دریای زباله در ساحل

به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، اگرچه در سال‌های گذشته سواحل، جایی بکر و دست‌نخورده به‌شمار می‌آمدند و زیبایی و پاکیزگی آنها لذت‌بخش بود، حالا اما بسیاری از ساحل‌ها دیگر مثل سابق نیست و با چالش‌ها و مشکلات بسیاری روبه‌رو شده‌ است. تردد بسیار شهروندان در سواحل شمالی و بی‌توجهی به حفاظت و مراقبت از آنها باعث شده تا این سواحل امروزه به محلی برای دپوی‌ زباله‌ها تبدیل شود.

از سوی دیگر، وارد شدن فاضلاب و پساب‌های صنعتی به دریا نیز مزید بر علت شده تا سواحل به مواد شیمیایی آلوده شود و محیط‌زیست وحیات آبزیان بیش ازگذشته به خطربیفتد.مشکلات سواحل البته ‌به این مواردمحدودنمی‌شو‌د،چون ساخت‌و‌سازهای گسترده در حریم دریا نیز یکی دیگر از چالش‌های موجود در سواحل است؛ هرچند در سال‌های گذشته، برخی از این سازه‌ها تخریب شده اما همچنان شاهد نقص حریم دریا در برخی مناطق هستیم. به‌مناسبت 29 شهریور (امروز) روز جهانی پاکسازی سواحل در ادامه و در گفت‌وگو با کارشناسان به خطراتی پرداخته‌ایم که سواحل کشور را تهدید می‌کند.

سواحل جنوب کشور که تا همین چند سال گذشته بکر و دست‌نخورده بود‌‌ نیز مورد تهدید قرار گرفته و سیل گردشگران و حضور آنها در این نواحی باعث شده تا در این سواحل با انباشت زباله‌ها روبه‌رو باشیم. همین چند وقت پیش بود که به یغما بردن خاک سرخ جزیره هرمز و همچنین ساحل نقره‌ای خبرساز شد و کارشناسان نسبت به این مسأله هشدار دادند؛ موضوعی که نشان‌دهنده جای خالی آموزش و ایجاد دغدغه‌های زیست‌محیطی و همچنین لزوم پاکسازی سواحل است.

در بسیاری از کشورهای دنیا ساماندهی و پاکسازی سواحل از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ درحالی‌که در کشورمان این مسأله هنوز مورد توجه قرار نگرفته و همین بی‌توجهی نیز سواحل را با چالش‌های مختلفی روبه‌رو کرده است. فریبرز جمال‌زاده، عضو هیات علمی پژوهشکده جهاد دانشگاهی محیط‌زیست، درخصوص وضعیت سواحل کشور به جام‌جم، می‌گوید: بحران سواحل از دو منظر اقدامات مدیریتی و آسیب‌های بالادستی مورد توجه است‌‌؛ در وهله اول، منظر ناخوشایند زباله‌ها در سواحل خزر، خلیج‌فارس و دریای عمان، هر گردشگری را متأثر می‌سازد. این معضل ریشه در ضعف مدیریت شهری، عدم توسعه فرهنگ عمومی و آموزش‌های زیست‌محیطی دارد که در کشور ما هنوز به سرانجام نرسیده‌؛ درحالی‌که پاکسازی سواحل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امروزه شرکت‌های بزرگ جهانی وظیفه پاکسازی ظاهری سواحل را برعهده دارند و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، سواحل را تمیز کرده و جلوه‌ای زیبا به آنها می‌بخشند. متأسفانه در کشورمان در مناطق ویژه گردشگری و شناگاه‌ها نیز این امر به‌درستی اجرا نشده است.

آن‌طور که جمال‌زاده توضیح می‌دهد در بعد پنهان‌تر، بسیاری از شهرهای شمالی و همچنین شهرک‌های صنعتی جنوب کشور فاقد سیستم‌های تصفیه فاضلاب کارآمد هستند که شامل هردو بخش صنعتی وخانگی می‌شود. در شمال کشور، تصفیه‌خانه‌های نیمه‌کاره‌ای وجود دارد که فاضلاب را مستقیما به دریا می‌ریزد و این مشکل در جنوب کشور نیز مصداق دارد. علاوه بر فاضلاب‌های خانگی و صنعتی در شالیکاری‌ها نیز شاهد ورود سموم و کودهای شیمیایی به دریا هستیم. به‌عبارت دیگر، هر نوع پسماند و پساب بدون درنظر گرفتن عواقب، روانه دریا می‌شود و سواحل را آلوده می‌کند.
     
پساب‌ها؛ بلای جان سواحل
در سال‌های اخیر، ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی به دریا نه فقط باعث آلودگی آب و سواحل شده بلکه چهره این مناطق را نیز دگرگون کرده به‌طوری‌که دیگر خبری از سواحل پاکیزه و چشم‌نواز در بسیاری از مناطق شمال کشور نیست. عضو هیات علمی پژوهشکده جهاد دانشگاهی محیط‌زیست ادامه می‌دهد‌: معمولا گفته می‌شود دریا توان خودپالایی بالایی دارد اما مطالعات موثق نشان می‌دهد که در برخی از مناطق ساحلی کشور، به‌دلیل آلودگی‌ها، به پدیده مزوتروف رسیده‌ایم که حتی در دریاچه‌های بزرگ نیز کمتر رخ می‌دهد. مناطقی در شمال و جنوب کشور از نظر آلودگی کلیفرم، مشابه فاضلاب هستند. قابل پیش‌بینی است که حجم فاضلاب در برخی مناطق می‌تواند بخش‌هایی از ساحل را نابود کند.
     
