وحدت اسلامی ستون اندیشه امامین انقلاب است
پژوهشگر حوزه و دانشگاه با تبیین جایگاه وحدت اسلامی در اندیشه امامین انقلاب، به بررسی سیره پیامبر(ص) و امام علی(ع) در تحکیم اخوت دینی، ریشه‌های تاریخی اختلافات و اصول شش‌گانه اتحاد امت اسلامی پرداخت.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از غرب استان تهران، هفته وحدت فرصتی دوباره برای بازخوانی یکی از اساسی‌ترین نیازهای امت اسلامی است، نیازی که هم در کلام وحی و هم در سیره پیامبر اعظم(ص) و اهل بیت(ع) به روشنی مورد تأکید قرار گرفته است. امروز که امت اسلامی بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدیدات مشترک دشمنان قرار دارد، اهمیت اتحاد و همبستگی مسلمانان بیش از پیش آشکار می‌شود.
اندیشه امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب نیز از آغاز پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، بر اصل وحدت اسلامی استوار بوده است. امامین انقلاب همواره هشدار داده‌اند که اختلاف و تفرقه، زمینه‌ساز سلطه استعمار و استثمار بر ملت‌های مسلمان است و تنها در سایه انسجام و اخوت اسلامی می‌توان در برابر قدرت‌های طاغوتی ایستاد.
از سوی دیگر، بازخوانی سیره پیامبر اکرم(ص) در ایجاد پیمان اخوت، عدالت اجتماعی و صلح میان قبایل و نیز رفتار امیرالمؤمنین(ع) در حکمرانی مبتنی بر محبت و عدالت، نشان می‌دهد که وحدت نه یک شعار سیاسی بلکه یک راهبرد اصیل دینی است. اصولی که امامان شیعه نیز بر آن پای فشرده‌اند و آن را راه نجات امت معرفی کرده‌اند.
در این خصوص گفت‌وگویی با زهرا ایمانی، پژوهشگر حوزه و دانشگاه انجام دادیم. وی معتقد است؛ وحدت یک اصل توحیدی و حیاتی برای امت اسلام است که بدون آن استقلال و عزت مسلمانان از دست می‌رود.
مشروح گفت‌وگو به این شرح است:
تسنیم: یکی از بنیادی‌ترین اندیشه‌های دینی حضرت امام، توجه به وحدت امت اسلامی و ترویج آن در جهان اسلام بود. اهمیت وحدت مسلمانان در منطق امام خمینی(ره) چیست؟
در حقیقت می‌توان وحدت و همبستگی ملی و اسلامی را از مفاهیم مرکزی گفتمان امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری دانست که همواره با رویکردی راهبردی و معقول مورد تأکید قرار گرفته است. امام خمینی(ره) از میان نهادها و مراکز مؤثر بر وحدت، بیش از همه بر نقش حوزه و دانشگاه به عنوان مراکز تولید فکر و فرهنگ تأکید داشتند. از منظر امام خمینی(ره)، وحدت ریشه در توحید دارد. اندیشه وحدت در نگاه ایشان نه یک شعار، بلکه یک نقطه عطف تاریخی در جهان اسلام بود. امام بر این باور بود که تفرقه، مسلمانان را به ذلت کشانده، استقلال آنان را نابود کرده و جوامع اسلامی را تحت سیطره استعمار فروپاشیده است. بنابراین ایشان ضرورت وحدت را عمیقاً لمس می‌کرد و بر پایه آن برای اصلاح جامعه بشری قیام نمود. هدف امام از ایجاد همبستگی اسلامی، جلوگیری از دخالت قدرت‌های سلطه‌گر در مقدرات امت اسلامی و هدایت مسلمانان به سوی پیروزی بود.
تسنیم: با توجه به تاریخچه نزاع‌های قومیتی و اختلافات مذهبی، علت این تنش‌ها چیست؟
امام خمینی(ره) معتقد بودند ریشه اختلاف به صدر اسلام بازمی‌گردد؛ زمانی که خلفای اموی و عباسی با ایجاد مجالس اختلاف‌افکنی، رقابت و فخرفروشی میان عوام شیعه و سنی را دامن می‌زدند. این اختلافات به تدریج نهادینه شد تا امت اسلامی سرگرم نزاع داخلی شود و حاکمان هرچه می‌خواهند انجام دهند. دشمنان از اختلاف دو هدف عمده داشتند؛ نخست شناسایی و سرکوب رهبران قیام‌ها و مخالفان؛ دوم تضعیف انسجام اجتماعی تا مردم نتوانند دست در دست هم در برابر ظلم بایستند. اگر دست‌های پراکنده مسلمانان به هم گره بخورد و مشت واحدی تشکیل دهند، هیچ ستمگری تاب مقاومت ندارد. به همین دلیل دشمنان همواره بر آتش تفرقه دمیده‌اند.
