مرکبات شمال در قبضه واسطه‌ها/ سودی که نصیب دلال می‌شود/ آفت مگس هم قوزبالا قوز شد!
بازار مرکبات شمال کشور این روزها بیش از هر زمان دیگری در قبضه واسطه‌ها و دلالان قرار گرفته است. کشاورزان با سختی‌های فراوان و تلاش شبانه‌روزی، محصول خود را آماده عرضه می‌کنند، اما سود اصلی به جای تولیدکننده، نصیب واسطه‌ها می‌شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بابل، پاییز که از راه می‌رسد، شمال ایران رنگ و بوی دیگری می‌گیرد؛ هنوز بوی شالی تازه‌درود شده در هوا پیچیده است که عطر مرکبات هم به کوچه‌باغ‌ها و بازارها سرایت می‌کند. گویی زمین و درختان بی‌وقفه در کارند تا سفره مردم پر از برکت بماند. حالا که فصل برداشت برنج آرام‌آرام به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود، چشم‌ها دوباره به شاخه‌های سنگین نارنگی و پرتقال دوخته شده است؛ میوه‌هایی که هر ساله نوید پاییز و زمستانی پرنشاط را می‌دهند.
این روزها اگر سری به بازار میوه و تره‌بار بزنید، بساط نارنگی‌های سبز همه‌جا گسترده است؛ اما در میانشان، چشم‌تان به نارنگی‌هایی می‌افتد که پیش از موعد، رنگ نارنجی به خود گرفته‌اند. همین تغییر رنگ زودرس، باغداران را نگران کرده است. بسیاری از آنها می‌گویند این نارنجی‌شدن مصنوعی حاصل فرآیند رنگ‌آوری در سورتینگ‌هاست، اقدامی که به ظاهر مشتری را جذب می‌کند، اما هم قیمت‌ها را ملتهب می‌سازد و هم کیفیت واقعی محصول را زیر سؤال می‌برد.
اما این تنها دغدغه باغداران نیست. دومین نگرانی آنها به بازار پیش‌خرید مرکبات بازمی‌گردد؛ جایی که دلالان با ورود زودهنگام، هم قیمت‌ها را به دلخواه خود تعیین می‌کنند و هم سود اصلی را از دست‌های پررنج کشاورزان بیرون می‌کشند. کارشناسان هشدار می‌دهند که چنین روندی بازار را به سمت کمبود و گرانی بیشتر سوق می‌دهد و در نهایت باز هم این مصرف‌کننده است که متضرر خواهد شد.
با این حال، سال 1404 برای مرکبات شمالی سالی امیدوارکننده به نظر می‌رسد. گرمای مردادماه به یاری باغ‌ها آمده و نوید محصولی با کیفیت داده است. کارشناسان معتقدند اگر برداشت‌ها مطابق تقویم علمی پیش برود، نارنگی و پرتقال امسال می‌تواند هم به لحاظ طعم و هم از نظر ارزش غذایی رضایت‌بخش باشد. به گفته آنها، بهترین زمان برداشت نارنگی از ابتدای مهر و زمان برداشت پرتقال و کیوی از نیمه آبان است؛ زیرا در این تاریخ‌ها میوه به قند طبیعی کامل رسیده و ارزش تغذیه‌ای آن در اوج قرار دارد.
بازار اما منطق دیگری دارد؛ تقاضای بالای مردم برای خرید مرکبات، فروشندگان را وادار کرده تا هرچه زودتر این میوه‌ها را عرضه کنند. همین عطش بازار باعث شده قیمت‌ها جهشی بی‌سابقه داشته باشند. نارنگی اوشو و پیج در برخی میوه‌فروشی‌ها تا کیلویی 100 هزار تومان هم معامله می‌شود؛ رقمی که در بازارهای محلی کمی پایین‌تر، اما همچنان در حدود 80 تا 90 هزار تومان است. در عمل، رنگ‌آوری مصنوعی و عطش بازار دست به دست هم داده‌اند تا این میوه پاییزی تا 50 درصد گران‌تر از ارزش واقعی به دست مصرف‌کننده برسد.
