حکیمی که در میان سالی به تحصیل پرداخت/ ترکیب تدریس فلسفه با فقه و اخلاق

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، بیست‌وششم شهریورماه، سالروز رحلت حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی اصفهانی، از عالمان برجسته و از حکیمان و فقیهان وارسته است. وی با اینکه در میان‌سالی به کسب علم روی آورد، چندی نگذشت که از مدرّسان علوم عقلی و نقلی معروف اصفهان گردید.

شاگردان‌ فراوانی‌ نزد او درس‌ خواندند که‌ شماری‌ از آنان‌ خود از فقها، علما و فلاسفه‌ بزرگ‌ شدند، از جمله‌ آنان: حاج‌ آقا رحیم‌ ارباب‌، حاج‌ آقاحسین‌ طباطبایی‌ بروجردی‌، میرزا حسین نائینی، آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی و ... بودند.

زندگینامه حکیم جهانگیرخان قشقایی

میرزاجهانگیرخان قشقایی (1243-1328ق)، حکیم‌، فقیه و عارف شیعه قرن سیزدهم قمری بود. وی، با اینکه در میان‌سالی به کسب علم روی آورد، چندی نگذشت که از مدرّسان علوم عقلی و نقلی گردید. او تا پایان عمر لباس عشایری پوشید و لباس مرسوم عالمان دین را بر تن نکرد. جهانگیرخان استاد علمای معروفی همچون حاج آقا رحیم ارباب، سید حسین طباطبائی بروجردی، سید حسن مدرس، حسنعلی نخودکی اصفهانی و میرزا محمدحسین نائینی است.

نسب، ولادت و وفات

جهانگیرخان قشقایی، فرزند محمدخان قشقایی (مردی عالم و صاحب کمال و از خان‌های دره‌شور، از ایل قشقایی) بود. مادرش از خانزادگان سمیرم اصفهان و از ساکنان دهاقان بود و به همین سبب، مردم اصفهان جهانگیرخان را دهاقانی نامیده‌اند.

وی در سال 1243ق در دهاقان (از شهرهای استان اصفهان کنونی) زاده شد و در 13 رمضان 1328ق مصادف با 26شهریور1289 درگذشت و در تخت فولاد اصفهان، در تکیه آقا سید محمد تُرک (که بعدها به تکیه جهانگیرخان شهرت یافت) به خاک سپرده شد. شیخ محمدتقی آقا نجفی بر پیکر او نماز گزارد.

از ایل تا مدرسه؛ آغاز راه علمی جهانگیرخان

جهانگیرخان خواندن و نوشتن را در زادگاهش فراگرفت‌. وی تا حدود 40 سالگی‌، همانند پدرش، به زندگی عشایری و دامداری و کشاورزی مشغول بود. در سواری و تیراندازی مهارتی چشمگیر داشت و به موسیقی علاقه‌مند بود.

حدود 40 ساله بود که روزی برای فروش محصولات و خرید مایحتاج سالانه ایل و تعمیر تار به بازار اصفهان رفت و با مشاهده مدرسه صدر، مجذوب شکوه معنوی مدرسه و علمای آن گشت‌. شخصی با مشاهده علاقه جهانگیرخان به مدرسه صدر، او را به تهذیب نفس و تحصیل علم و معرفت دعوت کرد. جهانگیرخان، تحت تأثیر سخنان او و با راهنمایی وی، حجره‌ای در یکی از مدارس علمیه اصفهان گرفت و تا پایان عمر در آن شهر ماند.

زهد جهانگیرخان قشقایی

جهانگیرخان زندگی خود را از اجاره‌بهای سالانه زمینی که داشت می‌گذراند. او تا پایان عمر لباس عشایری پوشید و لباس مرسوم عالمان را بر تن نکرد. بر اساس برخی گزارش‌ها، وی خانه و زندگی به جز حجره مدرسه (مدرسه صدر اصفهان) نداشت و ازدواج نکرد.

تدریس میرزا جهانگیرخان قشقایی

وی حدود 40 سال در مدرسه صدر اصفهان به تدریس علوم عقلی پرداخت‌. درس حکمت او چنان رایج و مطلوب طلاب بود که درس شرح منظومه ملا هادی سبزواری او، به سبب کثرت شاگردان، در خارج از حجره مدرسه صدر و در شبستان مسجد جارچی تشکیل می‌شد.

