بحران ناترازی برق در ایران و راهکار گواهی‌های صرفه‌جویی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، ایران طی سال‌های اخیر با چالش جدی ناترازی در تولید و مصرف برق مواجه شده است. این عدم تعادل، که عمدتاً ناشی از رشد شتابان مصرف(به ویژه در فصول گرم و اوج بار) در کنار عدم توسعه متناسب زیرساخت‌های تولید و انتقال است، به ناچار منجر به اعمال خاموشی‌های اجباری و برنامه‌ریزی‌شده در سطوح مختلف کشور شده است. پیامدهای این خاموشی‌ها دامنه گسترده‌ای دارد و ابعاد مختلف زندگی، اقتصاد و صنعت کشور را تحت‌الشعاع قرار داده است.

تأثیرات گسترده خاموشی‌های اجباری شامل:

1. زندگی روزمره مردم: قطع برق ناگهانی و طولانی‌مدت، آسایش و رفاه شهروندان را به شدت مختل می‌کند. از کار افتادن وسایل سرمایشی در گرمای طاقت‌فرسا، خرابی مواد غذایی در یخچال‌ها، اختلال در فعالیت‌های خانگی و حتی تهدید سلامت برخی بیماران نیازمند تجهیزات برقی، تنها بخشی از مشکلات عدیده زندگی روزمره مردم است. این شرایط، به نارضایتی گسترده عمومی دامن زده است.

2. اقتصاد و صنعت: بخش‌های تولیدی و صنعتی کشور از این خاموشی‌ها ضربات مهلکی می‌خورند. توقف خطوط تولید، آسیب به ماشین‌آلات و تجهیزات حساس، کاهش ظرفیت تولید، از دست رفتن ساعات کاری و در نهایت کاهش درآمد و سودآوری، از پیامدهای مستقیم این وضعیت است. صنایع کوچک و بزرگ، کشاورزی و حتی کسب‌وکارهای خدماتی که به برق پایدار وابسته هستند، با چالش‌های جدی روبرو شده و این امر بر امنیت شغلی و معیشت مردم نیز تأثیر منفی می‌گذارد.

3. خدمات عمومی: حتی خدمات عمومی نظیر بیمارستان‌ها، ادارات و زیرساخت‌های حیاتی نیز از این خاموشی‌ها در امان نیستند، هرچند که ممکن است از اولویت‌های تأمین برق اضطراری برخوردار باشند، اما فشار بر ژنراتورها و افزایش هزینه‌ها اجتناب‌ناپذیر است.

مشکل ناترازی برق در استان سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط اقلیمی خاص، ابعاد بحرانی‌تری به خود می‌گیرد. این استان، علاوه بر قرار گرفتن در منطقه‌ای با تابستان‌های بسیار گرم که نیاز به سرمایش و مصرف برق را به شدت افزایش می‌دهد، به طور مداوم با پدیده "طوفان‌های ریزگرد" در شمال استان(سیستان) دست و پنجه نرم می‌کند. مجموعه این عوامل، رنج مردم این استان را از بابت کمبود برق دوچندان کرده است.

عمده راهکارهایی که تاکنون برای مقابله با بحران برق ارائه شده، بر دو محور اصلی استوار است:

1.مدیریت سمت مصرف: شامل توصیه‌ها و درخواست‌های مکرر از مردم برای کاهش مصرف و صرفه‌جویی در استفاده از لوازم برقی. این روش اگرچه ضروری است، اما به تنهایی کافی نیست و اغلب با مقاومت و خستگی عمومی مواجه می‌شود.

2.افزایش سرمایه‌گذاری در تولید برق: عمدتاً از طریق احداث نیروگاه‌های جدید (اعم از حرارتی و انرژی‌های نو مانند خورشیدی و بادی). این راهکار، اگرچه از نظر استراتژیک بلندمدت و حیاتی است، اما با چالش‌های بزرگی روبرو است:

مدت‌زمان طولانی: راه‌اندازی یک نیروگاه جدید، از فاز مطالعه و طراحی تا اجرا و بهره‌برداری، فرآیندی زمان‌بر است و در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست.
هزینه‌های گزاف: احداث نیروگاه‌ها، به ویژه نیروگاه‌های انرژی‌های نو، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بسیار سنگین ریالی و ارزی است که در شرایط کنونی اقتصادی کشور، تأمین آن دشوار است.

گواهی‌های صرفه‌جویی برق: راهکاری مسکوت، زودبازده و سریع‌الاجرا

در کنار راهکارهای مرسوم، یکی از روش‌های اثبات‌شده و مؤثر جهانی که در ایران کمتر به آن پرداخته شده و "مسکوت" مانده، استفاده از گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی(Energy Saving Certificates) یا گواهی‌های سفید(White Certificates) است. این ابزار اقتصادی، یک راهکار بازارمحور است که می‌تواند به سرعت و با هزینه نسبتاً پایین‌تر، به کاهش مصرف برق و حل مشکل ناترازی کمک کند.

گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی، ابزارهای قابل معامله‌ای هستند که نشان‌دهنده یک واحد(معمولاً یک مگاوات ساعت) از انرژی صرفه‌جویی‌شده یا افزایش‌یافته در بهره‌وری انرژی است. به عبارت دیگر، هر کسی که بتواند مصرف انرژی خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهد(مثلاً با نصب تجهیزات پربازده‌تر، بهینه‌سازی فرآیندها یا تغییر الگوهای مصرف)، می‌تواند گواهی‌هایی را متناسب با میزان صرفه‌جویی خود دریافت کند. این گواهی‌ها سپس می‌توانند در یک بازار ثانویه به فروش رسند.