در این میان، امید باغداران به همان وعده کارشناسان و سنت دیرینه تقویم برداشت است. آنها می‌دانند با رسیدن آبان‌ماه، پرتقال‌ها و کیوی‌های رسیده پای سفره‌های مردم خواهند آمد و شاید با ورود انبوه مرکبات به بازار، بخشی از التهاب قیمت‌ها فروکش کند. بسیاری از میوه‌فروشان هم باور دارند با ورود گسترده نارنگی و پرتقال، نرخ دیگر میوه‌ها مثل سیب و انگور نیز تعدیل خواهد شد.
اما یک چیز روشن است؛ همچنان مثل سال‌های گذشته، مسیر تولید تا بازار پر از دست‌انداز است. از یک‌سو باغدارانی که با دل و جان زمین را آباد کرده‌اند و چشم‌انتظار دسترنج خویش‌اند، و از سوی دیگر دلالانی که در کمین نشسته‌اند تا سود اصلی را از آن خود کنند. سرنوشت مرکبات شمال، بیش از آنکه به باروری درختان وابسته باشد، به ساماندهی بازار و حمایت از تولیدکنندگان گره خورده است؛ مسیری که اگر درست طی شود، می‌تواند هم سفره مردم را رنگین‌تر کند و هم دل باغداران را امیدوار نگه دارد.
بازار تشنه مرکبات است
مازندران، این استان سرسبز و پرآب شمال کشور، هر ساله با آغاز فصل برداشت مرکبات، تصویری زنده از تلاش و صبر باغداران را به نمایش می‌گذارد. طبق آمارهای رسمی، وسعت باغ‌های مرکبات استان به 112 هزار هکتار می‌رسد که از این میزان، حدود 110 هزار هکتار به ارقام بارده اختصاص یافته‌اند؛ ارقامی که با مراقبت‌های دقیق و رسیدگی‌های مستمر باغداران، هر ساله حجم قابل توجهی از مرکبات مرغوب را روانه بازارهای داخلی و حتی صادراتی می‌کنند.
حسینی، کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با تسنیم، با اشاره به وضعیت بازار این محصولات، توضیح داد که در شرایط فعلی هنوز مرکبات وارداتی از کشورهای همسایه و مناطقی مانند مصر و لبنان به بازار نرسیده است و همین موضوع باعث ایجاد یک بازار تشنه و پرتقاضا برای مرکبات شده است. این شرایط، متأسفانه برخی افراد سودجو را به سمت اقداماتی همچون رنگ‌دهی مصنوعی مرکبات سوق داده تا آنها را زودتر آماده عرضه کنند؛ اقدامی که گاهی موجب فروش میوه‌ها تا سه برابر قیمت واقعی می‌شود و همچنان بازار، پذیرای این محصولات است.
حسینی به تفکیک ارقام و وسعت باغات پرداخت و گفت: از مجموع باغ‌های مازندران، حدود 80 هزار هکتار به انواع پرتقال، 30 هزار هکتار به ارقام مختلف نارنگی و باقی به محصولات دیگری همچون نارنج و لیمو اختصاص یافته است. استان مازندران با دارا بودن باغات باکیفیت نارنگی، به‌ویژه در مناطقی مانند ساری، کیاسر، میاندرود و جویبار، ظرفیت تأمین بازار داخلی و حتی صادرات به کشورهای همسایه را دارد.
برداشت مرکبات، به‌ویژه ارقام زودرس نارنگی، از هفته گذشته آغاز شده و در حال حاضر باغداران با دقت و برنامه‌ریزی، آماده جمع‌آوری میوه‌های رسیده در سطح باغ‌های خود هستند. حسینی با اشاره به عملکرد مطلوب باغات، افزود: با رسیدگی مناسب و تغذیه دقیق درختان مرکبات، هر هکتار باغ قادر به تولید 29 تا 30 تن محصول است؛ هرچند این میزان بسته به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی متفاوت است، اما نشان‌دهنده پتانسیل بالای استان در تولید مرکبات مرغوب است.
