روسیه و نشست سران شانگهای؛ فرصتی برای تقویت اتحاد شرقی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای (SCO) در چین، نه صرفاً یک رویداد دیپلماتیک معمول، بلکه صحنه‌ای برای نمایش بازتعریف نظم بین‌المللی توسط قدرت‌های شرقی بود.

در مرکز این تحولات، فدراسیون روسیه قرار داشت؛ کشوری که در شرایط جنگ اوکراین، تحریم‌های فزاینده غرب و رقابت فشرده ژئوپلیتیکی، به دنبال تثبیت جایگاه خویش به‌عنوان ستون اصلی جبهه شرق است.

علاوه بر این، نشست خبری پوتین در چین پس از اجلاس را باید تکمیل‌کننده پیام‌های او در داخل جلسه دانست؛ جایی که او تلاش کرد مواضع روسیه را برای افکار عمومی بین‌المللی نیز شفاف‌سازی کند.

پیام سیاسی پوتین به غرب؛ استمرار مقاومت در اوکراین

پوتین و وزیر خارجه‌اش در نشست شانگهای بارها تأکید کردند که جنگ اوکراین «تا پذیرش واقعیت شکست از سوی کی‌یف» ادامه خواهد یافت. این سخن به‌عنوان سیلی سیاسی به آمریکا و به‌ویژه دولت ترامپ تعبیر شده است.

از منظر واقع‌گرایی تدافعی، روسیه در شرایط تهدید، با پیام‌های سخت سیاسی تلاش دارد بازدارندگی ایجاد کند و هزینه‌های طرف مقابل را افزایش دهد.

پوتین در کنفرانس خبری خود در پکن، همین موضع را صریح‌تر بازگو کرد. او گفت غرب باید بپذیرد که «معادلات امنیتی دیگر به شیوه یک‌جانبه تعیین نخواهد شد». بدین ترتیب، نشست خبری را می‌توان ادامه‌ای علنی بر همان پیامی دانست که در پشت درهای بسته شانگهای به رهبران شرق منتقل شد.

ایران، نقطه ثقل همکاری راهبردی روسیه

در حاشیه اجلاس، ولادیمیر پوتین با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران دیدار کرد. دو طرف بر اجرای سند همکاری جامع تأکید کردند. اما نکته‌ای کلیدی که کمتر در رسانه‌های داخلی بازتاب یافت این بود که پوتین اجرای توافقات را به «ثبات سیاسی و انسجام داخلی ایران» پیوند زده است. این سخن به ظاهر ساده حامل پیامی مهم است، روسیه، ایران را صرفاً شریک مقطعی در مقابله با تحریم‌ها نمی‌بیند، بلکه آینده بلوک شرق را به پایداری و کارآمدی نظام داخلی ایران گره می‌زند.

این نگاه نشان می‌دهد که مسکو ایران را وزنه‌ای ژئوپلیتیکی می‌داند که ثباتش به‌مثابه تضمین موفقیت راهبردی شرق است.

همان‌طور که اشاره شد، نکته‌ اساسی این دیدار که کمتر مورد توجه قرار گرفت، پیوند موفقیت سیاست داخلی ایران با آینده همکاری‌های بین‌المللی است. این پیوند از جهاتی دارای اهمیت است، زیرا نشان می‌دهد که درک مسکو از قدرت ایران صرفاً به ظرفیت‌های سخت‌افزاری محدود نیست.

مقابله ساختاری با تحریم‌ها؛ شانگهای به‌عنوان ابزار موازنه

سازمان شانگهای بستری برای هماهنگی چندجانبه است. روسیه از این سازمان بهره می‌گیرد تا نشان دهد تحریم‌ها نه تنها کارآمد نیستند، بلکه انگیزه‌ای برای انسجام شرقی ایجاد می‌کنند.

ایران به‌عنوان عضو شانگهای، مزیت‌های جغرافیایی و انرژی خود را به میدان آورده است. برای روسیه، همراهی ایران به معنای تقویت یک «هم‌پیمان تحریمی» است که می‌تواند در برابر فشارهای غرب مقاومت کند.

پوتین در نشست خبری‌اش تصریح کرد که غرب از ابزار تحریم «استفاده بی‌رویه» کرده و این امر کشورهای مستقل را به سمت سازوکارهای جایگزین سوق داده است.

او افزود که شرق «دیگر نیازی به سازوکارهای مالی غرب ندارد». این موضع‌گیری آشکار نشان می‌دهد که شانگهای در دیدگاه روسیه نه صرفاً یک نهاد منطقه‌ای، بلکه یک جایگزین عملیاتی برای نهادهای تحت سلطه غرب است.

در نشست شانگهای، پوتین پیشنهاد انتشار اوراق قرضه مشترک، ایجاد سامانه‌های پرداخت مستقل و تأسیس بانک مخصوص سازمان شانگهای را مطرح کرده است. این ابتکارها در واقع معطوف به کاهش سلطه دلار و ایجاد «پول شرقی» است؛ پولی که بتواند تحریم‌ناپذیر باشد.

حمایت چین و پیوند با کنفرانس خبری چین با قدرت اقتصادی خود، ضامن اصلی موفقیت این طرح‌هاست. در کنفرانس خبری پوتین در چین، او به‌طور مشخص از «آینده بدون دلار» سخن گفت و این پیام را آشکارا به افکار عمومی جهانی منتقل کرد.

به طور کلی، نشست اخیر شانگهای و نشست خبری پس از آن، مکمل یکدیگر بودند. روسیه از این فرصت بهره گرفت تا پیام سیاسی قاطع به غرب درباره اوکراین ارسال کند، در دیدار با ایران، بر نقش بی‌بدیل تهران در موفقیت بلوک شرق تأکید کند، سازمان شانگهای را به ابزاری برای مقابله ساختاری با تحریم‌ها تبدیل کند و سرانجام، از طریق پیشنهاد استقلال مالی، آینده‌ای بدون سلطه دلار را ترسیم کند.

این چهار مولفه در چارچوب نظریه «توازن‌سازی در برابر غرب» قابل تحلیل است. اما آنچه این اجلاس را متمایز ساخت، انتقال همزمان پیام‌ها در دو سطح بوده است؛ سطح نخبگان شرقی در نشست داخلی و سطح افکار عمومی جهانی در نشست خبری چین.

به‌این‌ترتیب، روسیه نشان داد که بازیگری صرفاً منطقه‌ای نیست، بلکه در پی معماری نظمی نوین در سطح جهانی است؛ نظمی که در آن ایران جایگاهی کلیدی دارد و همکاری‌های شرقی آینده‌ساز خواهند بود.

نویسنده: معصومه محمدی، کارشناس مسائل روسیه

انتهای پیام/