تحریم ایران را چگونه قوی‌تر کرد؟ روایت صعود ملی
تحریم‌ها به‌جای توقف ایران، زمینه‌ساز جهش ملی شدند؛ از کاهش وابستگی به نفت و رشد صنایع دانش‌بنیان تا خودکفایی در کشاورزی و ارتقای قدرت دفاعی رقم خورد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، با اجرای مکانیسم اسنپ‌بک و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، بار دیگر غرب تلاش کرد سناریوی فشار حداکثری را احیا کند؛ سناریویی که در سال‌های گذشته با وجود هزینه‌سازی‌های گسترده، نتوانست به هدف اصلی خود یعنی توقف مسیر رشد و قدرت‌یابی ایران دست یابد.
بازگشت این تحریم‌ها اگرچه در ظاهر می‌تواند محدودیت‌های اقتصادی تازه‌ای بر کشور تحمیل کند و فضای مبادلات تجاری را تحت‌تأثیر قرار دهد، اما تجربه تاریخی نشان داده است که ایران در سخت‌ترین شرایط نیز توانسته است با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی، بهره‌گیری از اقتصاد مقاومتی و تعمیق همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، مسیر توسعه و پیشرفت خود را ادامه دهد.
امروز نیز همان‌گونه که اینستکس به‌رغم هیاهوی رسانه‌ای، به ابزاری کم‌اثر و عمدتاً نمادین تبدیل شد، اسنپ‌بک هم در عمل قادر نخواهد بود روند صعود ملی ایران را متوقف سازد؛ برعکس، چنین فشارهایی با ایجاد انگیزه مضاعف، عزم ملی را برای خوداتکایی بیشتر تقویت کرده و به شکوفایی علمی، اقتصادی و دفاعی کشور سرعت می‌بخشد.
تحریم برای ایران دیوار نبود؛ سکوی پرتاب شد
تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران طی چهار دهه گذشته همواره ابزاری برای فشار سیاسی و اقتصادی بوده‌اند از تحریم‌های اولیه دهه 1980 تا تحریم‌های شدید شورای امنیت سازمان ملل و نهایتاً تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا، همگی با هدف محدود کردن توانمندی‌های راهبردی ایران اعمال شدند طراحی این سیاست‌ها عمدتاً با این فرض انجام گرفت که ایران به سرعت دچار فروپاشی اقتصادی، بحران اجتماعی و عقب‌نشینی سیاسی خواهد شد.
با این وجود، تجربه ایران نشان داد که تحریم الزاماً مترادف با عقب‌ماندگی نیست. در بسیاری از موارد، فشار خارجی نه تنها به تضعیف منجر نمی‌شود، بلکه همانند یک کاتالیزور عمل کرده و ظرفیت‌های پنهان کشور را فعال می‌سازد، به همین دلیل، تحریم‌ها برای ایران به فرصتی جهت بازاندیشی در سیاست‌های اقتصادی، فناورانه و امنیتی بدل شدند. این تجربه به‌ویژه نشان داد که یک ملت در شرایط فشار می‌تواند با اتکا به منابع داخلی و سرمایه اجتماعی، مسیر تازه‌ای برای قدرت‌آفرینی بیابد.
وقتی قطع نفت، موتور اقتصاد را روشن کرد
اقتصاد ایران در دهه‌های گذشته به شدت به صادرات نفت خام متکی بود، بیش از 85 درصد درآمدهای ارزی کشور از فروش نفت حاصل می‌شد و این وابستگی، اقتصاد را در برابر هر شوک خارجی یا تحریم انرژی آسیب‌پذیر می‌ساخت. با آغاز محدودیت‌های شدید بر صادرات نفت، ایران ناگزیر شد به‌دنبال اصلاح ساختار اقتصادی خود برود همین نقطه ضعف تاریخی، به یکی از محورهای اصلی مقاومت اقتصادی ایران در برابر فشارها تبدیل شد.
واکنش ایران به این تهدید، اتخاذ سیاست‌های متنوع‌سازی اقتصاد بود طی یک دهه گذشته، سهم نفت در منابع بودجه و درآمدهای ارزی کشور به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته و اکنون به حدود 35 درصد رسیده است. این کاهش، نشان‌دهنده یک تغییر ساختاری مهم است که استقلال اقتصادی ایران را تقویت کرده است. این روند نه تنها شکنندگی در برابر تحریم‌ها را کم کرده، بلکه زمینه را برای رشد بخش‌های غیرنفتی فراهم ساخته است.
از قطع همکاری‌های علمی تا صعود به رتبه پانزدهم جهان در تولید علم
در همین مسیر، صنایع دانش‌بنیان و فناورانه رشد چشمگیری را تجربه کردند. بر اساس آمارهای رسمی، صادرات محصولات دانش‌بنیان در دوره تحریم‌ها 68 درصد افزایش داشته و تولیدات با فناوری بالا نیز جهشی 42 درصدی را ثبت کرده‌اند این ارقام تنها داده‌های اقتصادی نیستند، بلکه نشانه‌ای از تحول بنیادین در جهت‌گیری تولیدی کشور هستند؛ تحولی که اقتصاد ایران را از یک اقتصاد وابسته به منابع طبیعی به یک اقتصاد دانش‌محور نزدیک‌تر کرده است.
