کشت دوم برنج در سایه بحران آب؛ سود مقطعی کشاورزان به قیمت نابودی منابع طبیعی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم،کشت دوم برنج در استان مازندران، در شرایطی که کشور با یکی از شدیدترین بحران‌های آبی تاریخ خود دست و پنجه نرم می‌کند، به معضلی جدی برای منابع طبیعی شمال کشور تبدیل شده است. این اقدام کشاورزی در حالی رواج یافته که مسئولان ملی و استانی بارها بر ممنوعیت آن تأکید کرده‌اند و کارشناسان محیط زیست پیامدهای آن را «خنجری بر پیکر منابع آبی ایران» توصیف می‌کنند.

آمارهای رسمی نشان می‌دهد که میانگین بارش در مازندران طی تیر و مرداد امسال بیش از 65 درصد نسبت به سال گذشته و حدود 47 درصد نسبت به دوره بلندمدت کاهش یافته است. همزمان، میانگین دمای هوا 1.7 درجه بالاتر از حد نرمال ثبت شد که این امر نیاز آبی شالیزارها را به شکل کم‌سابقه‌ای افزایش داد. با وجود چنین شرایطی، بسیاری از کشاورزان به جای کشت‌های جایگزین پاییزه، همچنان به سمت کشت دوم برنج رفته‌اند؛ روندی که علاوه بر فشار بی‌سابقه بر سفره‌های زیرزمینی، خشکی بسیاری از آب‌بندان‌ها را نیز رقم زده است.

آب‌بندان‌های مازندران که حدود 800 قطعه با ظرفیت ذخیره‌سازی 345 میلیون مترمکعب آب را شامل می‌شوند، نقشی کلیدی در تأمین آب بیش از 35 هزار هکتار زمین کشاورزی دارند. با این حال، تصاویر و گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد بسیاری از آنها در تابستان جاری خشک شده‌اند. فعالان محیط زیست هشدار می‌دهند که بی‌توجهی به لایروبی و بهسازی این سازه‌های سنتی، همراه با برداشت‌های بی‌رویه آب برای کشت دوم، نه تنها ذخایر آبی بلکه ظرفیت‌های گردشگری و اقتصادی این پهنه‌های طبیعی را نابود می‌کند.

کارشناسان تأکید دارند که در شرایط خشکسالی فراگیر کشور، ادامه کشت دوم برنج فقط بحران آب مازندران را عمیق‌تر می‌کند و تداوم این روند می‌تواند آینده کشاورزی شمال ایران را به مخاطره‌ای جبران‌ناپذیر بکشاند.

الیاس تقوایی؛ فعال محیط زیست مازندران در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آبی استان اظهار کرد: از اواخر تیرماه تاکنون بسیاری از رودخانه‌های فرعی در دشت‌های مرکزی مازندران از جمله لاله‌آباد بابل، دشت‌سر و دابودشت آمل، بخش‌هایی از بابلسر و فریدونکنار به طور کامل خشک شده‌اند.

وی افزود: این خشکی نه‌تنها کشاورزی که حیات پرندگان، آبزیان و سایر موجودات وابسته به این رودخانه‌ها را نیز با تهدید جدی مواجه کرده است.

او بیان کرد: مهم‌ترین دلیل این شرایط، گسترش بی‌رویه کشت دوم برنج در بالادست حوزه‌های آبریز است. بسیاری از شالیکاران بالادست رودخانه‌های اصلی مازندران به‌ویژه در حوزه آبریز هراز، مانع عبور روان‌آب شده و آن را به سمت شالیزارهای خود هدایت می‌کنند.

این فعال محیط زیست تصریح کرد: چنین اقدامی عملاً باعث شده حق‌آبه زیست‌محیطی به رودخانه‌های پایین‌دست نرسد و خشکی گسترده‌ای در آنها رخ دهد.

وی ادامه داد: کاهش شدید بارندگی در تیر و مرداد امسال و افزایش حدود یک درجه‌ای میانگین دما، شرایط را وخیم‌تر کرده است. طبق آمار رسمی، بارش‌ها در این دو ماه 65 درصد کمتر از سال گذشته و نزدیک به 47 درصد کمتر از دوره بلندمدت بوده است.

تقوایی افزود: همین تغییرات اقلیمی به افت محسوس سطح آب‌های زیرزمینی و ترک خوردن شالیزارها نیز دامن زده و نگرانی‌ها را دوچندان کرده است.

