در تصمیم گیری نجات یابیم. البته برای رسیدن به اهداف، دقت در اجرا هم مهم است. ما توصیه می کنیم از این اسناد روزانه استفاده شود و این طور نباشد که این اسناد در کتابخانه ها قرار داده شود. بلکه باید این اسناد هر روز خوانده و مرور شود تا از اصل و هدف اولیه دور نشویم و از هرگونه انحرافی جلوگیری شود.

*در حال حاضر 30 بنیاد استانی در کشور راه اندازی شده است. اساسا بنیادهای استانی با چه هدفی راه اندازی شده اند؟

راه اندازی بنیادهای استانی نشان دهنده عدالت در توجه به امور نخبگان در سراسر کشور است. پیش از این رسیدگی به امور نخبگان در تهران انجام می شد و بتدریج توجه به استان های مختلف نیز مطرح شد. استان های مختلف از نظر نخبه خیزی و حتی نگهداشت نخبگان متفاوت هستند، اما همه این استان ها ظرفیت های خودشان را دارند. یکی از اهداف تاسیس بنیادهای استانی، جذب و اشتغال است.
بنیادهای استانی کمک می کنند نخبگانی که بومی یک استان هستند به همان استان بازگشته و در آنجا فعالیت کنند. نخبگان هر استان می توانند به مدیریت استان کمک کنند. منظور از مدیریت استانی، مجموعه سازمان ها و نهادهای استانی است.

حتی بسیاری از استان هایی که به نظر نمی رسد محروم باشند، از حضور نخبگان در مدیریت استان محرومند. نخبگان یا درس می خوانند یا کار می کنند یا در صنعت مشغول فعالیت هستند. بنیادهای استانی حلقه ارتباطی بین نخبگان استانی و مدیران استانی هستند و در بخش های مختلف علمی، دانشگاهی، بازار، صنعت و حتی در فعالیت های فرهنگی در استان هایی که بنیاد این نقش را بخوبی ایفا کرده است، بیش از این که بنیاد بهره مند شود، مدیریت استانی از ظرفیت ها و استعدادهای نخبگان بهره مند شده است. این بنیاد انجام وظایف مختلفی نظیر حمایت از نخبگان و ارائه تسهیلات را به عهده دارد. بنیادهای استانی بازوهای مکمل ستاد تهران هستند، اما هدف اصلی جذب و اشتغال نخبگان استانی و کمک به مدیریت استانی است؛ تنها باید مراقب باشیم مدیریت استانی به انحراف نرود.

*بنیاد ملی نخبگان چگونه می تواند در تغییر رویکردها به علم و فناوری تاثیرگذار باشد؟

بخش مربوط به علم و فناوری یک بخش از بنیاد ملی نخبگان را تشکیل می دهد و باید مراقب باشیم این بخش روی بخش های دیگر سایه نیندازد و آنها را به عقب نراند. به همان اندازه که علم و فناوری مهم است، تکمیل چرخه های صنعتی و حمایت از نخبگان صنعتی هم مهم است. استفاده از نخبگان فرهنگی و هنری هم باید مورد توجه باشد. اینها باید به موازات هم پیش روند، چون کشور به همه اینها نیاز دارد. اما من فکر می کنم بنیاد، محلی برای شناسایی و کمک به بخش هایی است که به بهره مندی از نخبگان نیاز دارند. در بنیاد ملی نخبگان اطلاعات مربوط به همه نخبگان موجود است و هر نهاد یا سازمان علمی و پژوهشی می تواند از این اطلاعات استفاده کند. با توجه به این که در حوزه علمی و پژوهشی یا دیگر حوزه ها بهترین فرزندان این کشور توسط بنیاد مورد حمایت قرار می گیرند، بنابراین بنیاد می تواند در تغییر رویکردها به علم و فناوری نقش مهمی داشته باشد. نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که حتی اگر نخبگان برای ادامه تحصیل و به دست آوردن آخرین دستاوردهای علمی دیگر کشورها در بهترین دانشگاه ها از کشور خارج شوند، این کار پسندیده است و بنیاد با این که جوانان برای ادامه تحصیل به دیگر کشورها بروند موافق است.

حتی برای این موضوع برنامه هایی هم دارد تا بچه های خوب و مستعد بتوانند برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفته و سپس بازگردند و به کشورشان خدمت کنند. حتی اگر اقلیتی از آنها به کشور بازنگردند و در دیگر کشورها منشاء اثر باشند، مطمئن باشید باز هم آثار آن به ایران معطوف می شود و این موضوع اصلا از نظر بنیاد مهم نیست. ما افق بسیار روشنی را پیش رو داریم. آمارها نشان می دهد خروج از کشور به معنی مهاجرت دائمی کاهش یافته است. اگرچه مهاجرت برای ادامه تحصیل پسندیده است. اگر این افراد بعد از ادامه تحصیل بازگردند مورد حمایت قرار می گیرند، اما بنیاد فقط می تواند از گروهی از نخبگان حمایت کند و برای شناسایی دیگر نخبگان و استعدادهای برتر باید از راهکارهای دیگری استفاده کرد.

این طور نیست که غول کنکور معیار شناسایی نخبگان باشد. فردی که رتبه 150 یا حتی 1500 کنکور را کسب کرده هم فردی نخبه است. بین این افراد تفاوت زیادی وجود ندارد. آنها هم باید از بخشی از حمایت ها برخوردار شوند. بخشی از سند هم به شناسایی فرآیندی نخبگان به جای شناسایی منطقه ای معطوف است، المپیاد یا کنکور با وجود این که ارزشمند است، معیار منطقه ای است. اگرچه تجربه نشان داده است این افراد در مراحل بعدی هم موفق هستند، اما سایر نخبگان هم باید مورد حمایت قرار گیرند. بنیاد فرصتی برای شناسایی، حمایت و بهره مندی کشور از نخبگان است و این افق روشن دور از دسترس نیست.
منبع: جام جم

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.