ایران؛ فعال در مسیر ۱۰ ساله توسعه زیست‌فضا

به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم، صبح امروز مراسم افتتاح هفته جهانی فضا با حضور ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، و حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران، در سالن همایش‌های وزارت ارتباطات برگزار شد. در این مراسم، شعار جهانی امسال «زندگی در فضا» اعلام شد.

در ادامه، فاطمه صادقی‌کیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه هوافضا و نماینده این پژوهشگاه در نشست، به تشریح اهداف، رویکردها، چالش‌ها و دستاوردهای حوزه «زندگی در فضا» پرداخت.

وی گفت: اگر امروز گفته شود که تحقیقات برای زندگی در فضا، هم‌اکنون در حال نجات جان انسان‌ها، متحول‌کردن زیرساخت‌های حیاتی و مدیریت منابع انرژی است، شاید باورش دشوار باشد؛ اما با بررسی اثرات دانش این حوزه در زندگی امروز به اهمیت آن پی خواهیم برد.

صادقی‌کیا افزود: رویای کشف فضا ریشه در بنیادی‌ترین نیازهای وجودی بشر دارد. انسان از آغاز خلقت با علاقه‌مندی به ستارگان، آسمان، تقویم، جهت‌یابی و امنیت، توجه خاصی به آسمان داشته است. غفلت از فضای بالای سر به معنای از دست دادن توان بهره‌برداری صحیح از آن است و همین امر، بشر را وارد حوزه نجوم و شناسایی ستارگان کرده است.

وی تصریح کرد: حوزه مورد بحث، فضای اکتشافی منظومه شمسی است. زمین سومین سیاره نسبت به خورشید بوده و دارای ماه است و سیارات دیگری نیز در این منظومه وجود دارند. روحیه کاوشگری انسان او را به جست‌وجوی زیستگاهی جدید و منابع معدنی تازه در فضای خارج از جو زمین سوق داده است.

نماینده پژوهشگاه هوافضا با اشاره به تفاوت انگیزه‌ها در تاریخ اکتشافات فضایی گفت: گاه این رویا به قدرت‌نمایی، مانند دوره جنگ سرد، منجر می‌شود و گاه بستری برای دوستی‌های بین‌المللی، همانند همکاری‌های ایستگاه فضایی بین‌المللی، فراهم می‌آورد.

وی افزود: نقشه راه دستیابی به فضا، شامل عبور از مدار زمین، استقرار در مدار ماه، گردش حول مریخ، استقرار در مریخ و سپس دستیابی به فضاهای کهکشانی دورتر است. کشورها با توجه به منافع ملی و توان سرمایه‌گذاری، بخش‌هایی از این نقشه را انتخاب و سیاست‌گذاری می‌کنند.

صادقی‌کیا تصریح کرد: در این اکتشافات، هم ربات‌ها و هم انسان‌ها نقش دارند؛ ربات‌ها برای عملیات دور از دسترس به کار گرفته می‌شوند و انسان‌ها در ماموریت‌های نیازمند ارزیابی‌ها و شرایط انسانی ایفای نقش می‌کنند.

صادقی‌کیا با اشاره به چالش‌های زندگی در فضا گفت: مهم‌ترین چالش، گرانش است که در فضا باعث تغییرات فیزیولوژیکی، اختلال در توزیع مایعات بدن، تحلیل عضلانی، پوکی استخوان و حتی افزایش احتمال ابتلا به سرطان می‌شود.

وی افزود: تشعشعات فضایی نیز از طوفان‌های خورشیدی، ذرات پرانرژی کهکشانی و تشعشعات به دام افتاده ناشی می‌شوند و تهدیدی جدی برای سلامت انسان و دیگر موجودات زنده هستند. این اشعه‌ها می‌توانند موجب مرگ سلولی، جهش ژنتیکی، اختلال عصبی و انتقال آسیب‌ها به نسل بعد شوند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه هوافضا تصریح کرد: سامانه‌های فضایی نیز از این آسیب‌ها مصون نیستند و تجهیزات الکترونیکی، ارتباطات، سلول‌های خورشیدی و ساختارهای فضاپیما نیازمند پوشش‌های حفاظتی در برابر این تشعشعات هستند.

نماینده پژوهشگاه هوافضا با اشاره به نیازهای زیستی ساکنان فضا گفت: برای تأمین منابع غذایی، آب، اکسیژن، دفع دی‌اکسیدکربن و ایجاد نشاط محیط، پروژه‌های بین‌المللی متعددی تعریف شده است. از جمله این پروژه‌ها می‌توان به برنامه‌های تولید اکسیژن در محل و بازیافت آب اشاره کرد.

وی افزود: سلامت روانی فضانوردان نیز در معرض خطر است. بسته بودن محیط، کمبود تنوع محیطی، اضطراب و افسردگی، چالش‌های جدی حوزه روان سلامت را شکل می‌دهند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه هوافضا تصریح کرد: در نقشه راه آینده، پروژه‌های طراحی اقامتگاه در سطح ماه و مریخ و یا در مدار بین آن‌ها پیش‌بینی شده است که هر کدام باید ویژگی‌های خاصی برای سکونت انسان و پشتیبانی از سامانه‌های زیستی داشته باشند.