تسنیم: اقدامات پیامبر اکرم(ص) در زمینه وحدت اسلامی چه بود؟
پیامبر اکرم(ص) در آغاز رسالت، با ایجاد پیمان برادری میان مهاجرین و انصار، صلح و سازش میان اوس و خزرج و بستن عهدنامه‌های متعدد با مسلمانان، یهودیان و مسیحیان، ستون‌های اتحاد را بنا کردند. ایشان شعار اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ را محقق ساختند و نشان دادند که اخوت اسلامی فراتر از هر پیوند قومی و نژادی است. از سوی دیگر، پیامبر عدالت را بنیان جامعه اسلامی قرار دادند. بر اساس آیات قرآن، رسالت پیامبران تحقق عدالت اجتماعی بود. پیامبر(ص) همچنین با مدارا و گفت‌وگو، الگویی جهانی ارائه دادند. در خطبه حجةالوداع، ایشان خون، مال و آبروی مسلمانان را محترم شمردند و تعصبات جاهلی را مردود دانستند. پیامبر(ص) یادآور شدند همه انسان‌ها از یک پدر و مادرند و بهترین افراد نزد خداوند پرهیزکارترین آنهاست. این اصول، پایه‌های حکومت الهی در جامعه نبوی بود.
تسنیم: چالش‌های امیرالمؤمنین(ع) در احیای سیره نبوی و تقویت اتحاد اسلامی چه بود؟
امام علی(ع) وقتی حکومت را به دست گرفتند، بیشتر یاران ایشان پیروان عثمان ابن عفان بودند. حتی شیعیان نیز عمدتاً سیاسی بودند و تنها عده کمی شیعه اعتقادی محسوب می‌شدند. در چنین شرایطی امام علی(ع) با نگاهی قرآنی، اخوت را محور قرار دادند. برای نمونه، در موضوع نماز تراویح، امام علی(ع) با وجود مخالفت با برگزاری آن، وقتی مردم اصرار کردند اجازه دادند برگزار شود تا وحدت جامعه دچار آسیب نشود. ایشان حتی مخالفان را نیز برادران دینی می‌دانستند و تفرقه را ناشی از خباثت باطن و سوءنیت می‌دانستند. سیاست علوی نشان می‌دهد که وحدت بر هر اختلافی اولویت دارد.
تسنیم: مفهوم اُخوت در بیان امیرالمؤمنین(ع) چیست و چرا اهمیت دارد؟
امام علی(ع) در فرمان به مالک اشتر فرمودند: اشعر قلبک رحمة للرعیة و المحبة لهم؛ یعنی محبت به مردم باید عمیق و مداوم باشد، نه مقطعی و ظاهری. ایشان تأکید می‌کردند محبت و رحمت باید شامل همه مردم باشد، صرف‌نظر از مذهب، دین یا قومیت آنان.این نگاه امام نشان می‌دهد حکمرانی اسلامی بر پایه محبت عمومی بنا شده است. محبت در اندیشه علوی مثل لباس زیرین است که همیشه همراه انسان است، نه مثل لباس رویی که فقط در شرایط خاص پوشیده می‌شود. در واقع، محبت و رحمت باید جوهره دائمی رفتار حاکمان با مردم باشد.
تسنیم: اُخوت در جامعه اسلامی چه کارکردی دارد و چرا مورد تأکید قرآن و سیره نبوی و علوی است؟
اخوت صرفاً یک مفهوم انتزاعی نیست، بلکه نگاهی واقعی به روابط اجتماعی است. اگر مسلمانان یکدیگر را برادر بدانند، اجازه نمی‌دهند هیچ مسلمانی مورد ظلم قرار گیرد. درست مانند خانواده‌ای که با وجود اختلاف نظرهای درونی، در برابر بیگانه متحد می‌ایستند. امروز نمونه این نگاه را در مقاومت یمن می‌بینیم؛ جایی که مسلمانان با دست‌های خالی اما با ایمان و اخوت، در برابر دشمنان مسلح ایستادگی می‌کنند. همین نگاه اخوتی است که جبهه‌ای منسجم از مسلمانان در ایران، عراق، لبنان و فلسطین ایجاد کرده است. اگر این اصل قرآنی نادیده گرفته شود، مسلمانان به افول و انزوا کشیده می‌شوند و دشمنان تا خانه‌های آنان پیشروی خواهند کرد.