حوزه علم و فناوری یکی از روشن‌ترین نمونه‌های تبدیل تهدید به فرصت در ایران است. ایران در شرایطی که بسیاری از همکاری‌های علمی بین‌المللی محدود یا قطع شده بود، توانست جایگاه خود را در سطح جهانی ارتقا دهد. قرار گرفتن در میان 15 کشور برتر جهان در حوزه فناوری نانو و کسب رتبه پانزدهم تولید علم جهانی، دستاوردی است که بدون فشار تحریم‌ها شاید به این سرعت تحقق نمی‌یافت. این روند به‌روشنی نشان می‌دهد که سیاست اتکا به ظرفیت‌های داخلی می‌تواند موتور محرک توسعه علمی باشد.
افزایش ثبت اختراعات نیز شاهدی دیگر بر این تحول است، تعداد ثبت اختراعات بین‌المللی ایران طی دوران تحریم بیش از دو برابر شد و این جهش بیانگر آن است که تحریم نه تنها مانع نوآوری نشد، بلکه به انگیزه‌ای تازه برای خلاقیت تبدیل شد. نوآوری به‌عنوان یکی از ارکان قدرت نرم ملی در واقع پایه‌ای برای استقلال فناورانه و اقتصادی محسوب می‌شود.
شکوفایی استارتاپ‌ها در دل تحریم
در کنار رشد علمی، زیست‌بوم استارتاپی ایران در دهه اخیر شکوفایی کم‌نظیری داشت. برآوردها ارزش این اکوسیستم فناورانه را بیش از 12 میلیارد دلار تخمین می‌زنند. این عدد به‌خوبی نشان می‌دهد که نسل جوان کارآفرین و تحصیل‌کرده ایران توانسته است در شرایط دشوار، با اتکا به فناوری‌های دیجیتال و خدمات نوآورانه، سهم مهمی در اقتصاد ملی ایفا کند.
یکی از پیامدهای مستقیم تحریم‌ها، سوق دادن ایران به سمت خودکفایی در بخش‌های حیاتی بود. صنعت داروسازی ایران امروز توانسته است حدود 85 درصد نیاز داخلی کشور را در داخل تولید کند. این دستاورد در شرایطی به‌دست آمده که تحریم‌ها عملاً مانع واردات بسیاری از داروها و تجهیزات پزشکی بودند. خودکفایی در این بخش نه تنها ضامن سلامت جامعه، بلکه بخشی از امنیت ملی محسوب می‌شود.
وقتی نان مردم را نمی‌توان تحریم کرد
در بخش کشاورزی نیز سیاست‌های توسعه‌ای و حمایت از تولید داخلی به نتایج چشمگیری منجر شد و ایران توانست به خودکفایی 97 درصدی در تولید محصولات کشاورزی برسد. این تحول مهم، امنیت غذایی کشور را تضمین کرده و قدرت ایران را در مواجهه با فشارهای خارجی افزایش داده است. در جهانی که غذا به یکی از ابزارهای ژئوپلیتیک تبدیل شده، این دستاورد اهمیت مضاعف دارد.
مس، فولاد و آلومینیوم؛ بازیگران جدید صادرات غیرنفتی ایران
بخش معدن و صنایع معدنی ایران هم از تحریم‌ها متأثر شد، اما این فشارها زمینه‌ساز شکوفایی این حوزه شدند. رشد 18 درصدی صنایع معدنی طی سال‌های اخیر، نه تنها نیاز داخلی را پوشش داده بلکه ظرفیت بالایی برای صادرات غیرنفتی ایجاد کرده است. منابع معدنی ایران همچون مس، فولاد و آلومینیوم، امروز بخشی از موتور محرک توسعه اقتصادی کشور محسوب می‌شوند.
تحریم نظامی، ایران را به قدرت پهپادی و موشکی تبدیل کرد
در عرصه دفاعی، تحریم‌ها امکان خرید تجهیزات و تسلیحات خارجی را مسدود کردند. ایران در پاسخ به این محدودیت‌ها، راهبرد توسعه سامانه‌های بومی را در پیش گرفت. دستاوردهای موشکی، پدافندی و پهپادی ایران، نه تنها نیاز دفاعی کشور را تأمین کرده بلکه قدرت بازدارندگی آن را نیز تقویت کرده‌اند. این پیشرفت‌ها امروز یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های قدرت ملی ایران به شمار می‌روند.
موشک در آسمان، سایبر در شبکه؛ پاسخ فناورانه ایران به فشار خارجی
حوزه‌های فضایی و سایبری نیز در دوران تحریم ارتقا یافتند. ایران توانسته است ماهواره‌های بومی را به فضا پرتاب کند و توانمندی‌های سایبری خود را توسعه دهد این دو حوزه به‌ویژه در دنیای امروز نقش تعیین کننده‌ای در امنیت ملی دارند و بخش جدایی‌ناپذیری از قدرت بازدارندگی ایران محسوب می‌شوند.
