انرژی خورشیدی در خوزستان؛ فرصتی اقتصادی زیر بار سیاست‌گذاری ناپایدار
با وجود ظرفیت اقلیمی کم‌نظیر، توسعه انرژی خورشیدی در خوزستان همچنان قربانی بی‌ثباتی در تصمیم‌گیری‌های اجرایی و ضعف حمایت‌های دولتی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اهواز، در شرایطی که کشور با ناترازی‌های جدی در حوزه انرژی الکتریکی مواجه است و منابع سنتی مانند نیروگاه‌های حرارتی و برق‌آبی دیگر پاسخگوی نیازهای روزافزون جامعه نیستند، حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر نه‌تنها یک انتخاب بلکه ضرورتی راهبردی تلقی می‌شود.
ایران با برخورداری از بیش از 300 روز آفتابی در سال، یکی از مستعدترین کشورها برای توسعه انرژی خورشیدی در منطقه به‌شمار می‌رود. با این حال، چالش‌هایی نظیر دمای بالا، گردوخاک و نبود مشوق‌های اقتصادی کافی، روند توسعه این فناوری را با کندی مواجه کرده‌اند.
در این میان، استان خوزستان با ظرفیت‌های اقلیمی ویژه، موقعیتی ممتاز برای تبدیل شدن به قطب انرژی خورشیدی کشور دارد. اما تحقق این هدف نیازمند سیاست‌گذاری دقیق، حمایت‌های اجرایی، و مشارکت فعال بخش خصوصی است.
در گفت‌وگوی پیش‌رو، " محمود جورابیان، استاد تمام برق و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز"با نگاهی فنی و تحلیلی به ظرفیت‌ها، چالش‌ها و راهکارهای توسعه انرژی خورشیدی در استان خوزستان پرداخته است.
تسنیم: آقای جورابیان، با توجه به مطالعات انجام‌شده در سال‌های اخیر، وضعیت پتانسیل منابع تجدیدپذیر به‌ویژه انرژی خورشیدی در کشور چگونه ارزیابی می‌شود؟
جورابیان: سال‌هاست که در زمینه پتانسیل‌سنجی منابع تجدیدپذیر، خصوصاً انرژی خورشیدی، مطالعات گسترده‌ای در سطح کشور انجام شده است. در این مطالعات، چند فاکتور کلیدی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها تعداد روزهای آفتابی در سال است و دیگری شدت تابش خورشید. این دو شاخص از جمله عوامل تعیین‌کننده در ارزیابی ظرفیت خورشیدی یک منطقه محسوب می‌شوند.
استان خوزستان از نظر هر دو فاکتور، وضعیت بسیار مطلوبی دارد. تعداد روزهای آفتابی در این استان بالا بوده و شدت تابش خورشید نیز قابل توجه است. بنابراین، از نظر پتانسیل منابع تجدیدپذیر در حوزه خورشیدی، خوزستان ظرفیت نسبتاً خوبی در مقایسه با سایر مناطق کشور دارد.
تسنیم: با وجود این ظرفیت، چه چالش‌هایی در مسیر توسعه انرژی خورشیدی در خوزستان وجود دارد؟
جورابیان: دو چالش اصلی در استان خوزستان برای توسعه انرژی خورشیدی وجود دارد. نخست، دمای بسیار بالای هواست. این موضوع به این معنا نیست که در دمای بالا تولید انرژی خورشیدی متوقف می‌شود، اما به‌طور قطع بر راندمان نیروگاه‌های خورشیدی تأثیرگذار است و باعث کاهش بهره‌وری آن‌ها می‌شود.
چالش دوم، مسئله ریزگردها و آلودگی محیطی است. این عوامل به‌صورت مستقیم مشکلی در تولید ایجاد نمی‌کنند، اما نگهداری پنل‌های خورشیدی را دشوارتر و پرهزینه‌تر می‌سازند. پنل‌ها نیاز به شست‌وشوی منظم دارند تا عملکرد بهینه خود را حفظ کنند، و این موضوع هزینه‌های عملیاتی را افزایش می‌دهد.
تسنیم: لطفاً درباره فناوری مورد استفاده در نیروگاه‌های خورشیدی توضیح دهید.