این فعال محیط زیست اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که از 120 رشته رودخانه فعال در مازندران، تعداد زیادی اکنون از جریان افتاده‌اند و حتی رودخانه‌های مهمی مانند کاری‌پی، وازررود، چلو، ستی‌رود، پلک، شه‌رود و میان‌رود طی 45 روز اخیر حتی یک قطره آب در بستر خود ندیده‌اند. این یعنی حیات بسیاری از گونه‌ها در خطر است و زنجیره اکولوژیکی استان با بحران بی‌سابقه‌ای روبه‌روست.

وی با اشاره به آمار شرکت آب منطقه‌ای مازندران گفت: بارش‌های مناسب زمستان گذشته و اوایل بهار سبب شد حجم آورد رودخانه‌ها در سال آبی جاری از یک میلیارد و 774 میلیون متر مکعب عبور کند و حتی امکان افزایش 13 هزار هکتار سطح زیر کشت اول برنج فراهم شود. اما این شرایط مطلوب نه‌تنها برای احیای منابع آبی استفاده نشد، بلکه با گسترش کشت دوم برنج در تابستان، عملاً مزیت‌های آن به تهدید تبدیل شد.

او تصریح کرد: کشت دوم برنج در دو روش «نشای مجدد» و «دونوچ یا رتون» انجام می‌شود. در روش نشای مجدد، نیاز آبی همانند کشت اول بسیار بالاست، در حالی که در روش دوم ساقه‌های باقی‌مانده دوباره جوانه می‌زنند و آب کمتری می‌خواهند.

این فعال محیط زیست خاطرنشان کرد: اغلب کشاورزان مازندران برای سود بیشتر از روش اول استفاده می‌کنند که مصرف آب بالاتری دارد و فشار مضاعفی بر منابع وارد می‌کند.

وی افزود: مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران بارها تاکید کرده که کشت دوم غیرقانونی است و با توجه به افت بارندگی و برداشت بی‌رویه از چاه‌ها، خطر افت بیشتر سفره‌های آب زیرزمینی و حتی فرونشست زمین وجود دارد. با این حال، کشاورزان به دلایل اقتصادی همچنان به کشت دوم اصرار می‌ورزند.

او با اشاره به نقش حیاتی آب‌بندان‌ها در مدیریت منابع آب استان گفت: مازندران حدود 900 قطعه آب‌بندان با ظرفیت ذخیره بیش از 405 میلیون مترمکعب دارد که باید تأمین‌کننده آب نزدیک به 35 هزار هکتار از اراضی کشاورزی باشد. اما در سال جاری، به دلیل برداشت بی‌رویه و کشت دوم، بسیاری از این آب‌بندان‌ها خشک شده‌اند.

این فعال محیط زیست افزود: آب‌بندان‌ها علاوه بر تأمین آب شالیزارها، ظرفیت‌های اقتصادی و گردشگری هم دارند و بی‌توجهی به آنها به معنای از دست دادن سرمایه‌ای بزرگ است.

وی ادامه داد: کشت دوم برنج نه‌تنها منابع آب بلکه خاک را هم تهدید می‌کند. استفاده گسترده از سموم شیمیایی برای مقابله با آفات ساقه‌خوار که پس از کشت اول شدت می‌گیرند، به تخریب مواد آلی خاک و از بین رفتن میکروب‌های مفید منجر می‌شود. تداوم این روند، سلامت خاک و پایداری کشاورزی استان را نیز از بین خواهد برد.

این فعال محیط زیست یادآور شد: در حالی که جایگزینی کشت‌های پاییزه مانند سبزیجات و صیفی‌جات می‌تواند درآمد بیشتری نسبت به کشت دوم برنج برای کشاورزان به همراه داشته باشد، همچنان بسیاری از شالیکاران به دلایل سنتی و اقتصادی به کشت دوم تمایل دارند. این در حالی است که حتی افزایش قیمت برنج در سال جاری هم توجیه مناسبی برای این کار نیست، چراکه هزینه‌های تولید بالا رفته و در نهایت سود واقعی چندانی عاید کشاورزان نمی‌شود.

تقوایی با ابراز نگرانی از آینده منابع آب مازندران تصریح کرد: ادامه کشت دوم به معنای تشدید خشکسالی، نابودی آب‌بندان‌ها و افت بیشتر سفره‌های زیرزمینی است.

او در پایان خاطرنشان کرد: اگر امروز اقدامی جدی برای توقف این روند صورت نگیرد، فردا نه تنها کشاورزی که کل اکوسیستم مازندران با بحرانی جبران‌ناپذیر روبه‌رو خواهد شد.

انتهای پیام/