بازار ۳۳۰ میلیارد دلاری صنعت ریلی در دنیا؛ فرصت طلایی ایران برای توسعه زیرساخت‌ها

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، صنعت حمل‌ونقل ریلی به دلیل کارایی، پایداری زیست‌محیطی و نقش کلیدی در اقتصاد جهانی، یکی از مهم‌ترین بخش‌های زیرساختی است. تولید ادوات ریلی شامل واگن‌های باری و مسافری، لکوموتیوها، ریل‌ها، سیستم‌های ترمز و فناوری‌های سیگنالینگ با پیشرفت‌های فناوری و تقاضای رو به رشد برای حمل‌ونقل سبز، در حال تحول است.

این گزارش با بررسی عمیق تجربه‌های کشورهای پیشرو، اختراعات کلیدی، وضعیت بازار جهانی، تمرکز بر خاورمیانه و تحلیل دقیق وضعیت ایران، تصویری جامع ارائه می‌دهد. تمامی اطلاعات از منابع معتبر خارجی استخراج شده و با تحلیل‌های به‌روز تکمیل شده است.

کشورهای پیشرو در تولید ادوات ریلی کشورهای پیشرو با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، زیرساخت‌های پیشرفته و سیاست‌های کلان، جایگاه برجسته‌ای در تولید ادوات ریلی کسب کرده‌اند.

در ادامه اقدامات کلیدی این کشورها بررسی می‌شود؛

چین با شبکه ریلی پرسرعت بیش از 45000 کیلومتر (تا سال 2024 میلادی) و شرکت CRRC (China Railway Rolling Stock Corporation)، بزرگ‌ترین تولیدکننده ادوات ریلی جهان است.

این کشور اقدامات کلیدی از جمله توسعه قطارهای مگلو (Maglev) با سرعت 600+ کیلومتر بر ساعت، مانند خط شانگهای-هانگژو، تولید انبوه واگن‌های باری و مسافری با فناوری‌های دیجیتال (مانند IoT برای پایش سلامت واگن‌ها)، صادرات به بیش از 100 کشور، از جمله پروژه‌های Belt and Road Initiative (BRI) و سرمایه‌گذاری سالانه 22 میلیارد دلار در تحقیق و توسعه برای لکوموتیوهای الکتریکی و هیبریدی را انجام داده است.

مهم‌ترین دستاورد اقدامات انجام شده این منتج شده که در زمان حاضر حدود 32 درصد از واگن‌های باری و 28 درصد از لکوموتیوهای جهان در سال 2024 میلادی توسط این کشور تامین می‌شود.

آلمان

این کشور با شرکت‌های Siemens Mobility و Alstom (پس از ادغام با Bombardier) در تولید لکوموتیوهای پیشرفته و سیستم‌های سیگنالینگ پیشتاز است. اقدامات کلیدی انجام شده در این کشور اروپایی به شرح زیر است؛

تولید قطارهای پرسرعت ICE4 با مصرف انرژی 30 درصد کمتر از نسل‌های قبلی.

توسعه لکوموتیوهای هیدروژنی (مانند iLint) برای کاهش انتشار کربن.

سیستم‌های ترمز هوشمند ETCS سطح 2 و 3 برای ایمنی و اتوماسیون.

استانداردسازی ریل‌ها و تجهیزات در اتحادیه اروپا برای یکپارچگی شبکه ریلی.

به این ترتیب حدود 16 درصد از بازار جهانی تجهیزات ریلی و رهبری در فناوری‌های سبز را آلمانی‌ها تامین می‌کنند.

ژاپن

چشم‌بادامی‌ها با قطارهای شینکانسن و شرکت‌های Hitachi Rail و Kawasaki Heavy Industries، در تولید قطارهای پرسرعت و ایمن شهرت دارد.

اقدامات کلیدی؛

توسعه قطارهای مگلو چوئو شینکانسن با سرعت 505 کیلومتر بر ساعت (افتتاح برنامه‌ریزی‌شده 2027).

استفاده از مواد کامپوزیتی سبک برای کاهش وزن واگن‌ها و مصرف انرژی.

سیستم‌های پایش بلادرنگ برای کاهش خرابی‌ها و افزایش عمر تجهیزات.

ژاپن هم‌اکنون پیشرو در تولید قطارهای مسافری پرسرعت و فناوری‌های دیجیتال در دنیا یکه‌تازی می‌کند.

آمریکا با شرکت‌های Wabtec Corporation و TrinityRail در تولید واگن‌های باری و لکوموتیوهای دیزلی-الکتریکی فعالیت می‌کند. بر این اساس تولید واگن‌های باری با ظرفیت بالا (تا 130 تن) برای حمل کالاهای سنگین مانند زغال‌سنگ و غلات،‌ توسعه سیستم‌های ترمز ECP (Electronically Controlled Pneumatic) برای ایمنی و کارایی و بازسازی ناوگان برای کاهش انتشار کربن و افزایش بهره‌وری از جمله اقداماتی بود که باعث شده امروز 22 درصد از واگن‌های باری جهانی توسط یانکی‌ها تولید شود.