جورابیان: در توسعه انرژی خورشیدی در سراسر دنیا، معمولاً از پنل‌های خورشیدی استفاده می‌شود. این صفحات خورشیدی با دریافت تابش خورشید، انرژی آن را از طریق سیستم‌های الکترونیکی تعبیه‌شده در ساختارشان به انرژی الکتریکی تبدیل می‌کنند. این فناوری در حال حاضر رایج‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش تولید انرژی خورشیدی است.
تسنیم: یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاران، هزینه اولیه احداث نیروگاه‌های خورشیدی می باشد آیا این موضوع در ایران نیز مطرح است؟
جورابیان: بله، یکی از مسائل مهم در توسعه انرژی خورشیدی، بحث سرمایه اولیه است. هزینه‌ای که باید در ابتدای کار پرداخت شود، نسبتاً بالا است. در سطح جهانی، برای اینکه سرمایه‌گذاری در این حوزه توجیه اقتصادی داشته باشد، باید مشوق‌هایی از سوی دولت‌ها ارائه شود. در ایران نیز اگر قرار باشد بخش خصوصی وارد این حوزه شود، باید برای آن‌ها صرفه اقتصادی داشته باشد.
وزارت نیرو، توانیر و سایر نهادهای مسئول باید سیاست‌هایی اتخاذ کنند که سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را به ورود به این حوزه ترغیب کند. معمولاً خود سیستم دولتی یا توانیر تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری مستقیم در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر ندارد، چرا که درگیر مسائل اجرایی و مدیریتی دیگر هستند. بنابراین، نقش دولت بیشتر در سیاست‌گذاری و ایجاد انگیزه برای بخش خصوصی تعریف می‌شود.
تسنیم: آقای جورابیان، با توجه به چالش‌های اقلیمی استان خوزستان، آیا فناوری‌هایی وجود دارند که بتوانند این مشکلات را کاهش دهند؟ مثلاً پنل‌هایی که خودتمیزشونده باشند یا در برابر دمای بالا مقاوم باشند؟
جورابیان: بله، خوشبختانه در این زمینه فناوری‌هایی وجود دارد که می‌توانند بخشی از این چالش‌ها را برطرف کنند. در خصوص دمای بالا، پنل‌هایی طراحی شده‌اند که ظرفیت تحمل دمای بیشتری دارند. این پنل‌ها از نظر ساختار و مواد به‌کاررفته متفاوت هستند و در برخی نقاط استان نیز نصب شده‌اند. این فناوری‌ها جدید هستند و در حال حاضر در حال توسعه و بهره‌برداری‌اند.
در مورد ریزگردها و آلودگی محیطی نیز پنل‌هایی با قابلیت خودتمیزشوندگی طراحی شده‌اند که می‌توانند تا حدی نیاز به شست‌وشوی مداوم را کاهش دهند. بنابراین، این چالش‌ها به‌هیچ‌وجه مانعی غیرقابل عبور نیستند و از نظر فنی و اقتصادی، توجیه‌پذیر هستند. ما باید در استان خودمان، تا حد امکان، از این فناوری‌ها بهره ببریم و روند توسعه را با همکاری همه نهادها پیش ببریم؛ از جمله شرکت‌ها، ارگان‌ها، صنایع، توانیر، دولت و استانداری.
تسنیم: با توجه به ظرفیت‌های استان، آیا توسعه انرژی خورشیدی می‌تواند به اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی محلی منجر شود؟
جورابیان: قطعاً. اگر امتیازات و مشوق‌هایی از سوی نهادهای دولتی، استانداری و سایر ارگان‌های مرتبط ارائه شود، می‌توانیم شاهد فعال شدن شرکت‌های خصوصی، نصاب‌های پنل‌های خورشیدی و مجموعه‌هایی باشیم که در این حوزه فعالیت می‌کنند.
این اقدامات می‌توانند به ایجاد انگیزه اقتصادی در استان منجر شوند و از مهاجرت نیروهای متخصص جلوگیری کنند.