تحریم‌ها ایران را منزوی نکرد؛ به ائتلاف‌سازی جدید سوق داد
در سطح دیپلماسی، ایران مسیر تازه‌ای را برگزید به‌جای تمرکز بر تعامل با غرب، تهران همکاری‌های راهبردی خود را با قدرت‌های نوظهور گسترش داد. روابط با چین و روسیه و همچنین تعمیق همکاری با هند و کشورهای همسایه، بخشی از این راهبرد بود. این تغییر رویکرد، افق‌های جدیدی برای تجارت و همکاری‌های فناورانه و امنیتی گشود.
تحریم بانکی، ایران را به دلارزدایی و تجارت با ارزهای ملی سوق داد
یکی از ابتکارات مهم ایران در دوران تحریم، استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری بود. این اقدام، ایران را تا حدی از سلطه دلار در تجارت خارجی رها کرد و ابزار تحریمی غرب در حوزه بانکی را کم‌اثر ساخت. چنین سیاستی هم‌زمان با حرکت بسیاری از قدرت‌های نوظهور جهان در جهت دلارزدایی بوده و ایران را در این روند جهانی همسو قرار داده است.
پیوستن ایران به پیمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی همچون سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس، یکی دیگر از جلوه‌های افزایش قدرت ملی در دوران تحریم است. این عضویت‌ها به ایران امکان داد که از یک بازیگر محصور به یک عضو فعال نظم در حال شکل‌گیری جهانی تبدیل شود و نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی ارتقا دهد.
این تحولات نشان می‌دهند که ایران نه تنها به انزوا کشیده نشد، بلکه توانست با بهره‌گیری از فرصت‌های جدید، نقش فعال‌تری در معادلات ژئوپلیتیکی ایفا کند سیاست خارجی فعال ایران در دوران تحریم، جایگاه کشور را به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای تثبیت کرده و حتی در برخی حوزه‌ها آن را ارتقا بخشیده است.
تحریم‌ها ایران را نه تضعیف، بلکه بازتعریف کردند
از منظر امنیت ملی، تحریم‌ها ایران را وادار به ایجاد زنجیره‌های تأمین امن در صنایع راهبردی کردند. امروز ایران در بسیاری از حوزه‌های حساس مانند انرژی، دفاع، دارو و فناوری، زنجیره‌های داخلی و منطقه‌ای مطمئنی ایجاد کرده است که مانع از اختلال جدی در شرایط فشار خارجی می‌شوند. این زنجیره‌ها بخشی از پشتوانه قدرت ملی کشور به حساب می‌آیند.
ترکیب این پیشرفت‌ها «از اقتصاد و علم تا دفاع و دیپلماسی» تصویری روشن از ایران امروز ترسیم می‌کند؛ کشوری که با وجود فشارهای خارجی، تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده و توانسته با اتکا به توان داخلی و همکاری‌های راهبردی، قدرت ملی خود را بازتعریف و تقویت کند.
جمع‌بندی این تجربه تاریخی نشان می‌دهد که تحریم‌ها اگرچه پرهزینه بودند، اما نه تنها به تضعیف ایران منجر نشدند، بلکه به عاملی برای باز تعریف مسیر توسعه کشور بدل شدند. قدرت ملی ایران در شرایط کنونی، نتیجه مستقیم خوداتکایی، تاب‌آوری اجتماعی و مدیریت هوشمندانه در برابر فشارهای خارجی است.
تحریم‌ها و اجرای مکانیسم اسنپ‌بک شاید در نگاه نخست فشارهای خارجی را تداعی کنند، اما واقعیت این است که این محدودیت‌ها به آزمونی تاریخی برای شکوفایی ایران بدل شده‌اند امروز ملتی که به پشتوانه اراده ملی، دانش بومی، اقتصاد مقاومتی و خوداتکایی علمی و صنعتی ایستاده است، نه تنها متوقف نمی‌شود، بلکه با هر تهدید و مانع، گامی بلندتر به سوی اقتدار، پیشرفت و نفوذ منطقه‌ای و جهانی برمی‌دارد.
تجربه آن تحریم‌ها و محدودیت‌های پیشین نشان داده است که فشارهای ظاهری نمی‌توانند مسیر رشد کشور را سد کنند؛ بلکه عزم ملی را تقویت و انگیزه برای نوآوری، خودکفایی و توسعه فناوری‌های پیشرفته را افزایش می‌دهند.
تحریم‌ها آمدند تا ایران را محدود کنند، اما تاریخ گواهی خواهد داد که همین فشارها، زمینه‌ساز قدرتی پایدار، استقلال بیشتر و صعود ملی بی‌سابقه ایران شده‌اند.
گزارش از: علی نورعلیپور
انتهای پیام/
