نه‌تنها زمین، بلکه «تاریخ» را هم می‌دزدند
عزه الحسن، نویسنده کتاب «حیات پس از مرگ تصاویر فلسطینی» با ارائه مستندات بیان می‌کند که رژیم صهیونیستی با «چپاول استعماری» سعی دارد آرشیو فلسطینیان را غارت و نابود کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، یک‌صدایی‌ای که برای حمایت از فلسطین در حدود دو سال گذشته در سطح جهان ایجاد شده است، سابقه تاریخی ندارد، این برای اولین‌بار است که نویسندگان، شاعران و پدیدآورندگان هنری در سراسر جهان، به زبان‌ها و آیین‌های مختلف، یک‌صدا جنایت‌های رژیم صهیونیستی در غزه را محکوم کرده و بارها و بارها به‌روش‌های مختلف این اعتراض خود را نشان داده‌اند.
طی ماه‌های گذشته می‌توان توجه ویژه نویسندگان به موضوع فلسطین را بیش از پیش احساس کرد، در این مدت، آثار متعددی درباره غزه، مردم این کشور، مظلومیت آنها در برابر زیاده‌خواهی‌ها و تجاوزات اسرائیل، فرهنگ و تاریخ این خطه و... منتشر شده است که هرکدام تلاش دارند صدایی از بی‌صداهای غزه و رسانه‌ای باشند برای انتشار دردهای مردم این منطقه.
کتاب «حیات پس از مرگ تصاویر فلسطینیان» نوشته عزه الحسن از جمله این آثار است که به‌عنوان یکی از نامزدهای نهایی جایزه فلسطین 2025 معرفی شده است. نویسنده تلاش دارد در این کتاب به یک موضوع مهم اما مغفول در جریان جنایات پی‌درپی رژیم صهیونیستی به خاک غزه بپردازد، این کتاب که از سوی انتشارات پالگریوی مک‌میلان در سال 2024 منتشر شده، موضوع اصلی خود را به بررسی پاک‌سازی فلسطین و آرشیو مردم این کشور توسط اسرائیل اختصاص داده است؛ در واقع نویسنده تلاش دارد با ارائه مستندات مختلف به این نتیجه برسد که ارتش رژیم صهیونیستی به یک «چپاول استعماری» دست زده است و تلاش دارد پس از هر حمله، آرشیو فلسطینیان را غارت کند یا از بین ببرد.
نویسنده در ابتدای کتاب، برخورد خود با حلقه فیلمی را آغاز می‌کند که از حمله اسرائیل سال 1982 به اردوگاه‌های آوارگان فلسطینی در لبنان و غارت‌های پس از آن جان سالم به‌در برده بود. او می‌نویسد: «برخورد من با بقایای بصری غارت و آنچه از آن پدید آمد، هرگز مرا رها نکرد. امکان خلق چیزی نو از دل ویرانه‌ها وجود داشت».
نویسنده که خود نیز فیلم‌ساز است، با فضایی دست و پنجه نرم می‌کند که به‌دلیل پاک‌سازی، ارتباط اندکی با گذشته دارد و در عین حال فضایی را می‌جوید که پتانسیل تخیل را ممکن می‌سازد. در آن فضا، «بقایای بصری غارت» ـ همان‌طور که الحسن اشیای مرتبط با فلسطین و جامعه فلسطینی را توصیف می‌کند ـ تحت تأثیر خشونت استعماری دگرگون می‌شوند و این اشیاء نیز به‌نوبه خود بر رابطه فلسطینیان با یادگارهای گذشته‌شان تأثیر می‌گذارند.
به‌اعتقاد نویسنده؛ یک الگوی چرخه‌ای در مورد پاک‌سازی و غارت وجود دارد. الحسن توضیح می‌دهد که چگونه حمله به یک آرشیو، باعث شکل‌گیری نهادی جدید برای حفظ آنچه از آن آرشیو باقی مانده می‌شود؛ حتی با وجود اینکه استعمار اسرائیل همچنان به تلاش‌های فلسطینیان برای حفظ حافظه حمله می‌کند. نویسنده اشاره می‌کند که اسرائیل برای غارت آرشیوهای فلسطینی از مرزها عبور کرده است. الحسن با مطرح کردن نکته‌ای مهم، می‌نویسد: «در حالی که غارت نهادهای فلسطینی معمولاً ثبت و مستند می‌شود، غارت و تخریب آرشیوهای خصوصی افراد در طول تهاجمات و بمباران‌ها نادیده گرفته و فراموش می‌شود.»
نویسنده در سراسر کتاب «حیات پس از مرگ تصاویر فلسطینیان»، نمونه‌هایی از آرشیوهای خصوصی را ارائه و نشان می‌دهد که چگونه بقایای چنین آرشیوهایی، حافظه خشونت استعماری اسرائیل را با خود حمل می‌کنند و رژیم صهیونیستی چگونه تلاش دارد از طرق مختلف این آرشیو را که به‌نوعی زنجیره‌ای از حافظه جمعی فلسطینیان را تشکیل می‌دهد، نابود کند.