این کارشناس کشاورزی ضمن توضیح جایگاه مازندران در عرصه کشاورزی کشور، بیان کرد: استان حدود یک و نیم درصد از کل اراضی کشور را به خود اختصاص داده و نزدیک به سه درصد از اراضی کشاورزی کشور در این استان قرار دارد. با این سطح، مازندران حدود 10 درصد ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده و نقش برجسته‌ای در اقتصاد کشاورزی، به‌ویژه در بخش مرکبات ایفا می‌کند؛ جایگاهی که استان را به یکی از قطب‌های اصلی محصولات باغی کشور تبدیل کرده است.
با وجود همه ظرفیت‌ها، امسال یک دغدغه جدی نیز باغداران و کارشناسان را نگران کرده است؛ مگس مدیترانه، آفتی که تهدیدی بالقوه برای محصولات مرکبات به‌شمار می‌رود. حسینی تأکید کرد که اگر اقدامات فنی و پیشگیرانه به‌صورت عاجل انجام نشود، این آفت می‌تواند بخش قابل توجهی از محصول را تهدید کند و خسارت اقتصادی بزرگی به باغداران وارد نماید.
به این ترتیب، مازندران همچنان با تمام توان و ظرفیت خود، آماده تولید و عرضه مرکبات به بازار است؛ اما این مسیر نیازمند نظارت دقیق، برنامه‌ریزی علمی و همکاری میان کارشناسان و باغداران است تا پتانسیل عظیم این استان در زمینه مرکبات به بهترین نحو محقق شود و بازار داخلی و خارجی از محصولات با کیفیت مازندران بهره‌مند گردد.
آفت مگس میوه باغات مازندران را تهدید می‌کند
هادی باقری، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در ساری، با اشاره به آغاز برداشت ارقام زودرس نارنگی در باغات استان، وضعیت مرکبات مازندران را نسبتاً امیدوارکننده توصیف کرد و اظهار داشت: در حال حاضر بازار با قیمت مناسبی برای مرکبات مواجه است و این امر نویدبخش یک فصل محصول پرثمر و با کیفیت برای باغداران استان است. با این حال، موضوعی که ما را به شدت نگران می‌کند، مسئله آفت مگس میوه است. این آفت، اگر کنترل نشود، می‌تواند خسارات قابل توجهی به باغات وارد کند و بخشی از تلاش کشاورزان را به هدر بدهد. به همین دلیل تأکید می‌کنیم که مبارزه با این آفت باید به صورت مستمر و با بهره‌گیری از روش‌های مختلف فنی و علمی پیگیری شود.
وی با لحن هشداردهنده‌ای ادامه داد: مسئله دیگری که باید به آن توجه داشت، اقدامات غیرقانونی و نادرست برخی واحدهای سورتینگ در زمینه رنگ‌آوری و سبززدایی محصول مرکبات است. این اقدامات به هیچ وجه توصیه نمی‌شود و ما بارها هشدار داده‌ایم که انجام چنین کارهایی نه تنها اعتماد مصرف‌کننده به محصول را کاهش می‌دهد، بلکه سلامت مردم را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. انتظار داریم تمامی واحدهای سورتینگ و عرضه‌کنندگان مرکبات، انصاف را رعایت کرده و از چنین روش‌هایی پرهیز کنند تا هم اعتبار محصول ما حفظ شود و هم بازار به ثبات برسد.
باقری در ادامه با ارائه آمارها و پیش‌بینی‌های فصل برداشت اظهار داشت: با توجه به وسعت باغات مرکبات مازندران که حدود 120 هزار هکتار را شامل می‌شود، پیش‌بینی ما این است که امسال نزدیک به دو میلیون و 500 هزار تن مرکبات روانه بازارهای داخلی و حتی خارجی شود. این حجم محصول، نشان‌دهنده ظرفیت بالای تولید استان و نقش مهم مازندران در تأمین نیاز بازار است. در همین حال، دلال‌ها و واسطه‌ها نیز در حال پیش‌خرید مرکبات در شمال هستند که می‌تواند بر روند عرضه و قیمت‌ها تأثیرگذار باشد و لازم است بازار با دقت مدیریت شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی مازندران در پایان سخنان خود با تأکید بر اهمیت رعایت شیوه‌های صحیح کشاورزی و عرضه محصول گفت: تلاش ما بر این است که باغداران بتوانند محصول سالم و باکیفیت خود را به دست مصرف‌کننده برسانند و هیچ اقدام غیرمجاز و پرخطر، نه برای سلامت مردم و نه برای اعتماد بازار، تداوم نیابد. رعایت این اصول، تضمین‌کننده پایداری تولید، امنیت غذایی و توسعه اقتصادی در بخش مرکبات استان خواهد بود.