سازوکار کلی این گواهی ها و بازارها بدین شکل است:

1.تعیین هدف: دولت یا نهاد تنظیم‌گر، اهداف مشخصی را برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی برای نهادهای متعهد(مانند شرکت‌های توزیع برق، نیروگاه‌ها یا مصرف‌کنندگان بزرگ) تعیین می‌کند.
2.ایجاد تعهد: این نهادهای متعهد ملزم می‌شوند تا بخشی از انرژی مورد نیاز خود را از طریق صرفه‌جویی یا خرید گواهی‌های صرفه‌جویی تأمین کنند.
3.تولید گواهی: مصرف‌کنندگان نهایی(خانگی، تجاری، صنعتی) یا شرکت‌های خدمات انرژی(ESCOs) با اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی و کاهش مصرف انرژی(مانند نصب لامپ‌های کم‌مصرف، عایق‌کاری ساختمان، بهینه‌سازی موتورها و ...) به میزان مشخصی از انرژی صرفه‌جویی می‌کنند. این صرفه‌جویی‌ها پس از تأیید و صحه‌گذاری توسط نهادهای ذی‌ربط، به گواهی‌های صرفه‌جویی تبدیل می‌شوند.
4. بازار گواهی‌ها: گواهی‌های تولیدشده وارد یک بازار می‌شوند که در آن نهادهای متعهد می‌توانند آن‌ها را خریداری کنند تا به تعهدات خود عمل کنند. این امر یک انگیزه مالی قوی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی ایجاد می‌کند.

تجربه موفق استفاده از گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی در کشورهای مختلف جهان نشان‌دهنده اثربخشی این ابزار است:

1. ایتالیا: ایتالیا یکی از پیشگامان و موفق‌ترین کشورها در اجرای سیستم گواهی‌های سفید(Titoli di Efficienza Energetica - TEE) است که از سال 2005 آغاز شد. این طرح، شرکت‌های توزیع برق و گاز را ملزم به دستیابی به اهداف مشخصی در زمینه بهره‌وری انرژی کرده است. آن‌ها می‌توانند این اهداف را با اجرای پروژه‌های صرفه‌جویی یا خرید گواهی از سایر ارائه‌دهندگان(مانند شرکت‌های خدمات انرژی) محقق سازند. این سیستم نقش مهمی در کاهش مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه‌ای در این کشور داشته است.
2. فرانسه: فرانسه نیز دارای یک سیستم گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی(Certificats d'Economies d'Energie - CEE) است که از سال 2006 اجرا شده است. این سیستم، تأمین‌کنندگان انرژی را ملزم به تشویق مصرف‌کنندگان به اجرای پروژه‌های صرفه‌جویی انرژی می‌کند. این طرح نیز منجر به صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف انرژی در بخش‌های مختلف شده و پروژه‌های نوآورانه بسیاری را در این زمینه تحریک کرده است.
3. انگلستان: انگلستان نیز مدل‌های مشابهی را با نام‌های مختلف مانند "تعهد بهره‌وری انرژی(Energy Efficiency Obligation - EEO)" یا "گواهی‌های کربن(Carbon Certificates)" به کار گرفته است که شرکت‌های انرژی را ملزم به حمایت مالی از پروژه‌های صرفه‌جویی انرژی در خانه‌ها و کسب‌وکارها می‌کند.
4. استرالیا: برخی ایالت‌های استرالیا مانند نیو ساوت ولز(NSW) و ویکتوریا(Victoria) نیز سیستم‌های فعال گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی را اجرا می‌کنند(مانند Energy Savings Scheme - ESS در NSW و Victorian Energy Efficiency Target - VEET در ویکتوریا). این طرح‌ها با ایجاد بازار برای گواهی‌های صرفه‌جویی، انگیزه‌های مالی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بهینه و کاهش مصرف برق ایجاد کرده‌اند.
5. برخی ایالت‌های آمریکا: در ایالات متحده نیز، اگرچه به گستردگی اروپا نیست، اما برخی ایالت‌ها و شرکت‌های بزرگ انرژی، برنامه‌هایی را مشابه گواهی‌های صرفه‌جویی برای تشویق بهره‌وری انرژی اجرا کرده‌اند.

مزایای گواهی‌های صرفه‌جویی برای ایران:

سرعت اجرا: برخلاف احداث نیروگاه که سال‌ها زمان می‌برد، مکانیزم گواهی‌های صرفه‌جویی را می‌توان نسبتاً سریعاً طراحی و پیاده‌سازی کرد.
هزینه کم‌تر: تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف، اغلب هزینه بسیار کمتری نسبت به تولید برق جدید دارد و بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری‌ها توسط خود مردم و صنایع انجام می‌شود.
بازارمحور و انگیزشی: این سیستم، با ایجاد یک ارزش اقتصادی برای صرفه‌جویی، انگیزه قوی برای مردم و صنایع جهت کاهش مصرف و نوآوری در این زمینه ایجاد می‌کند.
کاهش فشار بر شبکه: هر واحد صرفه‌جویی در مصرف، معادل تولید یک واحد انرژی است و به طور مستقیم فشار بر شبکه و نیاز به خاموشی‌ها را کاهش می‌دهد.
محیط زیست: کاهش مصرف انرژی منجر به کاهش انتشار آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای نیز می‌شود.

با توجه به بحران فعلی برق در ایران و محدودیت‌های راهکارهای موجود، بررسی و پیاده‌سازی مکانیزم "گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی" می‌تواند یک راهکار هوشمندانه، زودبازده و مؤثر برای مدیریت سمت مصرف و حل بخشی از مشکل ناترازی برق کشور باشد. این رویکرد، نه تنها به کاهش نارضایتی عمومی کمک می‌کند، بلکه به صورت پایدارتر به اقتصاد و صنعت کشور نیز یاری می‌رساند.

انتهای پیام/