فرانسه نیز با شرکت Alstom در تولید قطارهای پرسرعت TGV و سیستم‌های سیگنالینگ پیشرفته فعال است. سرعت این قطارها 320 کیلومتر بر ساعت و مبتنی بر فناوری‌های سبز است. همچنین تولید واگن‌های مسافری با طراحی ارگونومیک و مصرف انرژی پایین و همکاری با کشورهای خاورمیانه برای پروژه‌های ریلی از دیگر اقدامات انجام شده است.

وضعیت بازار جهانی ادوات ریلی

بازار جهانی ادوات ریلی در سال 2025 ارزشی حدود 330.2 میلیارد دلار دارد و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2035 به 569.4 میلیارد دلار برسد.

بخش‌های کلیدی:

واگن‌های باری: 25.3 درصد بازار با تقاضای بالا برای حمل کالاهای سنگین.

واگن‌های مسافری: 61.6 درصد بازار، به‌ویژه در بخش پرسرعت.

لکوموتیوها و سیستم‌های ترمز: رشد در فناوری‌های الکتریکی و هوشمند (ECP و ETCS).

محرک‌های رشد:

شهرنشینی و نیاز به حمل‌ونقل پایدار.

سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ریلی در آسیا و خاورمیانه.

فناوری‌های سبز مانند قطارهای هیدروژنی و IoT (Global Railway Review, 2024).

چالش‌ها: هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری، استانداردسازی جهانی و تأثیرات تغییرات اقلیمی.

مناطق پیشرو: آسیا-اقیانوسیه (40 درصد بازار)، اروپا (30 درصد) و آمریکای شمالی (20 درصد).

تولیدکنندگان تجهیزات ریلی در خاورمیانه با پروژه‌های عظیم ریلی (مانند Vision 2030 عربستان و Etihad Rail امارات) یکی از سریع‌ترین بازارهای رو به رشد است (سهم 8.4 درصد در 2025) (Railway Gazette, 2024).

عربستان سعودی:

تولید واگن‌های مسافری و سیستم‌های سیگنالینگ با همکاری Alstom و Siemens. پروژه‌های خط ریاض-دمام و شبکه پرسرعت حرمین. تمرکز بر بومی‌سازی قطعات با برنامه Vision 2030.

امارات متحده عربی:

Etihad Rail برای تولید واگن‌های باری و ریل‌ها با همکاری شرکت‌های چینی (CRRC). پروژه‌های ترانزیتی برای اتصال بنادر به شبکه ریلی.

ترکیه:

شرکت‌های TÜLOMSAŞ و TÜVASAŞ در تولید لکوموتیوها و واگن‌های مسافری. صادرات به کشورهای خاورمیانه و آسیای مرکزی. توسعه قطارهای پرسرعت با همکاری Siemens (Global Railway Review, 2023).

قطر: تولید محدود قطعات ریلی و تمرکز بر پروژه‌های مترو و ریلی دوحه با همکاری Alstom.

وضعیت ایران در تولید ادوات ریلی:

ایران با موقعیت ژئوپلیتیکی استراتژیک و نیاز به توسعه حمل‌ونقل، پتانسیل بالایی در تولید ادوات ریلی دارد، اما تحریم‌ها و کمبود فناوری رشد را محدود کرده‌اند.

شبکه ریلی ایران حدود 15,000 کیلومتر است (تا سال 2024) با هدف افزایش به 25,000 کیلومتر تا 2030 (Railway Gazette, 2023).

چندین شرکت از جمله شرکت‌های واگن‌پارس، ایریکو و مپنا در تولید تجهیزات فعال‌ هستند، اما به دلیل تحریم‌ها دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و قطعات وارداتی محدود است.

سهم حمل ریلی: 17.3 درصد در حمل مسافر و 11.25 درصد در حمل بار (2022).

تجهیزات تولیدی در ایران:

واگن‌های باری: واگن‌پارس و ایریکو واگن‌های لبه‌بلند (2، 4 و 6 محوره با ظرفیت 57 تن) برای حمل مواد معدنی، نفتی و غلات تولید می‌کنند.

تولید سالانه: 1,000-1,500 واگن.

واگن‌های مسافری:

ایریکو و واگن‌پارس واگن‌های مسافری با ظرفیت متوسط تولید می‌کنند، اما فناوری آن‌ها نسبت به استانداردهای جهانی (مانند شینکانسن یا TGV) قدیمی‌تر است.

تولید سالانه: 200-300 واگن.

لکوموتیوها:

مپنا لکوموتیوهای دیزلی-الکتریکی (مانند MAP24) را بین 20 تا 30 دستگاه در سال تولید می‌کند

ریل‌ها: ذوب‌آهن اصفهان ریل‌های استاندارد UIC60 تولید  (400,000 تن در سال) و بخشی از آنرا به برخی کشورهای همسایه صادر می‌کند.

صادرات به کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان.

سیستم‌های ترمز:

تولید محدود و وابستگی به قطعات وارداتی.تلاش برای بومی‌سازی سیستم‌های ترمز هوشمند در حال انجام است.