الحسن پس از ارائه نمونه‌هایی از آرشیوهایی که مورد حمله قرار گرفته و پاک‌سازی شده‌اند، به این نتیجه می‌رسد که در بقایای آرشیوهای فلسطینی، در تجربه و اذهان عمومی در فلسطین، چیزی به‌نام «پس از استعمار» وجود ندارد؛ چرا که فلسطینیان و آنچه از آرشیوهایشان به‌جای مانده است، پیوسته با چرخه‌های مداوم غارت روبه‌رو هستند. فلسطینیان هم مخاطب و هم سوژه این خشونت هستند که در آن، غارت، تصویر فلسطینیان را ناتوان و بی‌قدرت می‌سازد. اسرائیلی‌ها نیز از مخاطبان اصلی این آرشیوها هستند. به‌باور الحسن؛ ناتوانی آنها (فلسطینی‌ها) در دفاع از آرشیو خودشان، این مفهوم را می‌رساند که می‌توان آنها را به فراموشی سپرد.
در واقع این کتاب به تأثیر غارت و عدم دسترسی به آرشیوها می‌پردازد. به‌اعتقاد نویسنده؛ فلسطینیان به آرشیوهای خود دسترسی ندارند؛ در حالی که اسرائیلی‌ها تحت قوانین سختگیرانه به آنها دسترسی دارند، به‌عبارت دیگر، وجود آرشیوها به قدرت مرتبط است، قدرتی که فلسطینیان از آن محروم هستند. از دست رفتن آرشیوهای فلسطینی، جست‌وجو برای بقایای آرشیوهای فلسطینی را در سطح بین‌المللی به‌دنبال داشت، اما آنچه از گذشته نجات یافته است، لزوماً به حال و وضعیت کنونی فلسطینیان ربطی ندارد. «پاک‌سازی» که سیاست غالب در قبال آرشیوهای فلسطینی است، در نهایت به مجموعه‌ای از «آرشیوهای ناپدیدشده» ختم می‌شود که با خشونت غارت شده و یا از بین رفته‌اند.
الحسن به‌عنوان یک فیلم‌ساز، تأکید می‌کند که اکثر شخصیت‌های اصلی فیلم‌هایش به‌دلیل همین رویکرد استعماری اسرائیل در قبال آرشیوهای شخصی فلسطینی‌ها، فاقد یادگارهای بصری از گذشته خود هستند، این در حالی است که برای فلسطینی‌ها، پاک کردن گذشته به‌معنای پاک شدن ادعاهای‌شان است؛ امری که به‌اعتقاد نویسنده، مستقیماً به ابتکارات غارت‌های استعماری اسرائیل برای خاموش کردن روایت‌های فلسطینی‌ها مرتبط است.
«حیات پس از مرگ تصاویر فلسطینی» مطالعه‌ای پیشگامانه است که نشان می‌دهد چگونه خشونت استعماری، اشیاء بصری را دگرگون می‌کند و تغییر می‌دهد و به‌نوبه خود بر چگونگی ارتباط یک جامعه و فرهنگ با تصاویر خودش تأثیر می‌گذارد.
این کتاب، مبتنی بر روش‌شناسی خلاقانه و عملی عزه الحسن، فیلم‌ساز و پژوهشگر فلسطینی، به بررسی استفاده مجدد و بازپس‌گیری عکس‌ها، فیلم‌ها و تجهیزات رسانه‌ای می‌پردازد که از غارت و تخریب جان سالم به‌در برده‌اند؛ اشیائی که یادآور دائمی آنچه بوده و آنچه از دست رفته است، می‌شوند.
الحسن فراتر از استفاده از این بقایای بصری به‌عنوان صرفاً یک مدرک عمل می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه تعامل هنری می‌تواند آنها را به روایت‌های جدید بازپیکربندی کند و حس جدیدی از هویت فرهنگی را برقرار سازد. در حالی که تحقیقات قبلی به این موضوع پرداخته‌اند که چرا ساختارهای استعماری به غارت بایگانی‌های بومی می‌پردازند و چگونه یک فرهنگ با فقدان سوابق بایگانی کنار می‌آید، این کتاب به‌طور منحصر به فردی به این مسئله می‌پردازد که فرهنگ‌های غارت‌شده چگونه با بقایای واقعی بایگانی‌های خود ارتباط برقرار می‌کنند. الحسن، به‌عنوان یک پژوهشگر و هنرمند، گذشته و حال چالش‌برانگیز را در جست‌وجوی تجربه‌ای بصری جدید که از دل ویرانه‌ها سر بر می‌آورد، آشتی می‌دهد و راه‌هایی برای پیشروی پس از تخریب پیدا می‌کند.
از عزه الحسن آثار متعددی خلق شده است که از این جمله می‌توان به «پادشاهان و اضافی‌ها» و «زمان خبر» اشاره کرد. تحقیق درباره سرنوشت آرشیو فلسطینی‌ها، سبب شد الحسن با راه‌اندازی «پروژه خلأ»، به کاوش هنری درباره تأثیر غارت و تخریب آرشیوهای بصری فلسطینی‌ها در شکل‌گیری روایت بصری مدرن از فلسطین بپردازد.
الحسن دکترای خود را از دانشگاه شفیلد هالام در انگلستان دریافت کرده و استاد مهمان پراکتیک مؤسسه تحصیلات تکمیلی دوحه در قطر است.
انتهای پیام/+