بازتاب وضعیت فعلی بازار محصولات باغی
مصطفی دارایی‌نژاد، رئیس کارگروه تخصصی میوه و تره‌بار مازندران، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در ساری، به بازتاب وضعیت فعلی بازار محصولات باغی و کشاورزی استان پرداخت و وضعیت تعامل میان تولیدکنندگان و واسطه‌ها را به تصویر کشید. او با نگاهی دقیق به روند عرضه محصولات گفت: کشاورزان ما سال‌هاست با تلاش شبانه‌روزی و صرف هزینه‌های زیاد، میوه و محصولات خود را تولید می‌کنند و در این مسیر، نه تنها خستگی جسمی بلکه نگرانی‌های اقتصادی را نیز تحمل می‌کنند. آنها میوه‌ها را با کیفیت بالا و قیمت مناسب به دست بازار می‌رسانند، اما متأسفانه واقعیت این است که بخش قابل توجهی از این تلاش‌ها در مسیر عرضه، دچار آسیب و ناکارآمدی می‌شود.
دارایی‌نژاد با تأکید بر نقش واسطه‌ها و دلال‌ها در بازار میوه و تره‌بار افزود: مشکل اصلی این است که برخی دلالان، بدون در نظر گرفتن شرایط تولید و هزینه‌های کشاورز، محصولات را به گونه‌ای عرضه می‌کنند که نه تنها کشاورز به حق خود نمی‌رسد، بلکه مصرف‌کننده نیز با قیمت‌های غیرمنصفانه روبه‌رو می‌شود. این موضوع باعث می‌شود زنجیره تولید و عرضه، از تعادل خارج شود و رابطه‌ای که باید دوطرفه و منطقی باشد، به نفع عده‌ای محدود دچار اختلال گردد.
او در ادامه توضیح داد که اصل کار باید بر پایه تعامل عادلانه بین تولیدکننده و بازار باشد: ایده‌آل این است که کشاورز با قیمت منطقی و با هزینه متناسب محصولات خود را تولید کند و عرضه‌کنندگان نیز به همان نسبت، میوه‌ها را با قیمتی منصفانه در دسترس مردم قرار دهند. در چنین شرایطی، نه تنها کشاورز انگیزه لازم برای ادامه تولید پیدا می‌کند، بلکه بازار نیز از ثبات و شفافیت برخوردار خواهد شد و مصرف‌کننده نیز می‌تواند به میوه و محصول تازه و باکیفیت دسترسی داشته باشد.
دارایی‌نژاد با نگاهی واقع‌بینانه، این موضوع را یک زنجیره حساس دانست و تأکید کرد: اگر این تعامل دوطرفه و منصفانه شکل نگیرد، هم تولیدکننده متضرر می‌شود و هم بازار با نوسانات قیمتی شدید مواجه خواهد شد. بنابراین ضروری است که سیاست‌های نظارتی و حمایتی به گونه‌ای طراحی شوند که کشاورز انگیزه تولید داشته باشد و عرضه‌کنندگان نیز به شفافیت و انصاف در بازار پایبند باشند.
او در پایان سخنان خود با نگاهی امیدوارانه بیان کرد که با همکاری سازمان‌های ذیربط و فرهنگ‌سازی در میان واسطه‌ها، می‌توان شرایطی ایجاد کرد که تلاش شبانه‌روزی کشاورزان نه تنها به ثمر برسد، بلکه بازار نیز همواره پررونق و منصفانه باشد؛ بازاری که در آن هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده از حقوق خود بهره‌مند شوند و زنجیره تأمین میوه و تره‌بار در مازندران، نمونه‌ای موفق از تعامل سازنده و پایدار باشد.