متأسفانه در حال حاضر، به دلیل نبود انگیزه‌های اقتصادی قوی، بسیاری از مردم استان در صورت فراهم بودن شرایط، تمایل به مهاجرت دارند. اما اگر زمینه‌ای فراهم شود که سرمایه‌گذاران وارد شوند و فعالیت‌های اقتصادی در حوزه انرژی خورشیدی شکل بگیرد، می‌توانیم شاهد تحولی مثبت در اشتغال‌زایی و توسعه پایدار استان باشیم.
تسنیم: آیا شبکه برق استان آمادگی لازم برای اتصال نیروگاه‌های خورشیدی را دارد؟ اگر ندارد، چه اصلاحاتی باید انجام شود؟
جورابیان: بله، شبکه برق استان از نظر ظرفیت اتصال نیروگاه‌های خورشیدی مشکلی ندارد. معمولاً سرمایه‌گذاران زمانی که اقدام به احداث نیروگاه خورشیدی می‌کنند، آن را مستقیماً به شبکه متصل می‌کنند. برای مثال، نیروگاه‌هایی با ظرفیت یک مگاوات به‌راحتی به شبکه وصل می‌شوند.
البته، از نظر فنی باید برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شود تا هنگام ورود نیروگاه به شبکه، اختلالی در روند کار ایجاد نشود. این موضوع نیازمند بررسی‌های فنی خاص خود است، اما پیچیده نیست و کاملاً قابل برنامه‌ریزی و مدیریت است. شبکه برق ما ظرفیت لازم را دارد، اما همه چیز باید با برنامه‌ریزی دقیق انجام شود. مسائل حفاظتی، امنیتی و الکتریکی شبکه باید به‌درستی مدیریت شوند تا اتصال نیروگاه‌ها بدون مشکل صورت گیرد.
تسنیم: در خصوص مشوق‌هایی که برای سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی خورشیدی می‌توان در نظر گرفت، چه پیشنهاداتی دارید؟
جورابیان: مهم‌ترین مشوق برای سرمایه‌گذاران، قرارداد تضمینی خرید برق است. طبق قانون، زمانی که سرمایه‌گذار اقدام به احداث نیروگاه خورشیدی می‌کند، وزارت نیرو موظف است برق تولیدی را برای مدت 15 سال به‌صورت تضمینی خریداری کند. این قانون وجود دارد، اما متأسفانه در اجرا با مشکلاتی مواجه است.
برای مثال، سرمایه‌گذار باید هر سه ماه پول برق تولیدی را دریافت کند، اما در عمل این پرداخت‌ها با تأخیر انجام می‌شود. این تأخیرها در نقدینگی و عدم پایبندی به مفاد قراردادها باعث شده‌اند که برخی سرمایه‌گذاران پس از مدتی احساس ضرر کنند و از ادامه فعالیت منصرف شوند.
پیشنهاد مشخص این است که قوانین مربوط به مشوق‌ها باید به‌صورت کامل و دقیق اجرا شوند. توانیر باید به قراردادهایی که با سرمایه‌گذاران و پیمانکاران خصوصی منعقد می‌کند، پایبند باشد و پرداخت‌ها را به‌موقع انجام دهد. همچنین، می‌توان ضریب خرید برق را افزایش داد؛ برای مثال، تا سه برابر ظرفیت مصرفی، برق تولیدشده خریداری شود. در این صورت، بازگشت سرمایه در پروژه‌هایی با ظرفیت یک مگاوات، طی سه تا پنج سال اتفاق می‌افتد. این بازگشت سرمایه کاملاً قابل تحقق است، اما نوسانات و عدم اجرای دقیق قراردادها، چالش‌های اصلی در سال‌های گذشته بوده‌اند.
تسنیم: با توجه به بحران‌های زیست‌محیطی و کمبود منابع انرژی، انرژی خورشیدی چه جایگاهی در آینده تأمین برق استان می‌تواند داشته باشد؟
جورابیان: اگر این طرح‌ها به‌درستی اجرا شوند، انرژی خورشیدی می‌تواند نقش بسیار مؤثری در تأمین برق استان ایفا کند. در حال حاضر، کشور با ناترازی انرژی الکتریکی مواجه است و چیزی حدود 20 تا 25 درصد کمبود داریم. اگر برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شود و سیاست‌ها به‌درستی اجرا شوند، انرژی خورشیدی می‌تواند بخشی از این کمبود را جبران کند.