وی گفت: برای استقرار اقامتگاه‌ها در فضا باید شرایطی فراهم شود که این سازه‌ها با سرعت برپا شوند، منابع انرژی تلف نشود، حفاظت در برابر مخاطرات فضایی وجود داشته باشد و با استفاده حداکثری از مواد اولیه موجود در همان سیاره یا ماه، اقامتگاه‌ها ساخته شوند.  

عضو هیئت علمی پژوهشگاه هوافضا افزود: در این حوزه طرح‌های متنوعی شامل استفاده از فناوری چاپ سه‌بعدی و سازه‌های بازشونده اجرا شده و همچنان ادامه دارد. شرایط خاص محیط فضا ایجاب می‌کند پیش از اعزام موجود زنده، شبیه‌سازی‌های دقیق محل سکونت انجام شود؛ پروژه‌هایی که گاه با هدف مدیریت منابع در محیط بسته، افزایش استحکام و تاب‌آوری سکونتگاه، یا سنجش وضعیت روحی و روانی انسان در این شرایط طراحی شده‌اند.  

وی تصریح کرد: استقرار در محیط‌هایی همچون غارهای زیرزمینی با شرایط مشابه ماه و استفاده از سامانه‌های بازیافت کامل مواد غذایی و آب از دیگر طرح‌ها بوده است. در مأموریت‌های دوردست مانند مریخ، حتی ارتباط با زمین با تاخیر 22 دقیقه‌ای انجام می‌شود و این موضوع نیز پیش‌تر در شبیه‌سازی‌های زمینی مورد پایش قرار گرفته است.  

نماینده پژوهشگاه هوافضا گفت: در این شبیه‌سازی‌ها خدمه و داوطلبان مورد رصد رفتاری قرار گرفته‌اند و فناوری‌هایی همچون استفاده از سلول‌های انسانی روی تراشه‌های اندامی برای مطالعه واکنش سلول‌ها در شرایط فضایی به کار رفته است تا بتوان راهکارهای حفاظتی مؤثر را شناسایی کرد.  

وی افزود: سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نیز به حوزه فضا، به‌ویژه در بخش‌های حمل‌ونقل، آموزش خدمه و توسعه فناوری‌های پیشرفته، توجه نشان داده‌اند. توریسم فضایی به عنوان یکی از حوزه‌های جذاب، هم زمینه درآمدزایی دارد و هم حس کاوشگری بشر را ارضا می‌کند. در حال حاضر سفرهای ماه و مداری در حال توسعه‌اند و به نظر می‌رسد با تثبیت این صنعت، هزینه‌ها کاهش یافته و استقرار در اقامتگاه‌هایی همچون هتل‌های فضایی ساده‌تر شود.  

عضو هیئت علمی پژوهشگاه هوافضا تصریح کرد: تمام این فعالیت‌ها در راستای پروژه‌های اختصاصی «زیست فضا» طراحی شده و هدف اصلی، زندگی در فضا بوده است. با این حال، دستاوردهای این حوزه سرریز دانشی قابل توجهی برای دیگر شاخه‌های علمی ایجاد کرده است.  

صادقی‌کیا گفت: شبیه‌سازی محیط فضا پیشرفت‌های مهمی در درمان بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان، ضعف عضلانی و اختلالات سیستم ایمنی به همراه داشته است. شرایط بی‌وزنی سلول‌های انسانی یا بیماران را در وضعیتی قرار می‌دهد که فرآیندهای زیستی با سرعت بیشتری بررسی شوند.  

وی افزود: محیط فضا مانند یک آزمایشگاه «شتاب‌دهنده پیری» عمل می‌کند و نتایجی که روی زمین سال‌ها طول می‌کشد به دست آید، ممکن است در فضا ظرف چند هفته یا چند ماه حاصل شود. این امر سرعت تحقیقات علمی و درمان بیماری‌هایی چون سرطان، آلزایمر، بیماری‌های قلبی عروقی و مشکلات کبد و دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد.  

عضو هیئت علمی پژوهشگاه هوافضا تصریح کرد: توسعه ابزارهای پزشکی برای فضانوردان، از جمله دستگاه‌های پایش سلامت، حسگرهای زیستی و سیستم‌های مانیتورینگ از راه دور، باعث شده سرریز دانش این حوزه در زندگی روزمره روی زمین نیز به کار گرفته شود.  

نماینده پژوهشگاه هوافضا گفت: آزمایش‌های فضایی به پژوهشگران امکان می‌دهد تغییرات سلولی و ژنتیکی ناشی از محیط فضا را بررسی کنند؛ این موضوع پیشرفت‌های قابل توجهی در حوزه زیست‌شناسی سلولی ایجاد کرده است.  

وی افزود: استفاده از گیاهان در فضا برای تعدیل محیط، تولید اکسیژن و جذب دی‌اکسیدکربن از جمله اقدامات مهم بوده است. نتایج این پژوهش‌ها منجر به تولید گیاهانی مقاوم به آفات و تنش‌های محیطی شده که بهره‌وری بالاتر و ارزش تغذیه‌ای بیشتری دارند و حتی در درمان کاربرد پیدا کرده‌اند.  

وی تصریح کرد: هنگامی که کشت گیاه در فضا نیازمند تامین نور بود، از چراغ‌های LED با طیف‌های خاص استفاده شد که قابلیت فراهم‌کردن مواد مغذی ویژه را برای رشد گیاهان به همراه داشت.

انتهای پیام/