وضعیت نگران‌کننده عرضه محصولات کشاورزی در کشور
بیابانی، قائم‌مقام خانه کشاورزی، در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به وضعیت نگران‌کننده عرضه محصولات کشاورزی در کشور، شرایط فعلی را غیر مطلوب توصیف کرد و گفت: واقعیت این است که در کشور ما زنجیره تولید تا بازار، تعادل لازم را ندارد و بسیاری از تلاش‌های کشاورزان در مسیر عرضه به سرانجام منصفانه نمی‌رسد. من هم اکنون در شمال حضور دارم و با چشم خود مشاهده می‌کنم که دلال‌ها و واسطه‌ها با استفاده از شبکه‌ای گسترده و استخدام واسطه‌های محلی، اقدام به پیش‌خرید کیوی و مرکبات می‌کنند. این اقدام نه تنها برای کشاورزان آسیب‌زننده است، بلکه روند طبیعی بازار را نیز مختل می‌کند. چنین رفتاری، به قول من، یک اقدام منحوس است که به جای حمایت از تولیدکننده، به نفع گروه محدودی عمل می‌کند.
بیابانی با نگاهی کارشناسی افزود: یکی از مسائل اساسی، نبود سازوکارهای منصفانه و ساختارمند در کشور است. اگر ساختاری عادلانه و منطقی ایجاد شود که بر پایه انصاف و شفافیت عمل کند، بسیاری از مشکلات فعلی حل خواهد شد. اکنون کشاورز محصول خود را با هزینه‌های بالای تولید، خرید کود، سموم و نهاده‌ها آماده می‌کند، اما وقتی محصول به بازار می‌رسد، فشار قیمت‌ها و سود سرشار دلال‌ها، حق کشاورز را پایمال می‌کند.
او با تأکید بر نابرابری در زنجیره تولید و عرضه توضیح داد: کشاورز وقتی کود و سم را با قیمت مشخص از دولت خریداری می‌کند و هزینه‌های خود را متقبل می‌شود، طبیعی است انتظار داشته باشد محصولش نیز با قیمتی منصفانه فروخته شود. اما در واقعیت، محصول او را ارزان می‌خرند و سپس دلال‌ها با گران‌فروشی، سود چند برابری نصیب خود می‌کنند. این سازوکار نه تنها انگیزه کشاورز را کاهش می‌دهد، بلکه باعث نوسان‌های شدید قیمتی و نارضایتی مصرف‌کننده نیز می‌شود.
بیابانی در پایان سخنان خود با لحنی جدی و هشداردهنده اظهار کرد: اگر به همین روند ادامه دهیم، تولیدکننده انگیزه خود را از دست خواهد داد و بازار نیز به جای تعادل، شاهد بی‌ثباتی و بی‌عدالتی خواهد بود. ضروری است که سیاست‌گذاران، نهادهای مرتبط و بخش خصوصی با همفکری و طراحی سازوکارهای منصفانه، شرایطی ایجاد کنند که هم کشاورز به حق خود برسد و هم بازار با شفافیت و انصاف اداره شود. تنها در این صورت است که تولید پایدار و بازار سالم به دست خواهد آمد.
دلالان و واسطه‌ها فعال شدند
با نزدیک شدن فصل پاییز و پایان برداشت برنج در شمال ایران، دوباره نگاه‌ها به باغات مرکبات استان مازندران دوخته شده است؛ جایی که درختان پر بار نارنگی و پرتقال، نوید دهنده یک فصل پربار و اقتصادی برای کشاورزان و بازار میوه کشور هستند. این فصل، همچنان مانند سال‌های گذشته، ترکیبی از فرصت و چالش برای تولیدکنندگان و بازار به همراه دارد.