البته، بسیاری از صحبت‌هایی که در سطح کلان مطرح می‌شوند، در ظاهر بسیار زیبا هستند، اما در عمل نیازمند اجرای دقیق و هماهنگ در سطح سیستم هستند. اگر این هماهنگی و تعهد وجود داشته باشد، انرژی خورشیدی می‌تواند جایگاه مهمی در آینده برق استان و کشور داشته باشد.
تسنیم: با توجه به ظرفیت‌های موجود و چالش‌هایی که مطرح شد، آیا نهادهای دولتی و استانداری می‌توانند با اجرای صحیح برنامه‌ها، در آینده نزدیک این کمبودها را جبران کنند؟
جورابیان: بله، اگر نهادهای دولتی، استانداری و سایر ارگان‌های مرتبط برنامه‌ها را به‌درستی پیاده‌سازی کنند، می‌توانند در چهار سال آینده بخش قابل توجهی از این کمبود را پوشش دهند. این موضوع کاملاً ضروری است، چرا که دیگر نمی‌توانیم به سمت احداث نیروگاه‌های حرارتی مانند نیروگاه رامین حرکت کنیم.
نیروگاه‌های حرارتی با مشکلات متعددی مواجه‌اند؛ از جمله کمبود گاز، آلودگی‌های زیست‌محیطی و بازده پایین. از سوی دیگر، نمی‌توان جلوی افزایش مصرف برق را گرفت. به‌طور متوسط، سالانه با رشد مصرفی بین پنج تا هشت درصد مواجه هستیم. این یعنی هر سال باید حدود هشت درصد به ظرفیت نیروگاهی کشور اضافه شود.
اگر بخواهیم این افزایش ظرفیت را از طریق نیروگاه‌های حرارتی تأمین کنیم، با توجه به مشکلاتی که ذکر شد، عملاً امکان‌پذیر نیست. نیروگاه‌هایی مانند رامین بازده بسیار کمی دارند، آلودگی ایجاد می‌کنند، گاز مورد نیازشان تأمین نمی‌شود و مشکلات زیست‌محیطی متعددی به همراه دارند. اگر بخواهیم چنین نیروگاه‌هایی را توسعه دهیم، عملاً نفس کشیدن در استان دشوار خواهد شد.
بنابراین، چاره‌ای جز حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی نداریم. دنیا به این سمت رفته و ما متأسفانه عقب مانده‌ایم. اگر بخواهیم این عقب‌ماندگی را جبران کنیم، باید با برنامه‌ریزی دقیق، اجرای صحیح سیاست‌ها و همکاری همه‌جانبه، مسیر توسعه انرژی خورشیدی را هموار کنیم.
امکان اشتغال‌زایی منطقه‌ای و بازگشت سرمایه در بازه‌ای کوتاه
آنچه از گفت‌وگوی تفصیلی با دکتر محمود جورابیان برمی‌آید، این است که توسعه انرژی خورشیدی در استان خوزستان امکان‌پذیر و اجتناب‌ناپذیر است. با توجه به رشد سالانه مصرف برق و محدودیت‌های منابع فسیلی، ادامه مسیر فعلی به بحران‌های زیست‌محیطی و اقتصادی منجر خواهد شد.
انرژی خورشیدی با بازدهی قابل قبول، امکان اشتغال‌زایی منطقه‌ای و بازگشت سرمایه در بازه‌ای کوتاه، می‌تواند جایگزینی پایدار و هوشمندانه برای مدل‌های سنتی تولید برق باشد.اما تحقق این چشم‌انداز نیازمند اصلاحات ساختاری در سیاست‌های حمایتی، پایبندی به تعهدات مالی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مقاوم در برابر شرایط اقلیمی خاص استان است.اگر امروز با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری همه‌جانبه حرکت کنیم، می‌توانیم افزون بر تامین نیازهای داخلی در آینده‌ای نه‌چندان دور به یکی از صادرکنندگان قدرتمند انرژی خورشیدی در منطقه تبدیل شویم.
گفت وگو از مینوفر چراغی
انتهای پیام/
