یادداشت| از سیادت تا وزارت؛ مدل بی‌بدیل پیامبر(ص) برای پرورش نسل آینده
آغاز سال تحصیلی جدید، فرصتی مغتنم است تا روش‌های تربیتی اسلام ناب محمدی را مرور کنیم و مسیر آموزش را با اصول پیامبر(ص) همسو سازیم.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، در شرایط کنونی که جهان با پیچیدگی‌های روزافزون فرهنگی، اجتماعی و تکنولوژیکی مواجه است، مسئله تربیت و آموزش فرزندان اهمیت ویژه‌ای یافته است. هر روز که می‌گذرد، چالش‌های نوینی در زمینه اخلاق، هویت و سبک زندگی برای خانواده‌ها و سیستم‌های آموزشی شکل می‌گیرد. در این فضای پر از پرسش و ابهام، نگاه پیامبر اکرم (ص) به تربیت انسان‌ها و فرزندان به عنوان الگویی کامل و بی‌نظیر می‌تواند راهگشا باشد. روش‌های آموزشی و تربیتی حضرت رسول (ص) که در جامعه‌ای پر از جهل و تاریکی ظهور کرد، توانست طی چند دهه، نسل‌هایی تربیت کند که امروز نیز مسلمانان جهان از آنان به عنوان نمونه‌های کامل انسانیت یاد می‌کنند. آغاز سال تحصیلی جدید، فرصتی مغتنم است تا روش‌های تربیتی اسلام ناب محمدی را مرور کنیم و مسیر آموزش را با اصول پیامبر(ص) همسو سازیم.در یادداشت پیش‌رو به قلم مجتبی لشکربلوکی مدرس دانشگاه به این موضوع پرداخته شده است.
اسلام؛ برنامه الهی زندگی بشر
خداوند در سوره آل عمران (آیه 19) می‌فرماید: «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ». به این معنا که دین واقعی که همه پیامبران برای آن تلاش کردند، دین اسلام است. این دین برنامه‌ای جامع و همه‌جانبه برای زندگی انسان‌هاست که از حضرت آدم (ع) تا حضرت محمد (ص) به تناسب ظرفیت‌های زمانی و فکری بشر، تدریجاً ارائه شده است. حضرت محمد (ص) به عنوان خاتم الانبیاء، در جامعه‌ای پر از جهل و ظلمت ظهور کرد و توانست با روشی خردمندانه، امت اسلامی را بنا نهد؛ امتی که بعد از گذشت بیش از 1400 سال همچنان مسیر سعادت و اخلاق را در برابر انسان‌ها قرار می‌دهد.
سه مرحله تربیتی فرزند از منظر پیامبر (ص)
یکی از شاهکارهای پیامبر اسلام (ص) در امر تربیت، طراحی یک برنامه مرحله‌ای و منطقی برای رشد فرزندان بود که می‌توان آن را به سه بخش کلیدی تقسیم کرد:
مرحله سیادت (هفت سال اول): در این دوره فرزند به عنوان «آقا» و فرمانروا است، یعنی فضای آزاد برای رشد طبیعی و شکل‌گیری شخصیت او فراهم می‌شود.
مرحله اطاعت (هفت سال دوم): کودک باید نظم و اطاعت از والدین را بیاموزد و به قوانین و ارزش‌های خانواده پایبند شود.
مرحله وزارت (هفت سال سوم): فرزند وارد مرحله مسئولیت‌پذیری می‌شود و به عنوان مشاور و شریک در امور خانواده شناخته می‌شود.
این تقسیم‌بندی ساده و دقیق، هنوز هم در علوم تربیتی از بهترین الگوها محسوب می‌شود و هیچ‌کس نتوانسته است مدل بهتری در طول تاریخ ارائه دهد.
روش‌های عملی و عمیق آموزشی پیامبر (ص)
آموزش به روش غیرمستقیم: پیامبر اکرم (ص) به ما نشان داد که آموزش تنها انتقال مستقیم اطلاعات نیست؛ بلکه به هنر فهماندن و نفوذ در دل‌ها نیاز دارد. خیلی مواقع آموزش مستقیم جوابگو نیست، حتی اگر متربی بداند که برای او این امر مفید است ؛ اما غرور او باعث مقاومت در امر یادگیری می‌شود ( این نکته در امر به معروف و نهی از منکر بسیار مؤثر است) لذا یکی از شیوه‌های تربیتی آقا رسول الله(ص) بیان مطالب و مسائل تربیتی در جامعه به نحو غیر مستقیم بوده است . گاهی پیامبر از روش‌هایی استفاده می‌کردند که افراد خود متوجه پیام شوند و این‌گونه مقاومت ذهنی نسبت به آموزش کاهش یابد.