اساتید جهانگیرخان

•محمدرضا قمشه‌ای 

•محمد حسن نجفی اصفهانی

•محمد باقر نجفی اصفهانی

•ملا حسین‌علی تویسرکانی 

•ملا عبدالجواد 

شاگردان جهانگیرخان

•حاج آقا رحیم ارباب

•سید حسین طباطبائی بروجردی

•سید حسن مدرس

•حسنعلی نخودکی اصفهانی

•میرزا حسین نائینی

•آقا ضیاءالدین عراقی

•و…

آثار

حکیم خراسانی پس از وفات وی اشعارش را گردآوری کرد، اما دیوان او اکنون در دست نیست و تنها غزلیاتی باقی مانده است. در برخی منابع، شرحی فارسی بر نهج‌البلاغه به او نسبت داده‌اند.

جایگاه علمی حکیم جهانگیرخان قشقایی

بسیاری از اندیشمندان درباره مقام علمی و اخلاقی جهانگیرخان قشقایی اظهار نظر کرده و او را ستوده‌اند. جلال‌الدین همایی درباره او می‌گوید: «مرحوم جهانگیرخان، فلسفه را در اصفهان از تهمت خلاف شرع و بدنامی کفر و الحاد نجات داد. سهل است که چندان به این علم رونق بخشید که فقها و متشرعان نیز آشکارا با میل و علاقه روی به درس فلسفه نهادند و آن را مایه فضل و مفاخرت می‌شمردند.»

در اوایل قرن سیزدهم ه‍.ق، حوزه و تعلیم و تدریس فلسفه ملاصدرا حدود نیم قرن در اصفهان به وجود دو استاد علامه نامدار و بزرگ، یعنی آخوند کاشی و جهانگیرخان قشقایی پابرجا بود که هر دو در مدرسه صدر بازار بزرگ، نزدیک «دروازه اشرف» حجره داشتند و رونق مدرسه از درس و دعاوی ایشان بود، چندان‌که طلاب این علم از بلاد دور و نزدیک، حتی از ممالک مجاور، برای درک محضر ایشان به اصفهان می‌شتافتند.

آیت‌الله بروجردی می‌فرماید: «ما در زمان جوانی در حوزه علمیه اصفهان نزد مرحوم جهانگیرخان اسفار می‌خواندیم، ولی مخفیانه، چند نفر بودیم و خُفیه به درس ایشان می‌رفتیم.»

شهید مطهری درباره حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی می‌فرماید: مرحوم خان، علاوه بر مقام علمی و فلسفی، در متانت و وقار و انضباط اخلاقی و تقوا نمونه بوده است. تا آخر عمر در همان لباس عادی اولی خود باقی بود و فوق العاده مورد ارادت شاگردان و آشنایان قرار داشت.

حکیم جهانگیرخان و تفکر فلسفی

جهانگیرخان در روزگاری زندگی می‌کرد که به‌واسطه دلایلی چون اندراج حکمت در کلام شیعی سده ششم و هفتم، یا به غلبه اندیشه عرفانی و روش تصوف، تحصیل فلسفه بین علما سخت موهون و با کفر و الحاد مقرون بود و عناد متحجرین نسبت به آن بسیار زیاد. او با اعتقاد به استقلال اندیشه فلسفی، فلسفه را در اصفهان از این اتهام‌ها نجات داد و آن را به جایگاه افتخار و مباهات بازگرداند.

یکی از ابتکارات او، ترکیب تدریس فلسفه با فقه و اخلاق بود. در مسجد جارچی سه درس پشت هم می‌گفت: شرح لمعه (فقه)، شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری (حکمت) و سپس درس اخلاق.

او فیلسوفی شفاهی بود که فلسفه را رویارویی اندیشه بشر با مفاهیم پیچیده هستی می‌دانست. تسلطش بر اسفار و شفا نشانه جایگاه علمی کم‌نظیر اوست. جهانگیرخان از مروّجان حکمت متعالیه ملاصدرا و مدافع نظریه حرکت جوهری بود و روح را نیز واجد این حرکت می‌دانست.

انتهای پیام/