از یک سو، شرایط اقلیمی مساعد و رسیدگی‌های مستمر باغداران سبب شده تا برداشت مرکبات امسال با کیفیت بالا و حجم قابل توجهی پیش‌بینی شود. کارشناسان جهاد کشاورزی پیش‌بینی کرده‌اند که حدود دو میلیون و 500 هزار تن مرکبات از سطح 120 هزار هکتار باغات مازندران روانه بازارهای داخلی و خارجی خواهد شد؛ رقمی که نشان‌دهنده ظرفیت بالای استان در تولید مرکبات و نقش آن در اقتصاد کشاورزی کشور است. همچنین، توجه به زمان‌بندی علمی برداشت، از ابتدای مهرماه برای نارنگی و نیمه آبان برای پرتقال و کیوی، می‌تواند ارزش غذایی و طعم میوه‌ها را به اوج برساند و رضایت مصرف‌کنندگان را تأمین کند.
اما از سوی دیگر، مسیر تولید تا بازار همچنان با مشکلات و چالش‌های جدی مواجه است. دلالان و واسطه‌ها با پیش‌خرید مرکبات و تعیین قیمت‌های دلخواه، بخش عمده سود کشاورزان را به خود اختصاص می‌دهند و گاهی با رنگ‌آوری مصنوعی محصول، کیفیت واقعی میوه را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این اقدامات نه تنها سلامت بازار و اعتماد مصرف‌کننده را تهدید می‌کند، بلکه انگیزه کشاورزان برای تولید و سرمایه‌گذاری در باغات را نیز کاهش می‌دهد. کارشناسان و مسئولان تأکید می‌کنند که رعایت انصاف و شفافیت در عرضه محصولات، پایه‌ای‌ترین شرط پایداری زنجیره تولید تا مصرف است.
همچنین، تهدیدهای فنی مانند آفت مگس مدیترانه، که امسال نیز به عنوان یک نگرانی جدی مطرح شده است، ضرورت اقدامات پیشگیرانه و مبارزه علمی و مستمر را برای حفظ محصول و جلوگیری از خسارات اقتصادی نشان می‌دهد. بدون مدیریت علمی و کارشناسی این آفت، حتی بهترین باغات و تلاش‌های کشاورزان نیز در معرض آسیب قرار می‌گیرند.
از نگاه اقتصادی، مازندران با دارا بودن 112 هزار هکتار باغ مرکبات و سهمی نزدیک به 10 درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور، نقش مهمی در تأمین نیاز داخلی و حتی صادرات دارد. با این حال، فقدان سازوکارهای منصفانه در بازار، دخالت بی‌رویه دلالان و عدم حمایت مؤثر از تولیدکنندگان، باعث نوسانات قیمتی و بی‌ثباتی در بازار می‌شود. کارشناسان و فعالان حوزه کشاورزی تأکید دارند که تنها از طریق طراحی سازوکارهای شفاف و عادلانه، فرهنگ تعامل منصفانه میان کشاورز و عرضه‌کننده و نظارت دقیق می‌توان هم انگیزه تولیدکننده را حفظ کرد و هم قیمت‌ها و کیفیت محصولات را برای مصرف‌کننده تضمین نمود.
موفقیت فصل مرکبات شمال تنها به حاصلخیزی درختان و شرایط اقلیمی بستگی ندارد، بلکه مستلزم برنامه‌ریزی علمی، مدیریت دقیق بازار، مبارزه با آفات و رعایت انصاف در زنجیره عرضه است. اگر این عوامل به‌طور همزمان به کار گرفته شوند، هم کشاورزان از دسترنج خود بهره‌مند خواهند شد، هم بازار با ثبات و منصفانه خواهد بود و هم مصرف‌کننده می‌تواند از محصولات با کیفیت و قیمت مناسب برخوردار شود. بنابراین، تحقق تولید پایدار و بازار سالم در مازندران، نیازمند همکاری و هماهنگی میان کشاورزان، کارشناسان، نهادهای دولتی و بخش خصوصی است؛ مسیری که اگر به درستی طی شود، می‌تواند الگویی موفق برای سایر مناطق کشور باشد.
انتهای پیام /