تکرار مکرر: پیامبر گاهی مطالب مهم را در زمان‌ها و مکان‌های متفاوت تکرار می‌کرد تا در ذهن مسلمانان ملکه شود و گاهی نیز این نکته را چندین و چند بار برای فرد یا گروهی بیان می‌داشتند تا مخاطب آن را درک و عملی کند. روزی یکی از اصحاب از پیامبر (ص) از ایشان خواست که به وی اندرز بدهد. پیامبر (ص) از او سه بار قول گرفت و او را متوجه اهمیت مطلبی که می‌خواهد بگوید کرد و به او فرمود: قبل از انجام هر کاری در عاقبت آن بیندیش. اگر دیدی نتیجه و عاقبتش صحیح است آن را دنبال کن و اگر عاقبتش گمراهی و تباهی است از تصمیم خود صرف نظر نما. (مجموعه آثار مطهری، ج18، ص 365)
آموزش بدون کلام: پیامبر اکرم (ص) گاهی با یک نگاه، حالت چهره یا عمل، پیام مهمی را منتقل می‌کردند. مثلاً وقتی یکی از صحابه نسبت به تقسیم مالی بی‌احترامی کرد، پیامبر تنها با تغییر رنگ رخسار خود، واکنشی عمیق نشان دادند.
تعامل و پرسشگری: حضرت رسول (ص) به جای این‌که یک‌طرفه سخن بگویند، سوال می‌پرسیدند تا مخاطب را به تفکر وادارند و خود پاسخ‌ها را جست‌وجو کنند.
بیان مثال‌های ملموس: با استفاده از قصه‌ها و مثال‌های دنیوی، موضوعات سخت دینی را ساده و قابل فهم می‌کردند.
الگو بودن در عمل: پیامبر (ص) خود همیشه عمل‌کننده به آموزه‌هایش بود و این رفتار، درس‌های عملی را ماندگارتر می‌کرد. خداوند نیز در قرآن ایشان را اسوه حسنه معرفی کرده است.
استفاده از ابزارهای آموزشی: پیامبر گاهی از ابزارهایی برای فهم بهتر مردم در امر تربیت استفاده می‌کرد، چیزی که الان ما به آن ابزارهای کمک آموزشی می‌گوییم. پیامبر(ص) سه چوب را در فواصل مختلف یکی را جلوی خود دومی را کنار آن و سومی را دورتر قرار داد و فرمود: آیا می‌دانید این چوب‌ها چیستند؟ عرض کردند: خدا و رسولش داناترند. پیامبر (ص) فرمود: این چوب (اولی) انسان است و آن (دومی) اجل و مرگ او و آن دیگری آرزوی اوست که فرزند آدم را گرفتار خود سازد و پیش از رسیدن به آرزو مرگ، او را فراگیرد. (ورام، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، ج 1، ص280)
آموزش عملی همراه با نظری: تجربه نشان داده در سیستم آموزشی دروس عملی راحتر و شیرین‌تر از دروس نظری بوده و به فهم دروس نظری هم کمک می‌کند برای همین است در مدرسه و دانشگاه کنار دروس نظری تخصصی آزمایشگاه و کارگاه هم ارائه می‌شود، این امر را بهتر از همه بزرگ معلم بشریت می‌دانست و از آن بهره می‌بُرد. پیامبر(ص) گاهی در بین مردم وضو می‌گرفت و می‌پرسید ‹‹ چه کسانی مثل من وضو می‌گیرند؟» از ابن مسعود روایت است که حضرت(ص) در هنگام نماز دست خود را بر روی شانه‌های ما قرار می‌داد و می‌فرمود: صاف و منظم بایستید، کج نایستید که بین دل‌هایتان اختلاف می‌افتد. (طباطبایی، سنن النبی، ص322)
آموزش تدریجی و صبورانه: آموزش و کسب مهارت‌ها، اکتسابی است و در این امر مربی باید صبر و حوصله و سعه صدر فراوان به خرج دهد و تدریجی آموزش و پرورش دهد تا مقاومت به عدم آموزش را در متربی کم کند. پیامبر اسلام (ص) از این روش بهره برد تا توانست از عرب جاهلیت، امتی را تشکیل دهد که این خط سیر تا کنون پایدار و بیشتر شده است.
تربیت فرزند؛ رسالت همه والدین و مربیان
پیامبر اکرم (ص) بارها نسبت به روش‌های غلط تربیتی هشدار داده‌اند و فرمودند: «وای بر فرزندان آخرالزمان از روش پدرانشان!» وقتی علت پرسیده شد، حضرت فرمودند نه از پدران مشرک، بلکه از پدران مسلمان که دین را به فرزندانشان نمی‌آموزند و تنها به درآمد مالی اهمیت می‌دهند. این سخن مهم، پیام روشنی دارد؛ تربیت فرزند یک وظیفه مقدس است که فقط با صرف وقت، توجه و به کارگیری روش‌های صحیح علمی و معنوی ممکن می‌شود. هر پدر و مادری، هر معلم و مدیری باید خود را ملزم به الگو بودن و عمل کردن به آنچه می‌آموزد بداند.
اگر واقعاً به پیامبر اکرم (ص) عشق می‌ورزیم و خود را پیرو واقعی آن حضرت می‌دانیم، لازم است روش‌های تربیتی ایشان را در زندگی خانوادگی، آموزشی و اجتماعی به کار بندیم. تربیت نسل آینده به شیوه پیامبر اسلام (ص)، تضمینی است برای رشد نسلی متعهد، بااخلاق و موفق که می‌تواند در جهانی پر از آشوب و بحران، چراغ هدایت باشد.
انتهای پیام/.