تسنیم: مهم‌ترین موانع وحدت اسلامی چیست؟
متأسفانه تعصبات کور مذهبی، جهل و ناآگاهی نسبت به یکدیگر، غلبه منافع شخصی و حزبی بر مصالح امت و همچنین تفاسیر افراطی از دین، از موانع اصلی وحدت‌اند. برخی تصور می‌کنند وحدت به معنای کنار گذاشتن اصول اعتقادی است، در حالی که وحدت یعنی همکاری بر سر مشترکات در عین حفظ هویت مذهبی است. رسانه‌های وابسته به قدرت‌های طاغوتی نیز با دمیدن بر آتش اختلافات، تلاش می‌کنند مسلمانان را از هم جدا کنند. امام خمینی(ره) بارها تأکید داشتند که اختلاف میان شیعه و سنی تنها خواست دشمنان اسلام است و مسلمانان باید با هوشیاری وحدت خود را حفظ کنند.
تسنیم: امام صادق(ع) به عنوان معلم مذاهب اهل سنت چه سیره‌ای در اتحاد مسلمانان داشتند؟
سیره امام صادق(ع) نمونه‌ای روشن از تعامل و اخوت اسلامی بود. ایشان سفارش می‌کردند که شیعیان در مساجد اهل سنت نماز بخوانند، بیمارانشان را عیادت کنند و در تشییع جنازه‌هایشان حاضر شوند. این رفتار باعث می‌شد دیگران بگویند؛ این‌ها جعفریان‌اند، خدا او را رحمت کند که یارانش را خوب تربیت کرده است.در عرصه علمی نیز امام صادق(ع) با علمای مذاهب با احترام و استدلال برخورد می‌کردند. مناظره ایشان با ابوحنیفه مشهور است که در آن امام با ارائه سه پاسخ مختلف (دیدگاه اهل مدینه، اهل کوفه و اهل بیت)، پایه‌گذار فقه مقارن شدند. این شیوه نشان می‌دهد امام صادق(ع) نه تنها به گفت‌وگوی علمی اعتقاد داشتند، بلکه عملاً راه همگرایی مذاهب اسلامی را هموار کردند.
تسنیم: تفاوت اصلی سیره حکمرانی امام علی(ع) با سایر نظام‌های سیاسی چیست؟
تفاوت اصلی در این است که امام علی(ع) محبت و اخلاق اجتماعی را وارد قانون‌گذاری کردند. در هیچ نظام دیگری محبت به مردم به‌عنوان قانون حکومتی تعریف نشده است، اما در حکومت علوی محبت به مردم اصل بنیادین بود.امام علی(ع) حکمرانی را بر اساس قانون، معنویت، عدالت و محبت بنا کردند و هویت امت اسلامی را بالاتر از هویت‌های قومی و مذهبی قرار دادند. پیامبر اکرم(ص) نیز به‌عنوان محور وحدت، الگویی جهانی معرفی شدند و امام علی(ع) با ادامه این سیره، نشان دادند که بدون محبت و عدالت، هیچ حکومتی پایدار نخواهد ماند.
تسنیم: مهم‌ترین اصول برای ایجاد اتحاد و همبستگی در اندیشه امام علی(ع) چیست؟
امام علی(ع) شش اصل کلیدی را برای تقویت وحدت امت اسلامی مطرح کردند؛ اول؛ اخوت اسلامی، اختلافات عقیدتی مجوز از بین بردن برادری اسلامی نیست؛ اخوت دینی همواره باید حاکم باشد. دوم؛ جلوگیری از تأثیر اختلافات بر مناسبات اجتماعی، حتی مخالفان تا زمانی که دست به شمشیر نبرده‌اند، از حقوق بیت‌المال و خدمات عمومی برخوردارند. سوم؛ تقویت هویت امت، امت اسلامی همچون یک ساختمان است که همه ساکنان در مشاعات آن شریک‌اند؛ نزاع داخلی انسجام کل بنا را از بین می‌برد. چهارم؛ محبت اجتماعی، حاکمان باید با مردم با رحمت رفتار کنند، زیرا یا برادر دینی‌اند یا هم‌نوع انسانی. پنجم؛ تناصح اجتماعی، نصیحت و خیرخواهی عمومی وظیفه‌ای همگانی است؛ امام علی(ع) خود نیز خلفا را در مواقع ضروری نصیحت می‌کردند. ششم؛ تواصل اجتماعی، امام علی(ع) جدایی و انزوای شیعیان از دیگر مسلمانان را نمی‌پذیرفتند و بر ارتباط، حضور اجتماعی و مشارکت مشترک در شادی‌ها و غم‌ها تأکید داشتند که این اصول شش‌گانه، نسخه‌ای جاودانه برای تحکیم وحدت و جلوگیری از تفرقه در جامعه اسلامی است.
انتهای پیام/