حریم فراموش شده دریا
چالش‌های سواحل اما فقط به این موارد ختم نمی‌شود. بلکه ساخت‌وسازها و نقص حریم آنها نیز یکی دیگر از مشکلاتی است که بلای جان سواحل شده است؛ درحالی‌که براساس قانون حریم دریای خزر 60 متر از آخرین نقطه مد و تصرف آن درنظر گرفته شده ‌و فقط برای ایجاد تأسیسات بندری، گمرکی، نظامی و‌ سایر تأسیسات ضروری دولتی که جنبه اختصاصی نداشته باید مورد استفاده قرار گیرد. این قانون اما جدی گرفته نمی‌شود‌. براساس ماده 63 قانون برنامه چهارم مقرر شد تا سال پایانی برنامه یعنی 88، حریم 60 متری ساحل آزاد شود. در این سال آیین‌نامه‌ اجرایی آزادسازی حریم ساحلی دریای خزر نیز به تصویب هیأت وزیران وقت رسید و براساس ماده (1) آن قرار شد آن دسته از دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی که در حریم 60 متری ساحل دریای خزر دارای مستحدثات هستند، موظف شوند پس از تعیین و اعلام حریم ساحل دریای خزر و برابر آیین‌‎نامه‌‎های مربوط، با هماهنگی وزارت کشور در اجرای تبصره ماده (63) قانون برنامه چهارم اقدام به عقب‌نشینی کامل از حریم تعیین شده ساحلی کنند. وزارت کشور نیز موظف بوده در چارچوب این تصویب‌نامه زمینه آزادسازی ساحل از تصرفات دولتی و نهادهای عمومی را با رعایت قوانین و مقررات مربوط فراهم کند. اگرچه در دولت پیشین‌، آزادسازی سواحل مورد توجه قرار گرفت اما باز هم این اتفاق آن‌طور که باید و شاید اجرایی نشد و همچنان شاهد ساخت وسازهای متعدد در حریم دریا هستیم.

به گفته جمال‌زاده، علاوه بر مسائل زیست‌محیطی و آلودگی‌ها، بحث مالکیت سواحل نیز در شمال و جنوب کشور مطرح است. در قوانین و برنامه‌های توسعه بر لزوم آزادسازی سواحل از خصوصی‌سازی و تعیین متولی تأکید شده اما متأسفانه این قانون هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. 
     
شرایط ناگوار در خزر
افزایش جمعیت و توسعه شهرها و روستاها باعث شده تا سواحل با چالش‌های زیادی روبه‌رو شود. محمد‌باقر نبوی، استاد بازنشسته دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌جم در این‌باره می‌گوید: با توجه به رشد روستاها در حاشیه دریای خزر، عدم رعایت حریم دریا و مشکلات در پاکسازی و تثبیت آن از نظر فعالیت‌ها، با چالش‌های بسیاری در سواحل، خصوصا در دریای خزر روبه‌رو هستیم. در دولت‌های پیشین‌ قرار بر آزادسازی حریم دریا بود که بحث پاکسازی نیز مطرح شد؛ زیرا در بسیاری از کشورهای پیشرفته، سواحل فاقد سازه‌های ثابت هستند و فقط به صورت موقت امکاناتی برای گردشگران فراهم می‌شود. اما متأسفانه در ایران، موارد حفاظت از سواحل رعایت نشده است. اگر قانون پاکسازی سواحل با اولویت خزر اجرا‌ می‌شد، وضعیت بهبود می‌یافت. 

به گفته او، در دریای خزر، به‌دلیل بسته بودن آن، حجم آلودگی‌ها بسیار بیشتر است؛ هم آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های انسانی و پسماندها و هم آلودگی‌های نفتی که اثرات طولانی‌مدتی دارد. 
     
پساب‌های صنعتی در سواحل جنوبی
در جنوب کشور و در مناطق پرتردد مانند بوشهر وهرمزگان، آلودگی کمتراست امادرمناطقی مانندعسلویه،پساب پتروشیمی‌ها خطراتی را برای انسان‌ها و آبزیان ایجاد می‌کند. اگرچه تصفیه‌خانه‌هایی در این مناطق برای تصفیه فاضلاب و ورود آن به دریا احداث شده اما کافی نیست و باید با این خطرات مقابله شود. آموزش و حفاظت از دریا از ضروریاتی است که باید به آن توجه شود؛ هم در سواحل مکران و هم در سواحل خلیج‌فارس و خزر. این کارشناس محیط‌زیست دریایی عنوان می‌کند: 98 درصد موجودات دریایی در بستر این اکوسیستم زندگی می‌کنند، بنابراین آلاینده‌ها به‌ویژه در سواحل گلی اثرات مخرب بیشتری دارد. هرچه ذرات و رسوبات بیشتر باشد، آلاینده‌های موجود در آب ته‌نشین شده و در بستر با ترکیباتی مانند جیوه شرایط خطرناکی را ایجاد می‌کند.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد چنین وضعیتی را در بندر امام و ماهشهر شاهد هستیم و آثار تخریب آلاینده‌ها در این بسترها بیشتر از بسترهای ماسه‌ای یا صخره‌ای است. به گفته این استاد دانشگاه، بسیاری از موجودات دریایی مانند میگو و ماهی که انسان آنها را صید می‌کند، در بسترهای گلی زندگی می‌کنند. بنابراین نظارت و پایش مستمر این مناطق ضروری است تا با شناخت بیشتر، اثرات آلاینده‌ها را کاهش دهیم. کنترل ورودی رودخانه‌ها و احداث سیستم‌های تصفیه فاضلاب برای جلوگیری از ورود مستقیم فاضلاب به سواحل الزامی است؛ زیرا بستر دریا به سرعت آلوده شده و بر چرخه زیستی تأثیر می‌گذارد.

منبع: جام‌جم

انتهای پیام/