ظرفیت تولید فعلی:

واگن‌های باری: 1,000-1,500 واگن در سال، با پتانسیل افزایش به 2,000 واگن با سرمایه‌گذاری. واگن‌های مسافری: 200-300 واگن در سال، با کمبود 5,000 واگن برای پاسخ به تقاضای 30 میلیون سفر سالانه.

لکوموتیوها: 20-30 لکوموتیو در سال، با نیاز به 550 دستگاه جدید تا 2030.

ریل‌ها: 400,000 تن در سال، پاسخگوی نیاز داخلی و بخشی از صادرات.

چالش‌ها: نیمی از لکوموتیوهای موجود غیرفعال‌اند و برخی به‌عنوان انبار قطعات استفاده می‌شوند.

سرعت بازرگانی قطارهای باری کمتر از 4 کیلومتر بر ساعت است (Railway Gazette, 2023).

وابستگی به بودجه دولتی برای نگهداری و توسعه زیرساخت‌ها.

چشم‌انداز و فرصت‌ها:

موقعیت ژئوپلیتیکی: ایران به‌عنوان پل ارتباطی شرق و غرب در کریدورهایی مانند INSTC (International North-South Transport Corridor) و BRI پتانسیل بالایی دارد.

تقاضای داخلی: حمل 30 میلیون مسافر و 30 میلیون تن بار در سال 2022 نشان‌دهنده نیاز به توسعه ناوگان است.

صادرات: تولید ریل و واگن برای کشورهای همسایه (عراق، افغانستان، تاجیکستان).

برقی‌سازی خطوط ریلی (مانند تهران-مشهد) برای کاهش مصرف سوخت و افزایش طول شبکه به 25,000 کیلومتر تا سال 2030 از برنامه‌های توسعه‌ای حمل‌ونقل ریلی کشورمان است.

چالش‌های اصلی:

تحریم‌ها: محدودیت دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و قطعات وارداتی.

کمبود سرمایه‌گذاری: نیاز به جذب سرمایه بخش خصوصی و خارجی.

فناوری قدیمی: ناوگان و زیرساخت‌های ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته عقب‌تر است.

ناهماهنگی بین نهادها: عدم تناسب بین مسیرهای ریلی و چشمه‌های بار و مسافر.

توصیه‌ها برای توسعه سریع صنعت ریلی در کشور:

انتقال فناوری: همکاری با چین (CRRC) و ترکیه (TÜVASAŞ) برای تولید لکوموتیوهای پرسرعت و سیستم‌های ترمز هوشمند.

سرمایه‌گذاری بخش خصوصی: جذب سرمایه برای تولید 5000 واگن مسافری و 550 لکوموتیو جدید.

برقی‌سازی: تسریع در برقی‌سازی خطوط (مانند تهران-مشهد) برای کاهش هزینه‌ها.

آموزش نیروی کار: توسعه مهارت‌های تخصصی برای تولید و نگهداری تجهیزات پیشرفته.

ترانزیت منطقه‌ای: تقویت کریدورهای INSTC و BRI برای افزایش درآمد ارزی.

به گزارش تسنیم، صنعت تولید ادوات ریلی در جهان با رهبری چین، ژاپن و آلمان، به سمت فناوری‌های سبز و هوشمند پیش می‌رود. اختراعات کلیدی مانند لکوموتیو بخار، ترمز هوای فشرده و قطارهای مگلو، این صنعت را متحول کرده‌اند. بازار جهانی با رشد 5.6 درصدی تا سال 2035، فرصت‌های بزرگی فراهم می‌کند.

در خاورمیانه، عربستان، امارات و ترکیه در حال گسترش تولید هستند. ایران با شبکه 15000 کیلومتری و ظرفیت تولید 1500 واگن باری، 300 واگن مسافری و 400000 تن ریل در سال، پتانسیل بالایی دارد، اما تحریم‌ها و کمبود سرمایه موانع اصلی‌اند. با رفع این موانع و همکاری‌های بین‌المللی، ایران می‌تواند به هاب منطقه‌ای تولید ادوات ریلی تبدیل شود.

منابع:

Statista. (2024). Rail Transport Market Size and YoY Growth Rate, 2025-2032.

Railway Gazette. (2024). Global Rail Freight Wagon Market 2024-2030.

Global Railway Review. (2024). Rail Industry Worldwide: High-Speed Rail and Electrification Trends.

Railway Technology. (2023). High-Speed Rail: Global Leaders and Innovations.

Alstom. (2024). Annual Report 2024: Sustainable Rail Solutions.

CRRC. (2024). Annual Report 2024: Global Rail Manufacturing.

Mitsui, T. (2018). Maglev Technology: The Future of High-Speed Rail. Transportation Research.

European Patent Office. (2023). Patent Trends in Rail Technology.

Siemens Mobility. (2024). Hydrogen Trains and Digital Rail Systems.

UNECE. (2023). International North-South Transport Corridor: Opportunities and Challenges.

انتهای پیام/